Σημαντικό ενδιαφέρον έχουν οι αναφορές που κάνει για το περίφημο Πρόγραμμα Ήλιος ο πρώην Υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας (και βέβαια πρώην Οικονομικών) Γιώργος Παπακωνσταντίνου, στο βιβλίο του Game Over.
Το βιβλίο εκδόθηκε πέρυσι και βασικός σκοπός του συγγραφέα είναι να φωτίσει την εξέλιξη των γεγονότων που, μετά την αποκάλυψη του πραγματικού μεγέθους του δημοσιονομικού ελλείμματος το 2009, οδήγησαν τη χώρα στο δανεισμό από εταίρους και ΔΝΤ και φυσικά στο πρώτο μνημόνιο.
Όσα υποστηρίζει ο κ. Παπακωνσταντίνου είναι πειστικά, αλλά κυρίως χαρακτηριστικά του πόσο μακριά από τη συνειδητοποίηση του μεγέθους του προβλήματος βρισκόταν το πολιτικό σύστημα της χώρας, ενώ μονίμως και οι ευρωπαϊκοί θεσμοί και ηγέτες ήταν ένα βήμα πίσω από το επίπεδο απάντησης που απαιτούσε η δραματική επιδείνωση των δεδομένων.
Ενδιαφέρουσα ωστόσο είναι η διήγηση του κ. Παπακωνσταντίνου και για το Πρόγραμμα Ήλιος που είχε εισηγηθεί και δρομολογήσει ο ίδιος ως Υπουργός Ενέργειας.
Σύμφωνα με τον συγγραφέα το Πρόγραμμα παρά τις δυσκολίες του ήταν εφικτό, είχε δε «αγκαλιαστεί» τόσο από τη Γερμανική κυβέρνηση όσο και από την Κομισιόν, ενώ είχε σε μια φάση των διαπραγματεύσεων αξιοποιηθεί και για να δημιουργηθούν εγγυήσεις για τη βιωσιμότητα του ελληνικού χρέους.
Ακολουθούν τα κρίσιμα σχετικά αποσπάσματα του βιβλίου που αναφέρονται στο διάστημα κατά το οποίο ο Γιώργος Παπακωνσταντίνου είχε ήδη αποχωρήσει από τη θέση του Υπουργού Οικονομικών (τον είχε διαδεχθεί ο Ευάγγελος Βενιζέλος) και είχε αναλάβει το χαρτοφυλάκιο Περιβάλλοντος και Ενέργειας διαδεχόμενος την Τίνα Μπιρμπίλη:
(…)
Η «πράσινη ανάπτυξη» ήταν βασικός μας προεκλογικός άξονας πολιτικής, βαθιά πεποίθηση του Παπανδρέου, αλλά –πίστευα και εξακολουθώ να πιστεύω– και απολύτως κρίσιμη για να αποκτήσει η χώρα μια νέα παραγωγική ταυτότητα. Ειδικά στην κατάσταση που βρισκόμασταν, «πράσινη ανάπτυξη» σήμαινε για εμένα πάνω απ’ όλα ανάπτυξη, άρα επενδύσεις. Αυτό καθοδηγούσε όλες τις πολιτικές πρωτοβουλίες που ανέλαβα, για το περιβάλλον, τη χωροταξία ή την ενέργεια.
(…)
Στην ενέργεια, προχωρήσαμε τις διαδικασίες για την απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου με την ψήφιση και την εφαρμογή νομοθεσίας αλλά και την ουσιαστική και πραγματικά ανεξάρτητη ρύθμιση της αγοράς. Το τελικό ζητούμενο ήταν η αλλαγή του ενεργειακού μείγματος στην Ελλάδα, ανεξάρτητα από το καθεστώς ιδιοκτησίας της ΔΕΗ και άλλων παραγωγών και προμηθευτών. Αυτό απαιτεί μεγαλύτερη αξιοποίηση ανανεώσιμων πηγών, άρα επενδύσεις, έντονη ρυθμιστική δραστηριότητα, καινοτομία. Στο πλαίσιο αυτό, η προσπάθεια ήταν πολυεπίπεδη: από κίνητρα –αλλά και εξορθολογισμό– για την ανάπτυξη των ΑΠΕ, σε αλλαγές στα τιμολόγια ώστε να αντανακλούν το πραγματικό κόστος παραγωγής και διάθεσης της ηλεκτρικής ενέργειας, μέχρι και την εκπόνηση του μακροχρόνιου ενεργειακού σχεδιασμού της χώρας. Παράλληλα, και για την ενίσχυση της ενεργειακής μας ασφάλειας, προχώρησε τόσο η συμμετοχή της Ελλάδας στους διεθνείς αγωγούς όσο και οι διαδικασίες για την έρευνα και την εκμετάλλευση του εθνικού δυναμικού υδρογονανθράκων με την προετοιμασία και την ψήφιση του σχετικού πλαισίου στη βουλή.
(…)
Στην προσπάθεια προώθησης μιας μεταρρυθμιστικής ατζέντας στους τομείς ευθύνης του νέου υπουργείου, αντιμετωπίσαμε έντονες αντιδράσεις από συγκεκριμένες ομάδες (ορισμένες φορές καλόπιστα, άλλες πάλι όχι), από οργανωμένα συμφέροντα που ενοχλούνταν από τις πρωτοβουλίες, και από τη γνωστή και πανίσχυρη γραφειοκρατία, η οποία πολεμά κάθε αλλαγή.
(…)
Στον χώρο της ενέργειας, η προσπάθεια εξασφάλισης ισότιμων συνθηκών για τον υγιή ανταγωνισμό ενόχλησε ισχυρούς παίκτες που προτιμούσαν την ισχύουσα κατάσταση και τις υπάρχουσες ισορροπίες, σε βάρος όμως του καταναλωτή. Και ακριβώς σε αυτόν τον πολύ συγκρουσιακό χώρο οι αρμοδιότητες του ΥΠΕΚΑ συναντήθηκαν με τις μνημονιακές υποχρεώσεις της χώρας. Το άνοιγμα της αγοράς ηλεκτρισμού και φυσικού αερίου, αλλά και η αποκρατικοποίηση των δημόσιων επιχειρήσεων ενέργειας συναντούσαν τεράστιες αντιστάσεις, τόσο σε πολιτικό όσο και σε συνδικαλιστικό επίπεδο. Σε μια επίσκεψη στην παλιά μου εκλογική περιφέρεια του Νομού Κοζάνης, κέντρο λιγνιτικής ηλεκτροπαραγωγής στη χώρα, αντιμετώπισα διαμαρτυρίες και βρισιές καθώς προσερχόμουν για μια σύσκεψη. Ήμουν δύο φορές προδότης: Επειδή ήθελα να προχωρήσει η αποκρατικοποίηση της ΔΕΗ, αλλά και επειδή το έκανα αυτό ενώ ήμουν πρώην βουλευτής του νομού.
Προσπαθούσα με κάθε τρόπο να ταρακουνήσω ένα ολόκληρο σύστημα που δεν προήγαγε την προστασία του περιβάλλοντος, ούτε παρήγαγε ανάπτυξη. Να δείξω ότι η μεταμόρφωση της χώρας δεν είναι απλώς ζήτημα πολιτικών λιτότητας –όσο αναγκαίες και αν ήταν αυτές–, αλλά κυρίως η δημιουργία μιας νέας αναπτυξιακής ταυτότητας. Χρειαζόμασταν νέες πρωτοβουλίες· μεγάλες επενδύσεις για να ξεκλειδώσουν το αναπτυξιακό δυναμικό – όπως το Πρόγραμμα Ήλιος.
Η Ελλάδα έχει 300 ημέρες ηλιοφάνειας τον χρόνο, και 50% υψηλότερη ηλιακή ακτινοβολία από τη Γερμανία και άλλες κεντροευρωπαϊκές χώρες. Εισάγουμε πετρέλαιο και φυσικό αέριο, αλλά δεν εξάγουμε ενέργεια που να παράγεται από το δικό μας συγκριτικό πλεονέκτημα, τον ήλιο. Το Πρόγραμμα Ήλιος σχεδιάστηκε γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο: για να εξάγει η Ελλάδα ηλιακή ενέργεια σε μεγάλη κλίμακα στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Είναι κάτι τέτοιο εφικτό; Υπήρχαν μια σειρά εμπόδια. Το πρώτο ήταν οι εκτάσεις για την τοποθέτηση φωτοβολταϊκών: για εγκατεστημένη ισχύ 10 GW, χρειάζονταν περίπου 200 τετραγωνικά χιλιόμετρα, που αντιστοιχούσαν στο 0,15% της ελληνικής επικράτειας. Καταφέραμε να εντοπίσουμε κατάλληλες εκτάσεις, χρησιμοποιώντας δημόσια γη και εκτάσεις που ανήκαν σε δήμους. Το δεύτερο πρόβλημα ήταν το δίκτυο. Το υφιστάμενο μπορούσε να μεταφέρει μέχρι 3 GW ενέργειας προς τη βόρεια Ευρώπη. Για την υπόλοιπη ισχύ, θα χρειαζόταν η σταδιακή ανάπτυξη του κατάλληλου δικτύου στο πλαίσιο του σχεδιασμού για τα διευρωπαϊκά ενεργειακά δίκτυα. Άλλο ζήτημα ήταν η διέλευση της ηλεκτρικής ενέργειας από τρίτες χώρες. Χρειαζόταν διεθνείς συμφωνίες, αλλά ήταν εφικτό.
Έμενε ένα σημαντικό ζήτημα, αυτό των πελατών για την παραγόμενη ηλιακή ενέργεια. Στόχευσα στη Γερμανία· η γερμανική κυβέρνηση είχε μόλις ανακοινώσει τη σταδιακή απεξάρτηση από την πυρηνική ενέργεια, και είχε θέσει φιλόδοξους στόχους για τις ΑΠΕ. Το Πρόγραμμα Ήλιος θα μπορούσε να γίνει ένας χαμηλού κόστους τρόπος για να επιτευχθούν οι στόχοι για το 2020 και τα επόμενα χρόνια, αρκεί να δινόταν η δυνατότητα στους Γερμανούς καταναλωτές να αγοράσουν ενέργεια που είχε παραχθεί πιο αποδοτικά στην Ελλάδα και είχε εξαχθεί στη Γερμανία.
Το σχέδιο είχε πλεονεκτήματα για όλους. Η Ευρώπη θα στήριζε μια συγκεκριμένη αναπτυξιακή πρωτοβουλία τον καιρό της λιτότητας, απόδειξη ευρωπαϊκής αλληλεγγύης, βασισμένης σε στέρεες οικονομικές βάσεις, ενώ το Πρόγραμμα Ήλιος θα αποτελούσε καταλύτη για την ενοποίηση της κατακερματισμένης ευρωπαϊκής ενεργειακής αγοράς. Για την Ελλάδα, θα έφερνε ξένες επενδύσεις, και τα έσοδα από τον συνολικό κύκλο ζωής των 25-30 ετών θα μπορούσαν να συνεισφέρουν στη μείωση του δημόσιου χρέους.
Στα μέσα Σεπτεμβρίου, ξεκίνησα την προώθηση του σχεδίου στους Γερμανούς ομολόγους μου. Τόσο ο αντικαγκελάριος και υπουργός Οικονομίας και Ενέργειας Φίλιπ Ρέσλερ όσο και ο υπουργός Περιβάλλοντος Νόρμπερτ Ρέντγκεν βρήκαν την ιδέα εξαιρετική. Δημιουργήσαμε μια κοινή ομάδα εργασίας για να δουλέψει τις λεπτομέρειες για ένα πιλοτικό πρόγραμμα, και κυρίως για να βρει πηγές χρηματοδότησης που θα επέτρεπαν τη βιωσιμότητα του σχεδίου.
(…)
Τελικά, το Πρόγραμμα Ήλιος κατάφερε και αυτό να παίξει έναν μικρό ρόλο στο δράμα της βιωσιμότητας του χρέους. Κατά τη διάρκεια της Συνόδου του Οκτωβρίου, που αποφάσισε το κούρεμα, βρισκόμουν στο Αζερμπαϊτζάν για να συζητήσω με τον πρόεδρο Ιλχάμ Αλίγιεφ και τον αρμόδιο υπουργό Ενέργειας σχετικά με τον αγωγό φυσικού αερίου που θα μετέφερε αέριο από την Κασπία μέσω της Τουρκίας και της Ελλάδας στην υπόλοιπη Ευρώπη. Καθώς άνοιξα το κινητό μου, μόλις βγήκα από το εντυπωσιακό Προεδρικό Μέγαρο, έλαβα μια κλήση από τον Βαγγέλη Βενιζέλο, ο οποίος βρισκόταν εν μέσω διαπραγμάτευσης στις Βρυξέλλες.
Ήθελε να ρωτήσει εάν μπορούσαμε να δεσμεύσουμε τα έσοδα από το Πρόγραμμα Ήλιος σε βάθος 25ετίας στο πλαίσιο των υπολογισμών που γίνονταν με στόχο να καταστεί το ελληνικό χρέος βιώσιμο – οι Ολλανδοί επέμεναν για μια παρόμοια κίνηση από την Ελλάδα, βασισμένη σε έσοδα από την εκμετάλλευση περιουσιακών μας στοιχείων. Ναι, μπορούσαμε – και αυτό θα βοηθούσε στο να διασφαλιστεί ότι η αναπτυξιακή αυτή πρωτοβουλία θα προχωρούσε. Πράγματι, στα συμπεράσματα της συνόδου υπήρχε και μια σχετικά μυστηριώδης αναφορά: «Η Ελλάδα δεσμεύει μελλοντικές ταμειακές ροές από το Πρόγραμμα Ήλιος […] για την περαιτέρω μείωση του χρέους της Ελληνικής Δημοκρατίας έως 15 δις ευρώ».
Δυστυχώς, όμως, ούτε αυτό έσωσε τελικά το Πρόγραμμα Ήλιος. Παρά τη δουλειά που είχε γίνει σε τεχνικό και χρηματοοικονομικό επίπεδο με τη Γερμανία αλλά και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή για το πιλοτικό πρόγραμμα (o επίτροπος Ενέργειας Γκίντερ Έτινγκερ ήταν ένθερμος υποστηρικτής), το σχέδιο εγκαταλείφθηκε όταν αποχώρησα από το Υπουργείο, στα μέσα του 2012. Ήταν ταυτοποιημένο με εμένα, και άρα πολιτικά τοξικό για τους διαδόχους μου, που έσπευσαν να το θεωρήσουν μη υλοποιήσιμο παρά το ευρωπαϊκό ενδιαφέρον που υπήρχε για να προχωρήσει. Η εκμετάλλευση των υδρογονανθράκων –ζήτημα που είχα κι εγώ προχωρήσει ενεργά με την ψήφιση του σχετικού νόμου το καλοκαίρι του 2011– έμοιαζε πιο δημοφιλής και ευκολότερη υπόθεση (η Ελλάδα ως «Νορβηγία στο Αιγαίο») από ένα πολύπλοκο σχέδιο εξαγωγής ηλιακής ενέργειας. Τουλάχιστον έτσι φαινόταν έως ότου καταρρεύσουν οι διεθνείς τιμές του πετρελαίου και μαζί μειωθεί και το ενδιαφέρον για τα ελληνικά κοιτάσματα.
energypress.gr
Το σχέδιο Ήλιος ήταν άλλο ένα έγκλημα σε βάρος του λαού και του τόπου κι ευτυχώς δεν πρόκανε να υλοποιηθεί. Δεν ήταν σχέδιο που θα βοηθούσε την Ελλάδα, ήταν σχέδιο να διασώσει η χρεοκοπημένη Ελλάδα τα Γερμανικά εργοστάσια κατασκευής Φ/Β που έκλειναν το ένα πίσω απ’ τ’ άλλο μη μπορώντας ν’ αντέξουν τον ανταγωνισμό των Κινέζων. Το παζάρι δεν έκλεισε και τα Γερμανικά εργοστάσια πήγαν για βρούβες, μαζί με έξι που είχαν κατασκευαστεί στην Ελλάδα με Γερμανική τεχνολογία.
Όσο και να προσπαθεί ο τύπος που έχασε τη λίστα Λαγκάρντ να παρουσιάσει το άσπρο-μαύρο, η ιστορία έχει καταγράψει το ρόλο του στην κατασυκοφάντηση της χώρας, στη χρεοκοπία και στο κουβάλημα του ΔΝΤ.