Σκηνές από αμοντάριστα πλάνα της ταινίας “Kατοχή” που περνούν από τα μάτια ενός μικρού παιδιού (του Δημήτρη Βούρκα)

Ένα μικρό παιδί αφηγείται αυτά που έζησε μέσα στην λαίλαπα και τον ορυμαγδό ενός πολέμου, του δεύτερου παγκόσμιου πολέμου, αφού πρώτα βίωσε έναν χαμό , τον χαμό του πατέρα του, στον βομβαρδισμό της Αγίας-Κυριακής, λίγα χιλιόμετρα μακριά από την Καστοριά, στις 17 Νοέμβρη και το περίεργο ήταν ότι μαζί του ήταν και ο αδερφός της γυναίκας του πατέρα του, ο Μήτσιος και άλλοι Κουζιανιώτις ιπιστρατιβμένοι, ούτε καλά-καλά να περάσει ένας μήνας από την κήρυξη του πολέμου εναντίον των φασιστών της Ιταλίας, συνεταίρων των φονιάδων του Χίτλερ. Το κινηματογραφικό σενάριο, για όσους από σας δεν το γνωρίζετε, ή η περιγραφή μιας σκηνής δεν είναι παρά ένα γραπτό λογοτεχνικό κείμενο. Η μετουσίωση του γραπτού λόγου σε κινηματογραφικό που σημαίνει να αποδώσει το συγκεκριμένο κείμενο μέσα από μια σειρά εικόνων και ήχων ή αλλιώς πλάνων.” Σημείωση: Οι λέξεις λογοτεχνικό κείμενο, δεν αφορούν το δικό μου κείμενο. Επίσης, δεν υπάρχουν και ήχοι.

Βομβαρδισμός της πόλης

Ακούγουτι η σειρήνα απ΄του Ιρμιόνιου, όλ΄ αλαφιασμέν΄ πχιαλούν να κρυφτούν, αϊροπλάνα ακούγουντι απ΄τουν ουρανό, ήταν τα βουμπαρδιστικά στούκας των Γιρμανών.

Ιμείς σ΄γειτουνιά μας είχαμι δυό καταφύγια, του ένα ήταν ου υπόνουμους, αυτός που πιριγράφου στου κείμινου “Ου Απόϊρας”, ήταν κατά τ΄γνώμη μας καλή κρυψώνα κι είχιν πλάκα μι μπιτόν αφού απού πάν πιρνούσαν αυτοκίνητα. Τόσα ήξιράμι, αυτά πίστιβάμι, λιές κι αν έπιφτιν βόμπα τα μας προυστάτιβιν ή πλάκα, τα μας πλάκουνιν όλνους αντάμα, ανακατουμέν΄ μι τα τσιμέντα κι τα σίδηρα, απού ΄ν πλάκα.

Του άλλου καταφύγιου ήταν του υπόγειου απού του σπίτ΄ τ΄Γιάνν΄τ΄ Τζιουμπάν΄, κι αυτό πιστιβάμι τα μας έσουνιν απ΄ τουν βουμπαρδισμό. Ήταν μια σκέψ΄ απού ανθρώπ΄ που δεν γνώρζαν τι καταστροφή τα έκαμνιν μια βόμπα. Αλλά μιάς κι ισθάνουνταν τουλάχιστουν ασφαλτζμέν΄, κουριμός. Κι τα δυό καταφύγια τίνγκα από γυναίκις, μκρά πιδιά, άντρις, παππούδις κι γιαγιάδις. Οι τιλιφταίοι δεν μπουρούσαν να κατιβούν ΄ν ξύλιν΄ σκάλα για να μπούν στουν υπόνουμου, ήταν τρανός σι φάρδους κι σι ύψους κι πάειναν στου σπίτ΄ τ΄Τζιουμπάν.

Άφιξη των Γερμανών στην πόλη

Γειτονιά που εξελίσσεται η σκηνή

Χαραή-χαραή η γειτουνιά Κιρμαργιό γιόμουσιν αυτοκίντα γιρμανικά, απού του σημείου που βρίσκονταν οι φούρν΄ τ΄Αχράν΄ κι τ΄ς Κατίνας τ΄ Μαλτέζ΄, ου άντρας τ΄ς σκουτώθκιν κι αυτός στουν πόλιμου, ικεί που γίνουνταν ου φανούς τ΄Κιρμαργιού, σ΄ν Παύλου Χαρίσ΄, μέχρι σιακάτ΄ σ΄Χουρουφυλακή, κι στου σπίτ΄ τ΄ Γιρούσ΄.

Κατέφκαν οι Γιρμανοί, κι άλλ΄ ξουρίζουνταν, άλλ΄ πλένουνταν στου πρόσουπου, άλλ΄ μουτσιαλνούσαν, αλλά δεν πείραζαν καμιά γυναίκα που πάεινιν να γιουμόσ΄ τα γκιούμνια από του πηγάδ΄ τ΄Κιρμαργιού. Αυτό κράτσιν καμιά μέρα, φαίνητι μέχρι να τακτουποιηθούν στου στρατόπιδου.

Χωριό Κοτζιά Ματλί

Γερμανική θηριωδία

Ο αδερφός της μάνας μου, ο Μήτσιος Μπηλιώνης (Κακάλας, το παρατσούκλ΄), παντρεύτηκε και ζούσε στο Κοτζιά-Ματλί. Η μάνα μου κι εγώ πηγαινοερχόμασταν πολύ τακτικά στο χωριό, εγώ δε, έμενα και μερικές φορές αρκετές μέρες. Ο Μήτσιος, πηγαινοερχόταν τακτικά σην Κόζιαν΄, αντάμα μι του γαϊδουράκι τ΄, για του παζάρ΄. Μια από αυτές τις μέρες, γυρνούσαμε από το χωριό, ο μπάρμπας μ΄, η μάνα μ΄ κι γώ, πουλύ μκρός.

Πήραμι τουν ανήφουρου κι όταν έφτασάμι στου ίσιουμα , στου ψηλότιρου σημείου

που αρχινούσαν οι στρουφές για να κατηφουρήσουμι στουν Άη-Χαράλαμπου, δεν υπήρχιν ιτότι, υπήρχιν μούνγκι ιένα μκρό χτισμένου εικόνισμα, ου δρόμους ήταν γιουμάτους σκουτουμένους διξιά κι αριστιρά, ου κιρός ήταν καλός έκαμνι κρύου αλλά δεν υπήρχαν χιόνια.

Η μάνα μ΄ μ΄ έκρυβιν απού κάτ΄απ΄του παλτό τ΄ς για να μη γλέπου. Κάρα, φόρτουναν τ΄ς σκουτουμέν΄.

Χωριό Κοτζιά Ματλί

Γερμανική θηριωδία 2

Τ΄ν ίδια ιπουχή λίγου αργότιρα, σκότουσαν τον αδιρφό τ΄ς μάνας μ΄ , για αντίποινα για τουν Γιρμανό (Αυστριακό) γιατρό που σκότουσαν οι αντάρτις, ανάμισα Καλιόμπασ΄ κι Καραγιάννια.

Όταν πήγιν ου μπάρμπας μ΄ να πάρ΄ τη σωρό του αδερφού τ΄ απ΄τουν τόπου που τουν σκότουσαν, βρήκιν του ιένα σκλί, απ΄τα δυό, δίπλα από τη σωρό, να κάθιτι. Όταν μιτά ξαναγύρσιν για να ανάψ΄ ένα κηρί, του σκλί ήταν ικεί, βλέποντας όμως προσεκτικότερα από την πρώτη φορά και μετά από την αναστάτωση, το ένα μάτι του σκοτωμένου να βρίσκεται στο χώμα. Η ριπή των φονιάδων τον πήρε στο κεφάλι. Το δε σκυλί από τότε δεν ξαναγύρισε στο σπίτι, χάθηκε!

Θυμάμι τα 17 άσπρα φέρετρα μπροστά από το σπίτ΄ τ΄Μήτσ΄ στου χουριό, απού τα παλληκάρια, για να ξικινήσν όλα αντάμα για τουν Άγιου Βαρθουλουμαίου (νεκροταφείου).

Στο σπίτι της γιαγιάς, Παύλου Χαρίση και Ζήση Γιαχνίκα, γωνία

Το σπίτι ήταν ημιδιόροφο, η είσοδος από τ΄ μκρή πλιβρά τ΄ς σι σχήμα τραπέζιου αυλής, όπου υπήρχιν διπλή ξύλιν΄ πόρτα μι σκέπαστρο, ου νουβρός πλακόστρουτους κι η σκάλα για τουν όρουφου παράλληλ΄ στουν τοίχου του ινός δουματίου που η μια πλιβρά ήταν παράλληλ΄μι τ΄ν ουδό Π . Χαρίση κι είχιν κι ιένα παραθύρ΄τρανό, αλλά πάντα σφαλτζμένου. Η άλλ΄πλιβρά η μπρουστινή κοιτούσιν απέναντι κι ίγλιπιν κατιφθείαν του σπίτ΄ τ΄Γιρούσ΄, στου βάθους.

Του “υπόγειου”, ήταν ισόγειου, στου ιπίπιδου τ΄ς αυλής, υπήρχιν μια τρανή πιργουλιά που σκέπαζιν τουν νουβρό, υπήρχιν ιένα καραγάτσ΄, μια βρύσ΄ κι μια δρουκινιά που έβγανιν νόστιμα δρόκινα. Μπαίνουντας απ΄ν ιξόπουρτα διξιά ήταν του μαϊργιό, ιένας χώρους σκιπασμένους μούνγκι ικεί που άναβάμι τ΄φουτιά, χουρούσιν όμους το τρανό του χάλκουμα για να ζιστένουμι νιρό, να βάφουμι τα ρούχα, να ζ΄ματίζουμι τα ρούχα απ΄τ΄ς κόρτσις ή να φκιάνουμι πιλτέν απού κουρόμπιλα.

Η άλλ΄πλιβρά ήταν παράλληλ΄ μι του λάκκου, δίπλα σ΄ βρύσ΄, υπήρχιν κι του αναγκαίου.

Γύρου-γύρου υπήρχιν μαντρότοιχος, απού μέσα απ΄ ΄ν αυλή ήταν πιρίπου τρία μέτρα ψηλός απ΄όξου απ΄του δρόμου πιρίπου δυό μέτρα, ίσους κι λιγότιρου Όταν κάθουσαν στου τιλιφταίου σκαλί απ΄ του σκιπαστό μπαλκόν΄ ίγλιπις τ΄ς άνθρώπ΄ στου δρόμου, απ΄ τουν ώμου κι παν.

Στα παραθύρια έβανάμι μπλέ κόλλις απ΄αυτές που έβανάμι στα τιτράδια, για να μην φαίνητι του φώς τ΄ γκαζόλαμπας απ΄όξου. Ήταν διαταγή απ΄του κράτους να μη φαίνουντι του βράδ΄ φώτα στα σπίτια.

Ιένα βράδ΄ άκσαμι του θόρυβου που κάμν΄ οι αρβύλις όταν πχιαλούν κάπχ΄ κι αμέσους ακούσ΄καν πυρουβουλισμοί. Πχοιός ακουτούσιν να βγεί όξου του βράδ΄ να δεί, κανγκάνας.

Του προυί είδαμι πέντι σκουτουμέν΄ σκουρπ΄σμέν΄ στου χώρου μπρουστά απού τουν υπόνουμου κι στου δρόμου. Γειτόν΄ φόρτουναν σ΄χαμάλα τ΄ Σταύρη τ΄ Γκατζόφλια που κάθουνταν στου λάκκου, παρουσία Χουρουφυλάκουν, φαίνιτι τουν αγκάριψαν κι αυτόν. Πχοί ήταν κι πχοί τ΄ς σκότουσαν δεν έμαθάμι πουτέ.

Μόλις τ΄ς πήραν, οι γυναίκις απ΄ τ΄γειτουνιά μι ζιστό νιρό ξέπλυναν τα γαίματα κι θυμιάτσαν. Άνθρουπ΄ ήταν κι αυτοί, όπχ΄ κι αν ήταν.

Έφοδος στο σπίτι

Πουλλιές φουρές είχαμι κι απρόσκλητ΄ ιπίσκιψ στου σπίτ΄, λιές κι τα μας ρουτούσαν για να ρθούν.

Μπρουστά ου Έλληνας ντυμένους σαν Γιρμανός τ΄ς Γκιστάπου μι μπότις κι καμτσίκ΄ κι πίσου τέσσιαρς Γιρμανοί οι δυό μι πιστιόλια κι δυό μι αυτόματα. Οι τιλιφταίοι κάθουνταν στου μπαλκόν΄ μι τα αυτόματα να σμιαδέβν μέσα κι οι άλλ΄τρείς να μην αφήν΄μιντιρλίκ΄για μιντιρλίκ’ στουν τόπου τ΄. Έφκιαναν του σπίτ΄ άνου- κάτ΄ που χράζουνταν μια μέρα να του φκιάσν όπους ήταν, οι γυναίκις, έψαχναν φαίνητι για όπλα. Είχαν υπουψίις για τουν Αντών΄, ένα ουραίου κι καλό πιδί μι κατσαρά μαλλιά ξανθό, απού ΄ν Κατράντσα, κι τουν αγαπούσα κι ιγώ πουλύ, ήταν σ΄ν ίδια ηλικία μι τουν θειό μ΄, τουν Κώστα. Τουν είχαν τσιουμπάνουν στα πρόβατα κι μιτά που σκότουσαν τουν Κώστα.

Στο Χωριό

Μια μέρα πήραν απ΄του σπίτ΄, τουν πάππου μ΄ τουν Μιχάλ΄ τουν Κακάλα, τουν πήγαν πίσου απ΄ν΄ικκλησία τ χουριού, μι φαίνητι τ΄ν ίλιγαν Μιταμόρφουσ΄ του Σουτήρους, κι τι σύμπτουσ΄, μιταμόρφουσαν τουν πάππου μ΄, τουν έκαμαν μάβρουν απ΄του ξύλου, γιατί είπαν ότ΄ βουηθάει τ΄ς αντάρτις κι τ΄ς δίν΄ γάλα κι αρνιά, λιές και άμα ήθιλαν να τα πάρν τα τουν ρουτούσαν. Αυτοί που τουν βάρισαν τόσου πουλύ ήταν “ Έλληνις πατριώτις” που συνιργάζουνταν μι τ΄ς Γιρμανούς. Να μην αστουχνούμι, σ΄ν πιριουχή δέσπουζιν ου Αβραάμ απ΄του Καλιόμπασ΄.

Τουν πήριν σηκουτό κι τουν ίφιριν σπίτι ου Μήτσιους κι τουν γιόμουσαν οι γυναίκις του σώμα τ΄ μι κρουμμίδια για να τραβήξν του μάβρισμα κι τουν πόνουν.

Οπισθοχώριση Γερμανών

Κάθουμαν στου τιλιφταίου σκαλουπάτ΄, απ΄τ΄βιράντα κι κοιτούσα του φιβγιό τουν Γιρμανών κι όπους τ΄ς ίγλιπα να φέβγν ουπάν στα φουρτηγά κι διμένα τα κανόνια απού πίσου, φώναζα, πόμ, πόμ καμαράτ, πόμ, πόμ καμαράτ κι μιρικοί απ΄αφνούς μι πουλιμούσαν πότι τσικουλάτις πότι καραμέλις. Απού μέσα απ΄του σπίτ΄άκουγα βρισιές, που να ακουτίισ΄ να βγεί καένας κι να τ΄ς βρύσ΄ , δεν τούχαν κι πουλύ να ρίξ΄καμιά πιστιουλιά . Φώναζαν κι μένα να μπώ μέσα αλλά οι καραμέλις κι οι τσικουλάτις που ήταν κι πουλλές δεν μ΄άφιναν να μπώ μέσα στου σπίτ΄. Δεν ήταν κι όλ΄ φουνιάδις, ήταν κι πατιράδις που άφκαν πιδιά μκρά κι γυναίκις πίσου, αφού τ΄ς ιπιστράτιφσιν μι του ζόρ΄,του κτήνους.

Απελευθέρωση, περίχωρα πόλης Κοζάνης, πηγαδούλι

Όταν έφιβγαν οι Γιρμανοί ιένας συντιταγμένους στρατός έμπινιν θριαμβιφτικά αλλά σιμνά μι κουριλιασμένα ρούχα κι τρύπια άρβιλα.

Ου κόσμους τ΄ς πιρίμινιν στου πηγαδούλ΄, πουλύς κόσμους που τ΄ς χειρουκρουτούσιν κι ζητουκράβγαζιν, μαζί μι τουν κόσμου η μάνα μ΄ κι γώ κι πουλλοί συγγινείς μας πήγαμι να καλουσουρήσουμι αφνούς που πουλέμσαν τουν κατακτητή, ίγλιπα πουλλά γνουστά πρόσουπα αλλά κι συγγινείς μ΄ που είχαν βγεί στου κλαρί, ήταν ου Γιώργους κι ου Θανάισ΄, πρώτα ξαδέρφια τ΄ς μάνας μ΄, ήταν ου Λάζους, ου Μαρκούρς κι τόσ΄ άλλ΄, που να τ΄ς θυμθώ όλνους.

Κλείνοντας η αυλαία ακούγεται σιγανά το τραγούδι

Επέσατε θύματα, με την Μαρία Δημητριάδη, την Αφροδίτη Μάνου και χορωδία

Διεύθυνση Θάνος Μικρούτσικος

Επέσατε θύματα, αδέρφια, εσείς

Σε άνιση Πάλη κι Αγώνα

Ζωή, λευτεριά και τιμή του Λαού

Γυρεύοντας, βρήκατε μνήμα

Συχνά σε υγρές, σκοτεινές φυλακές

Πικρές επεράσατε μέρες

Και μ’ ένα του δήμιου νεύμα ευθύς

Σας φέραν μπροστά στην κρεμάλα…

Γλεντούν οι τυράννοι και μες το πιοτό

Τη λήθη γυρεύουν να βρούνε

Μα οι μέρες τους όμως μετρήθηκαν πια

Και τέλος φρικτό τους προσμένει

Θεριεύει ο γίγαντας τώρα Λαός

Και σπάει δεσμά κι αλυσίδες

Αιώνια η μνήμη σε σας, αδελφοί

Στον τίμιο που πέσατε Αγώνα…

Τ Ε Λ Ο Σ

Mήκας Ελίμειος

29 Ιανουαρίου 2021