Τα οφειλόμενα στο «Νταϊάντα» της Ματίνας Τσικριτζή – Μόμτσιου (Γράφει ο Στράτος Ηλιαδέλης)

Το βράδυ της Παρασκευής μετείχα στην κοσμοσυρροή των θεατρόφιλων (και όχι μόνον) στον «Φίλιππο» της Κοζάνης, όπου απόλαυσα και εγώ τη θαυμάσια μεταφορά στη θεατρική σκηνή με τίτλο «Νταϊάντα» (στο τοπικό ιδίωμα «κάνε υπομονή – βάστα πάνω σου»), της ωραία ιδέας που είχε η ταλαντούχα και γνωστή για την πολύχρονη προσφορά της στα πολιτιστικά δρώμενα του τόπου, η ακούραστη Ματίνα («μας»). Ήταν μια πετυχημένη σκέψη και επιλογή της αυτή να ασχοληθεί και με θέματα ιστορικά της ιδιαίτερης πατρίδας μας στον προσφιλή της ιδιωματικό κοζανίτικο λόγο, κλειδί και εργαλείο μοναδικό στα χέρια της που αυτή τη φορά υπηρέτησε (ο λόγος) με επιτυχία όχι μόνον το σκωπτικό αλλά και το δραματικό στοιχείο.

Έχοντας στη διάθεσή της μια δυναμική ομάδα συντελεστών (τον ικανό σκηνοθέτη Νίκο Κέφαλο και τους αξιόλογους ηθοποιούς και τεχνικούς της «Θεατρικής Σκηνής Κοζάνης»), κατόρθωσε στα περιορισμένα χρονικά όρια μιας παράστασης να αναβιώσει με επιτυχία στη σκηνή μια τραγική και συναρπαστική σελίδα της νεότερης ιστορίας της Κοζάνης, ελάχιστα γνωστής στους σημερινούς και παντελώς άγνωστης στους νεότερους, καθόσον αφενός η μνήμη του Έλληνα είναι ασθενής και αφετέρου τίποτα δεν διδαχθήκαμε για την τοπική μας ιστορία. Στην προκειμένη περίπτωση για τον βομβαρδισμό της Κοζάνης από τα γερμανικά στούκας στις 10 Απριλίου του 1941 και τα δραματικά του αποτελέσματα σε ανθρώπινα θύματα και παντοειδείς καταστροφές. Αν μας δινόταν το έργο αυτό με τη μορφή ενός μονόλογου ίσως είχε τη δυνατότητα να παρουσιάσει περισσότερες λεπτομέρειες (για ονόματα θυμάτων, έκταση καταστροφών κλπ.), όμως θα χάναμε τη γοητεία και ό,τι πρόσφερε η παράσταση αυτή εν γένει.

Το λιτό αυτό δημοσίευμα γίνεται για δυο λόγους. Πρώτα για να αποδώσει τα εύσημα και τις θερμές μου ευχαριστίες στην αρχιτέκτονα της προσπάθειας αυτής και στους συνεργάτες της. Και δεύτερον γιατί έγινε αιτία να ξαναθυμηθώ με πόνο και συγκίνηση ότι και η οικογένειά μου υπήρξε αποδέκτης εκείνης της καταστροφής. Το πατρικό μου σπίτι (της αξέχαστης γιαγιάς μου Νίτσας τ’ Κλή – Αγνής Κλείδη), βομβαρδίστηκε την ίδια μέρα από τα γερμανικά στούκας που αμέσως μετά την είσοδο των απρόσκλητων βόρειων εισβολέων, δεν περιμέναμε οπωσδήποτε να μας έρθουν «μι τα λούδια στα χέρια» για να τ’ς πούμι του καλουσώρσιτι» αλλά με κάποιον άλλο ίσως ευγενή τρόπο, όπερ και εγένετο, καθότι εξήντλησαν (εξέμεσαν) πλήρως τα «δώρα» των εξ’ ουρανού επί των «αξέστων» ημών του νότου, πάντως αθώων, ανυπεράσπιστων και άοπλων (γυναικόπαιδων κυρίως και γερόντων). Το ανατολικό σκέλος του σπιτιού μας καταστράφηκε τελείως. Θύματα ευτυχώς δεν υπήρξαν («ήμασταν σ’ν ικκλησιά» μου είχε πει αργότερα, όταν μεγάλωσα, η γιαγιά μου), λίγα μέτρα όμως πιο κάτω, «στ’ Κλη του μπαχτσιέ», μια άλλη βόμβα (πιο «πετυχημένη» αυτή) κατέστρεψε εκ θεμελίων το σπίτι μιας οικογένειας Κλείδη, συγγενικής της γιαγιάς μου, όπου σκοτώθηκαν άνθρωποι και ανοίχτηκε τεράστιος κρατήρας που υπήρχε για πολλά χρόνια. Στο κατεστραμμένο τμήμα του σπιτιού μας, όταν αργότερα ήρθα στη ζωή, επαιξα για πολλά χρόνια ανάμεσα σε εκείνα τα χαλάσματα και ίσως τότε συνειδητοποίησα τι είναι ο πόλεμος (το μόνο θετικό που αποκόμισα από την τραγική εκείνη εποχή), μέχρις ότου, μετά το ’50, στον ίδιο εκείνο χώρο κτίστηκε με πολλούς κόπους το δικό μας σπίτι. Στο τελευταίο βιβλίο του Γιάννη Κορκά «Κοζανίτικες Διαδρομές», 2008, αναφέρονται με βάση μαρτυρίες επιζόντων ο αριθμός των νεκρών και τραυματιών, η δραματική φυγή των Κοζανιτών στα γύρω χωριά, τα πλιατσικολογήματα που ακολούθησαν και όλα τα «καλά» που βρίσκουν τον άνθρωπο σε αυτές τις περιπτώσεις.

Το «Νταϊάντα», επομένως, ήταν μια παράσταση που φώτισε με έντεχνο τρόπο όλες τις πτυχές του δράματος εκείνου.

Εντυπωσιακή η ερμηνεία των ντόπιων ερασιτεχνών (;) ηθοποιών, από τους δυναμικούς πρωταγωνιστές Τάκη Συνδουκά και Αγγέλα Δήμου, μέχρι την ανεπιτήδευτη παρουσία του νεαρού ζευγαριού που έπλεξε υποδειγματικά το τολμηρό τους ειδύλλιο μέσα στη φωτιά του πολέμου και στα συντρίμμια του βομβαρδισμού.

Η ιδιωματική γλώσσα με την τραχυτήτα της δωρικότητάς της κυριάρχησε και εδώ θαρραλέα, αιχμηρή, αλλά και σκωπτική, κάποτε και (αυτο)σαρκαστική, χάρη στην ικανότητα της δημιουργού – σεναριογράφου (εδώ), που την κατέχει και την χειρίζεται άριστα με την γνωστή της εφευρηματικότητα. Και εδώ το κωμικό στοιχείο που εύστοχα παρεμβάλλεται ήταν απαραίτητο για να γλυκάνει και να «ελαφρύνει» το δραματικό γιατί, καθώς είναι γνωστό, το κλάμα και το γέλιο πάνε μαζί…

Η αγέρωχη Κοζανίτισσα των 95 (χειμώνων πιο πολύ παρά Μαΐων όπως μου δήλωσε), μάρτυς των γεγονότων εκείνων (ξανά να μην τα ιδούμι αυτά, μονολογούσε), σκούπιζε συγκινημένη και ευχαριστημένη τα δάκρυά της μόλις τελείωσε η παράσταση. Στη διπλανή σειρά, μια νεανική παρέα από (ξένους ή ντόπιους;) φοιτητές. Μου φάνηκαν αμήχανοι αλλά και προβληματισμένοι γι’αυτά που (όψιμα ίσως) μάθαιναν. Όλοι όμως οι θεατές πιστεύω (και το έδειχναν) ότι δεν έκρυβαν την ικανοποίησή τους από την παράσταση αυτή. Η υπολογίσιμη νεανική παρουσία που διέκρινα στην πλατεία του θεάτρου ίσως πρόδιδε ένα μήνυμα και μια ελπίδα!

Βγαίνοντας από το θέατρο είχα κάποιες προσκλήσεις, «έλα για ένα ποτό» και τέτοια. Ήμουν ανακατεμένος. Προφασίστηκα κούραση και ότι «είναι αργά». Περιπλανήθηκα μόνος και ξαναείδα τα τραύματα που άφησαν στο καμπαναριό τα βλήματα από τον βομβαρδισμό του δημαρχείου (τα είχα φωτογραφίσει παλαιότερα για μια εργασία μου). Του «Ντάνγκ» βάρινιν δώδικα και με την ένταση που με κατείχε είπα να πααίνου σπίτ’ να κοιμ’θώ . Βγαίν’ κι τα στ’χειά τέτοια ώρα… Τα πεις, τώρα στ’χειά δεν έχουμι! Μα οι παλιοί ίλιγαν ότι όπ’ βγήκαν στ’χειά μπουρεί κάπουτις πάλι να βγουν. Ου Θος να φλάξ’!…

Να’ σαι καλά Ματίνα. Σ’άλλα με γειά και «Καλή Πασχαλιά».

Στράτος Ηλιαδέλης

Θεσσαλονίκη, 22 Απριλίου 2019