Οι αποτελεσματικοί τρόποι μάθησης και …το μπόουλινγκ (της Μαρίας Μπιλιώνη*)

Πολλά εγχειρίδια με συμβουλές για αποτελεσματική μάθηση ξεκινούν με το παράδειγμα του μπόουλινγκ. Υπάρχει όντως σχέση ανάμεσα στο να παίζεις μπόουλινγκ και στο διάβασμα με στόχο τη μάθηση; Η απάντηση εδώ και πολύ καιρό με ταλαιπωρούσε, κατάφερα όμως να την συνειδητοποιήσω ξεκάθαρα κατά τη διάρκεια του τελευταίου μου ταξιδιού με την οικογένειά μου στη γειτονική Βέροια. Εκεί, όπου ανάμεσα στις προτάσεις για οικογενειακή διασκέδαση συγκαταλέγεται και το μπόουλινγκ.

Ας ξεκαθαρίσουμε κάτι. Λίγες φορές έχω παίξει μπόουλινγκ στη ζωή μου. Περιστασιακά κατάφερα να συγκεντρώνω 150 βαθμούς, όσοι παίζουν μπόουλινγκ καταλαβαίνουν ότι αυτό είναι πολύ καλό σκορ. Αλλά «περιστασιακά», αυτή είναι η λέξη στην οποία πρέπει να δώσετε σημασία. Όμως, είχα και πολύ άσχημες επιδόσεις ως παίκτρια μπόουλινγκ. Θυμάμαι την τελευταία φορά που έπαιξα, κατάφερα με πολύ κόπο να συγκεντρώσω 50 ολόκληρους βαθμούς και φυσικά να με ξεπεράσουν όλοι οι συμπαίκτες μου. Ο άντρας μου -που δεν είναι επαγγελματίας παίχτης μπόουλινγκ αλλά του αρέσει το άθλημα ιδιαίτερα με ξεπέρασε, ακόμη και ο έφηβος ανιψιός μου που έπαιζε με χτυπημένο πόδι είχε υψηλότερο σκορ από μένα. Και αυτό γιατί ο τρόπος που παίζω μπόουλινγκ χαρακτηρίζεται από ασυνέπεια και τυχαιότητα. Κάποιες φορές δεν μπορώ να χτυπήσω ούτε μια κορίνα, άλλες φορές πάλι οι βολές μου κρίνονται άκυρες και άλλοτε κάνω απανωτά strike. Μπορώ να κρατήσω με τα δάχτυλά μου την μπάλα, να γυρίσω προς τις κορίνες και να ευθυγραμμίσω τα πόδια μου με μία από τις αυτές, να ζητήσω βοήθεια, αλλά πάντα όλες οι προσπάθειές μου καταλήγουν σε ένα τυχαίο αποτέλεσμα. Η όποια επιτυχία μου δεν είναι σταθερή, μετρήσιμη, επαναλαμβανόμενη.

Πολλοί είναι αυτοί που αντιμετωπίζουν την αποτελεσματική μάθηση είναι σαν ένα παιχνίδι μπόουλινγκ χωρίς τακτική. Όπως ακριβώς όλοι -μέσα σ’ αυτούς είμαι και γω- νομίζουν ότι ξέρουν πώς να παίζουν μπόουλινγκ, έτσι ακριβώς ο καθένας νομίζει πως ξέρει πώς να μελετά. Και στις δυο περιπτώσεις η πλειοψηφία θεωρεί ότι η επιτυχία είναι ένα ταλέντο, μια θεόσταλτη ικανότητα, με την οποία προικισμένα άτομα μπορούν να τα καταφέρουν.

Η αλήθεια είναι ότι το αποτελεσματικό διάβασμα (όπως και το καλό μπόουλινγκ) δεν είναι αποτέλεσμα μιας μαγικής ικανότητας που λίγοι έχουν την τύχη να κατέχουν, αλλά το αποτέλεσμα εφαρμογής μιας σειράς δεξιοτήτων. Είναι άλλωστε γνωστό σε όλους ότι υπάρχουν μαθητές οι οποίοι τα καταφέρνουν με το διάβασμα και παίρνουν σε όλα άριστα και άλλοι οι οποίοι προσπαθούν, κάνουν το καλύτερο που μπορούν και απλά εύχονται κάπου κάπου να αξιολογηθούν με άριστα. Και όντως κάποιες φορές τα καταφέρνουν, ενώ κάποιες άλλες όχι.

Επιστημονικά δεδομένα αποδεικνύουν ότι το πόσο αποτελεσματικά μαθαίνει κανείς, εκτός άλλων, καθορίζεται και από τη χρήση των κατάλληλων γνωστικών και µεταγνωστικών στρατηγικών. Οι μαθητές διαφέρουν ως προς τον αριθμό και το είδος των στρατηγικών που γνωρίζουν αλλά και ως προς τον βαθμό και τον τρόπο που τις εφαρμόζουν. Οι στρατηγικές μάθησης αποτελούν χρόνια τώρα ένα από τα γνωστικά αντικείμενα σε αγγλοσαξονικές χώρες, ενώ στο ελληνικό χώρο όλο και περισσότερα ιδιωτικά σχολεία αφιερώνουν χρόνο στη συστηματική διδασκαλία τους. Το να είναι σε θέση ο κάθε μαθητής να εφαρμόζει ένα σύστημα οργάνωσης, να κινητοποιεί τον εαυτό του, να διαχειρίζεται αποτελεσματικά το χρόνο του, να έχει στο οπλοστάσιό του μια ευρεία γκάμα από στρατηγικές κατανόησης κειμένου και ανάπτυξης γραπτού λόγου, όλα αυτά είναι τεχνικές, αρχές ή κανόνες που διευκολύνουν την απόκτηση, τον χειρισμό, την αποθήκευση και την ανάκτηση των νέων γνώσεων αξιοποίηση του δυναμικού. Αξίζει να επισημάνω ότι η κατάκτηση και η εφαρμογή των στρατηγικών μάθησης είναι μία κοπιαστική και χρονοβόρα κατά γενική ομολογία διαδικασία. Όλα αυτά όμως ισχύουν μέχρι να εξοικειωθεί ο μαθητής με την εφαρμογή αυτών των εργαλείων, καθώς όταν ο κάποιος μπορεί με άνεση να χρησιμοποιεί τις κατάλληλες στρατηγικές μάθησης, αυτό συνεπάγεται εξοικονόμηση ενέργειας -μαθαίνει εύκολα όσα χρειάζεται- και βέβαια χρόνου.

Σήμερα, πολλοί μαθητές βιώνουν την απογοήτευση και την αποτυχία στο σχολείο όχι επειδή δεν είναι ικανοί, αλλά επειδή δεν έχουν επαρκείς δεξιότητες μελέτης. Αυτές συμβάλλουν καθοριστικά στην απόκτηση θετικής στάσης για το διάβασμα και τη μελέτη γενικότερα, στην υψηλή σχολική επίδοση και θέτουν τις βάσεις για καλές εργασιακές συνήθειες στον μετέπειτα ρόλο του ενήλικα. Είναι εξαιρετικά σημαντικό να εξοικειωθούν οι μαθητές με στρατηγικές μάθησης, να αναπτύξουν όσες από αυτές ταιριάζουν στον κάθε μαθητή ξεχωριστά, και να τις καλλιεργήσουν συστηματικά. Ο κάθε μαθητής πρέπει να εντοπίσει πώς μαθαίνει και να εξασκηθεί σε μεθόδους και τεχνικές που του ταιριάζουν. Και επειδή αυτό είναι κάτι που πολύ δύσκολα μπορεί μόνος του να το καταφέρει, είναι ιδιαίτερα σημαντικό εκπαιδευτικοί και γονείς να συνδράμουν προς αυτήν την κατεύθυνση. Όπως εύγλωττα λέει μια κινέζικη παροιμία «Αν δώσεις σε κάποιον ένα ψάρι, θα έχει φαγητό για μια μέρα. Αν του διδάξεις πώς να ψαρεύει, θα έχει φαγητό για μια ζωή»

της Μαρίας Μπιλιώνη, Συμβούλου Εκπαίδευσης & Σταδιοδρομίας, www.tangramedu.net