Από τον Πόντο στον Σιδερά Κοζάνης – Μαρτυρίες που συγκλονίζουν, συγκινούν και εκπαιδεύουν

του Χρήστου Κωνσταντινίδη

Ένα βιβλίο με ιδιαίτερο άρωμα πατρίδας έφτασε στα χέρια μου τις τελευταίες ημέρες. Πρόκειται για τις «Αυθεντικές Ιστορίες Προσφύγων» του διδάκτορα Γεωργίου Τσακαλίδη, θεολόγου – θρησκειοπαιδαγωγού, ο οποίος καταγράφει μέσα σε 550 σελίδες τις διηγήσεις προσφύγων πρώτης γενιάς από το χωριό που γεννήθηκε, τα Σιδερά Κοζάνης.

Το πρώτο μέρος του βιβλίου περιορίζεται στην ιστορία του χωριού, του οποίου η τούρκικη ονομασία ήταν Ντερμιτσιλέρ (Σιδεράδες) και κατόπιν με την εγκατάσταση προσφύγων από τον Ανατολικό και Δυτικό Πόντο, μετονομάστηκε σε Σιδεράς. Σε αυτόν τον τομέα περιγράφεται η μάχη που έδωσαν οι πρόσφυγες πρώτης γενιάς για την επιβίωσή τους, αλλά και τη συνέχιση της φυλής τους. Και όντως οι πρόσφυγες όχι μόνο κατάφεραν να ζήσουν και να ανταποκριθούν σε (νέες) αντίξοες συνθήκες, αλλά και να μεγαλουργήσουν, αφού το χωριό εκτός από τον Γεώργιο Τσακαλίδη έβγαλε λαμπρούς επιστήμονες για τους οποίους έχει να υπερηφανεύεται. Περιγράφονται, δε και τα βάσανα των κατοίκων κατά τη διάρκεια της κατοχής, όταν το χωριό πυρπολήθηκε από τους Γερμανούς (1944). Υπάρχει δηλαδή μία καταγραφή της χωροχρονικής συνέχειας του ποντιακού στοιχείου με τον ερχομό του στην Ελλάδα, κάτι που δεν έχει ενσωματωθεί σε σπουδαία αρχεία που έχουν κυκλοφορήσει μέχρι στιγμής.

Στο δεύτερο μέρος το ενδιαφέρον κορυφώνεται. Σε αυτό υπάρχουν αυτοτελείς ιστορίες των ανθρώπων που ήρθαν στην Ελλάδα. Οι μαρτυρίες τους, εκτός του ότι συγκλονίζουν, αποκτούν έναν τρομερό εκπαιδευτικό χαρακτήρα, αφού ο συγγραφέας τις διασταυρώνει με ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν, αλλά και με άλλες πηγές, όπως η  «Γη του Πόντου» του Δημήτρη Ψαθά. Όπως καταλαβαίνετε πρόκειται για μία έρευνα με πολλές προεκτάσεις που βοηθά τον αναγνώστη στην κατανόηση των συνθήκων που επηρέσαν τη ζωή του ελληνισμού της καθ’ ημάς Ανατολής.

Εντρυφώντας στις σελίδες του θα πιάσετε τον εαυτό σας να συγκινείται, να κλαίει με τον πόνο που βίωσαν οι πρόγονοι (μας), αλλά  θα θαυμάσετε επιπλέον το μεγαλείο της ψυχής τους και τη λαχτάρα τους για ζωή. Οι μαρτυρίες αποκτούν μεγάλη αξία ιδιαίτερα αυτήν την εποχή που η Ελλάδα βιώνει τις συνέπειες μίας κρίσης οικονομικής, κυρίως όμως αξιακής. Αποτελούν μέγιστο παράδειγμα για το πως ο ελληνισμός επιβίωσε σε χαλαιπούς καιρούς και κατάφερε να σταθεί στα πόδια του χάρη στη δουλειά του και την πίστη του στον Θεό.

Πέρα από τις ιστορίες όμως που δημιουργούν συναισθηματική φόρτιση, καταγράφονται και αρκετά εύθυμα περιστατικά, τα οποία προκαλούν το γέλος και προσφέρουν ψυχική ανακούφιση στον αναγνώστη.

Πως έφτασε ο Γεώργιος Τσακαλίδης να καταγράψει αυτές τις ιστορίες εν έτει 2018; «Οι διηγήσεις των συγγενικών μας προσώπων, του πατέρα μου, της μάνας μου και φίλων από τα Σιδερά ήταν πάντοτε συναρπαστικές για πρόσωπα και πράγματα. Αναγκαστήκαμε έστω και καθηστερημένα να τις καταγράψουμε. Αργήσαμε πολύ», αναφέρει στο e-pontos.gr κάτι που παραδέχεται πολλές φορές και εντός του βιβλίου.

Πότε δημιουργήθηκε η ανάγκη στον συγγραφέα να καταγράψει όσα του διηγήθηκαν; «Η θέλησή μου έγινε εντονότερη μετά τις επισκέψεις μου στον Πόντο, στις αρχές της δεκαετίας του 2000», απαντά και συνεχίζει: «Ό,τι μας διηγήθηκαν οι πρόσφυγες Α’ γενιάς το βιώσαμε σε αυτά τα ταξίδια στην πατρίδα. Το τοπίο, οι συνθήκες, οι ομορφιές ξετυλίχθηκαν μπροστά στα μάτια μας ζωντανά επιβεβαιώνοντας τις αφηγήσεις των γονέων μας. Ειδικά ο πατέρας μου, Χαράλαμπος, μού έλεγε, ότι το ωραιότερο τοπίο είναι στο Μοναστήρι της Παναγίας Σουμελά. Έτσι ξεκίνησε η ιστορία καταγραφής και είχα τη χαρά να επιβεβαιώσω κάποια πράγματα από αυτά που ακούγαμε, από όσα έλεγαν οι γονείς μας, αλλά και άλλοι Πόντιοι πρόσφυγες που ήρθαν με την ανταλλαγή πληθυσμών. Οι μαρτυρίες ακόμα και των σημερινών κατοίκων στην πατρίδα ήταν σαφέστατες.

Όταν κυκλοφόρησε το πρώτο μου βιβλίο  “Οδοιπορικό στον Πόντο” το έστειλα στην ξαδέρφη μου, η οποία είχε γεννηθεί στα πάτρια εδάφη και της ζήτησα να μου επιβεβαιώσει αν το σπίτι που επισκέφτηκα και φωτογράφισα ήταν αυτό που γεννήθηκε. Και το επιβεβαίωσε και χάρηκα πάρα πολύ που το βρήκα».

Εκτός από τις διηγήσεις των ανθρώπων και πολλές άλλες επίσημες πηγές, πολύ μεγάλο εργαλείο για τον συγγραφέα υπήρξε το ημερολόγιο ενός εκ των ιερέων του χωριού, ο οποίος κατέγραψε  λίγο πριν πεθάνει, έχοντας σώας τα φρένας, όσα έζησε στο χωριό Χατζ (Ωραιόκαστρο) της Αργυρούπολης, απ’ όπου ήλθε μετά τη συνθήκη της Λοζάνης. Περιγράφει με πάσα λεπτομέρεια τις φρικαλεότητες που έζησαν από τη μανία των Τούρκων. Οπότε τα γραφόμενα του αείμνηστου, πατρός Θεμιστοκλή Σαλαπασίδη αποτελούν μαρτυρία Γενοκτονίας, για την αναγνώριση της οποίας παλεύουν οι νεώτερες γενιές Ποντίων. Συνεπώς, μπορεί να αποτελέσει ένα εξίσου δυνατό «όπλο» στα χέρια των σημερινών ιστορικών.

«Ο πατήρ Θεμιστοκλής είχε δώσει σαν εντολή στην εγγονή του, Βαρβάρα Σαλαπασίδου, η οποία είναι σήμερα ταμίας στην Επιτροπή Ποντιακών Μελετών, να γράψει όσα είχε σημειώσει. Όταν βγήκε το βιβλίο μου είπε, “ένιωσα σαν λύτρωση, γιατί είχα βαριά συνείδηση, ότι δεν έκανα τίποτα από τον παππού μου”» επισημαίνει ο διδάκτωρ θεολόγος – θρησκειοπαιδαγωγός.

Στο βιβλίο υπάρχουν και φοβερές μαρτυρίες πίστεως. Χαρακτηριστική είναι η ιστορία του πατρός Ιωάννη που προκάλεσε σεισμό με την προσευχή του, όταν οι Τούρκοι θέλοντας να τον εξευτελίσουν, τον ανάγκασαν να καλέσει τους μουσουλμάνους για προσευχή. Ο Θεός τον εισάκουσε και δεν άφησε να εκτεθεί μπροστά στο ποίμνιό του.

Τις «Αυθεντικές Ιστορίες Προσφύγων» ο Γεώργιος Τσακαλίδης αφιερώνει στους νεκρούς που άφησαν τα κόκκαλά τους στον Πόντο ή πέθαναν στο πλοίο του ξεριζωμού και ρίχτηκαν στη θάλασσα, αλλά και στους πρόσφυγες που ρίζωσαν και ενταφιάστηκαν στον Σιδερά.

Αξίζει να σημειωθεί, ότι το βιβλίο, η πρώτη έκδοση του οποίου εξαντλήθηκε μέσα σε τρεις μήνες, γι’ αυτό και ετοιμάζεται δεύτερη, περιλαμβάνει ένα cd, στο οποίο εμπεριέχονται καταγραφές μουσικών από τον Ανατολικό και Δυτικό Πόντο, μεταξύ των οποίων και ο πατέρας του συγγραφέα, Χαράλαμπος, ο οποίος παίζει ποντιακή λύρα. Στο δίσκο υπάρχουν τραγούδια τόσο στην ποντιακή διάλεκτο όσο και στην τούρκικη γλώσσα, που τα τραγουδούν Σιδριώτες πρόσφυγες Α΄γενιάς. Ως γνωστό η πλειοψηφία των κατοίκων του Δυτικού Πόντου ήσαν τουρκόφωνοι και οι μισοί κάτοικοι του Σιδερά ήσαν τουρκόφωνοι και οι υπόλοιποι καταλάβαιναν ή και μιλούσαν τουρκικά.

Μητροπολίτη Δράμας, Παύλος: Εκ καρδίας σας συγχαίρω και σας επαινώ δια την συγγραφήν και έκδοσιν του βιβλίου και ευχόμενος ολοψύχως εις υμάς πάσαν παρά του Παντοκράτορος Θεού ευλογίαν και χάριν.

Γιάννης Ερμόπουλος, Ομότιμος Καθηγητής, ΕΜΠ: Δεν μπόρεσα να αντισταθώ να κάνω κάτι που δεν το συνηθίζω, κι έτσι, νιώθοντας ηθικό χρέος, μετά την ενδελεχή ανάγνωση του βιβλίου σας “Αυθεντικές ιστορίες προσφύγων του Σιδερά”, σας στέλνω τα θερμά μου συγχαρητήρια και τις από καρδιάς ευχαριστίες για το εξαιρετικό έργο σας. Δεν σας γνωρίζω προσωπικά, αλλά αυτό δεν με εμποδίζει από το να πω, ότι οι πόντιοι είμαστε τυχεροί, πολύ τυχεροί, που υπάρχετε εσείς και μερικοί άλλοι σαν εσάς, οι οποίοι ασχολούνται με την ιστορία και τον πολιτισμό μας. Πέρα από την ουσία του βιβλίου, που γίνεται αμέσως ολοφάνερη στον αναγνώστη, θαύμασα την μεθοδικότητα και την πληρότητα στην αφήγηση και στις περιγραφές σας. Δεν θα σας κουράσω, παρόλο που θα μπορούσα. Θα σας πω όμως, ότι με αδημονία θα περιμένω να διαβάσω και το επόμενο έργο σας, για να συγκινηθώ και να καμαρώσω για μια ακόμη φορά που γεννήθηκα Πόντιος.

Ο δρ. Γεώργιος Τσακαλίδης γεννήθηκε το 1947 στον Σιδερά Κοζάνης από πρόσφυγες γονείς. Ο πατέρας του Χαράλαμπος ήλθε από το Κοιλάδιν’, το ξακουστό σιμοχώρι της Τραπεζούντας και η μητέρα του από το Χαμψίκοϊ Ματσούκας.

Σπούδασε θεολογία στην Αθήνα και έκανε το διδακτορικό του στο Πανεπιστήμιο Erlangen  της Νυρεμβέργης στη Γερμανία, όπου και δίδαξε ως επιστημονικός συνεργάτης για μία τετραετία. Από το 1988 είναι αντιπρόσωπος της Ελλάδος στη Δυτικοευρωπαϊκή Επιτροπή για Εκκλησία και Σχολείο.

Υπηρέτησε ως θεολόγος καθηγητής και Διευθυντής Λυκείου σε σχολεία της Αθήνας και της Κοζάνης. Έχει δημοσιεύσει πάνω από σαράντα μελέτες θρησκειο-παιδαγωγικού χαρακτήρα οι περισσότερες στη γερμανική γλώσσα. Έργα του έχουν μεταφραστεί στην αγγλική και στην περσική γλώσσα.

Ιδιαίτερα ασχολήθηκε με την ιστορία του ποντιακού ελληνσμού και τη γενοκτονία με πολλές διαλέξεις ανά την Ελλάδα και τη Γερμανία. Ως πολύτεκνος ο ίδιος ασχολήθηκε με το δημογραφικό πρόβλημα της χώρας μας. Διετέλεσε αντιπρόεδρος και έφορος της Ανωτάτης Συνομοσπονδίας Πολυτέκνων Ελλάδος.

Είναι παντρεμένος με την Ελένη Βασιλειάδου, με την οποία απέκτησαν πέντε παιδιά, τη Σοφία, τον Χαράλαμπο, τη Μόνικα, την Ιωάννα και τον Σπυρίδωνα. Ο πρώτος γιος της οικογένειας απέκτησε το χάρισμα του παππού του στην ποντιακή λύρα, με την οποία ασχολείται επαγγελματικά.

Πηγή http://epontos.blogspot.com