Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος (1767-1838), ως έμπορος, επαναστάτης, λογοτέχνης, ιστοριογράφος, ιατρός, συγκαταλέγεται στους σημαντικούς διανοουμένους και επιστήμονες της προεπαναστατικής εποχής. πλην δεν διαθέτουμε ακόμη μια πλήρη μελέτη για την προσωπικότητά του. Γνωρίζουμε, βέβαια, με αρκετές λεπτομέρειες τα στοιχεία του βίου του καθώς και το ιατρικό του έργο (Βασιλική Νοτοπούλου, «Ο Κοζανίτης ιατροφιλόσοφος Γεώργιος Σακελλάριος», Ιωάννινα 2011), αλλά λείπει μια μελέτη για το λογοτεχνικό, το φιλολογικό και το ιστοριογραφικό του έργο. Είναι λοιπόν ευπρόσδεκτη η μελέτη της νεοελληνίστριας Σταυρούλας Λοφίτη για την ιδιωτική βιβλιοθήκη του Κοζανίτη ιατροφιλοσόφου, η οποία αποτέλεσε το εργαλείο και οπλοστάσιο του Σακελλάριου, προβάλλοντας ταυτόχρονα την εικόνα των ενδιαφερόντων ενός εξέχοντος λογίου του νέου Ελληνισμού.
Η μελέτη ανασυστήνει το περιεχόμενο της βιβλιοθήκης ως προς τα έντυπα που περιελάμβανε. Τη σημασία της ιδιωτικής βιβλιοθήκης του Σακελλάριου τονίζει εύστοχα η ίδια η συγγραφέας της μελέτης: «Η βιβλιοθήκη του προσφέρεται κυρίως ως κλειδί για την ερμηνεία της σκέψης και του έργου του. Οι αναγνωστικές προτιμήσεις του κτήτορα μέσα από την αγορά ή γενικότερα την απόκτηση των συγκεκριμένων βιβλίων, οι παρασελίδιες σημειώσεις και οι υπογραμμίσεις ή η απουσία τους, καθώς και άλλα χαρακτηριστικά, όπως η εξωτερική εμφάνιση, το δέσιμο ενός ή περισσοτέρων τόμων ή τα άκοπα και ανέγγιχτα βιβλία, απαρτίζουν πολυεπίπεδες ενδείξεις και πληροφορίες που μπορεί να λάβει ο ερευνητής για τις προθέσεις, τα ενδιαφέροντα και τις επιρροές που δέχτηκε ο κάτοχος της βιβλιοθήκης. Όλα αυτά τα στοιχεία μάς φέρνουν πολύ κοντά στο ‘εργαστήρι’ του ατόμου πλέον Γεώργιου Σακελλάριου κι όχι, στη γενικευμένη περίπτωση ενός έλληνα λογίου του Διαφωτισμού».
Η βιβλιοθήκη του Σακελλάριου δωρήθηκε από τους απογόνους του ιατροφιλοσόφου (αδελφούς Διάφα) το 1961 στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης, όπου και απόκειται σήμερα. Η δωρεά περιλάμβανε 489 τίτλους (721 σώματα βιβλίου), ανάμεσα στα οποία όμως υπήρχαν όχι μόνο βιβλία του Σακελλάριου, αλλά και απογόνων του, χωρίς σαφή διαχωρισμό των κτητόρων. Επιπλέον, κατά την παραλαβή της δωρεάς στη ΔΒΚ, η βιβλιοθήκη του Σακελλάριου δεν τοποθετήθηκε ως ενιαίο σύνολο, αλλά διασπάστηκε. Η πορεία αυτή κατέστησε εξαιρετικά δύσκολο τον εντοπισμό των εντύπων που προέρχονταν από τη βιβλιοθήκη του Σακελλάριου. Μοναδικά στοιχεία για την ερευνήτρια υπήρξε η λευκή ετικέτα με τα αρχικά Β.Α.Δ. [Βιβλιοθήκη Αδελφών Διάφα], η οποία επικολλήθηκε σε κάθε τόμο της δωρεάς Διάφα, καθώς και το Ex libris σημείωμα του Σακελλάριου, το οποίο όμως δεν υπήρχε πάντοτε σε κάθε τόμο. Βοήθεια παρείχε το Βιβλίο Εισαγωγής της ΔΒΚ («Βιβλίο εκ δωρεών 1960-1967») σε χειρόγραφη μορφή, αλλά και εκεί οι τίτλοι ήταν είτε κακογραμμένοι είτε ελλειπτικοί. Τέλος, κατά την ηλεκτρονική καταχώριση των εντύπων της ΔΒΚ, δεν δηλώνονται λεπτομέρειες για κάθε έκδοση, ώστε ο εντοπισμός των βιβλίων της δωρεάς Διάφα να αποτελεί αστυνομικό ή αρχαιολογικό γρίφο. Ιδιαίτερη σημασία για το ‘ξεκαθάρισμα’ της βιβλιοθήκης του Σακελλάριου κατέχει ένα αυτόγραφο χειρόγραφο σπάραγμα του Σακελλάριου με λίστα των βιβλίων του, ή μάλλον μέρους. Ο αυτόγραφος αυτός κατάλογος δημοσιεύεται για πρώτη φορά από τη συγγραφέα (σ. 241-250 της έκδοσης).
Η συγγραφέας κατόρθωσε να εντοπίσει όλα τα έντυπα στα βιβλιοστάσια της ΔΒΚ και στη συνέχεια προέβη σε έλεγχο, ώστε να αποκλειστούν βιβλία που προστέθηκαν στην αρχική βιβλιοθήκη του Σακελλάριου μετά τον θάνατό του (1838). Ο καρπός αυτής της ενδελεχούς έρευνας και επίπονης ανεύρεσης εντύπων στα βιβλιοστάσια της ΔΒΚ, καθώς και της πιστοποίησης της προέλευσης, υπήρξε καταρχάς ένας κατάλογος με 374 τίτλους εντύπων (περ. 500 σώματα) που ανήκαν στη βιβλιοθήκη του Σακελλάριου (σ. 119-236 της έκδοσης· με αστερίσκο μερικά αβέβαια), ενώ 36 εκδόσεις της δωρεάς Διάφα δεν ανευρέθησαν στη ΔΒΚ (σ. 254-256 της έκδοσης). Από τα 374 έντυπα, με βεβαιότητα ανήκαν στη βιβλιοθήκη Σακελλάριου 252 (156 ξενόγλωσσα, 87 ελληνόγλωσσα). Στον Κατάλογο παρατίθενται πρώτα τα έντυπα στα ελληνικά (αρ. 1-138) και στη συνέχεια τα ξενόγλωσσα (αρ. 139-374). Σε κάθε αναγραφή καταχωρίζεται πρώτα το όνομα του συγγραφέα (αλφαβητικά και με κεφαλαία), στη συνέχεια ο τίτλος του εντύπου, ο ταξινομικός αριθμός και ο αριθμός εισαγωγής, επίσης τυχόν Ex libris και άλλα σημειώματα, ενώ στο τέλος δηλώνεται η παραπομπή στους βιβλιογραφικούς καταλόγους.
Η εργασία όμως της κ. Λοφίτη δεν εξαντλείται στην ανεύρεση και συστηματική καταλογογράφηση των εντύπων της βιβλιοθήκης του Σακελλάριου, αλλά προχωρεί και σε συνθετική αξιολόγηση της βιβλιοθήκης. Έτσι, μετά από έναν Πρόλογο (σ. 13-23), στον οποίο περιγράφεται επακριβώς η μέθοδος έρευνας, ακολουθεί κεφάλαιο (σ. 25-41) περί του βίου και των έργων του Σακελλάριου, με βιβλιογραφική τεκμηρίωση. Το σημαντικότερο όμως κεφάλαιο της εργασίας είναι η «Περιγραφή και αξιολόγηση της βιβλιοθήκης» (σ. 42-105). Εδώ τα έντυπα κατατάσσονται σε 14 κατηγορίες: Θετικές-Φυσικές Επιστήμες (Ιατρικά και άλλα), Λογοτεχνία, Ιστορία-Βιογραφίες, Φιλοσοφία, Γλωσσικά, Θρησκευτικά, Παιδαγωγικά, Χρηστικά, Επιστολογραφία, Ρητορική, Νομικά-Πολιτικά, Διάφορα, Εγκυκλοπαίδειες, Χρηστοήθειες. Μια πρώτη σημαντική διαπίστωση είναι το ότι τα επιστημονικά βιβλία υπερτερούν των άλλων με 50,5%, εκ των οποίων τα 147 (39,5%) είναι ιατρικά. Μάλιστα, τα λογοτεχνικά αντιπροσωπεύουν το 17,5% των εντύπων, ενώ τα φιλοσοφικά το 7,2%. Αυτό σημαίνει ότι τα ¾ της βιβλιοθήκης ανταποκρίνονται πλήρως στον χαρακτηρισμό «ιατροφιλόσοφος», που αποδίδεται στον Σακελλάριο, πέραν του τίτλου των σπουδών του. Μόνον το 4,5% (17 έντυπα) είναι θρησκευτικά. Πρόκειται λοιπόν καταφανώς για μια ‘κοσμική’ βιβλιοθήκη ενός επιστήμονα λογίου, επηρεασμένου από τον ευρωπαϊκό Διαφωτισμό, με σοβαρά ενδιαφέροντα αλλά και έργα (πρωτότυπα και μεταφράσεις) στο πλαίσιο των νέων ιδεών. Ιδιαίτερα σημαντική βέβαια είναι η βιβλιοθήκη για την ιστορία της νεοελληνικής Ιατρικής. Από όσο γνωρίζω είναι η μοναδική γνωστή βιβλιοθήκη γιατρού, Βάσει αυτής, λοιπόν, έχουμε στη διάθεσή μας την εικόνα της βιβλιογραφίας που χρησιμοποιούσε ένας επιστήμονας γιατρός πριν και μετά την Επανάσταση.
Η κατηγοριοποίηση δεν περιορίζεται στη βιβλιογραφική περιγραφή. Η συγγραφέας την εμπλουτίζει με πληροφορίες για τους συγγραφείς των εντύπων, την επίδραση, αναγνωσιμότητα και πρόσληψη του περιεχομένου των εντύπων, εντάσσοντας τα στοιχεία αυτά στο γενικό ιστορικοπολιτιστικό πλαίσιο της εποχής. Με τον τρόπο αυτό η παρουσίαση της βιβλιοθήκης του Σακελλάριου, όπως πραγματοποιείται στην εργασία της κ. Λοφίτη, προσφέρει μια καλή εικόνα (αναγκαστικά όχι δομημένη, αλλά ακολουθώντας τα εκάστοτε έντυπα) της εξέλιξης των θετικών-φυσικών επιστημών, της λογοτεχνίας και των ιδεών στην Ευρώπη, και δευτερευόντως στον ελληνικό χώρο κατά τον 18ο με αρχές του 19ου αιώνα. Με άλλα λόγια, η συγγραφέας επιτυγχάνει να ανοίξει ένα παράθυρο (με τη ματιά και τις επιλογές του Σακελλάριου) στην ιστορία του πνεύματος της εποχής. Η εργασία, βέβαια, πλαισιώνεται και από Βιβλιογραφία καθώς και χρήσιμα Ευρετήρια, ενώ δίνεται λίστα με χρονολογική κατάταξη (παραπομπή στον αριθμό εκάστου εντύπου).
Ως γενικό συμπέρασμα, η εργασία της κ. Λοφίτη αποτελεί πρωτότυπη εργασία, που βασίζεται σε πρωτογενές υλικό, η ανεύρεση και η συστηματική καταγραφή του οποίου αποδεικνύει ιδιαίτερη ικανότητα συστηματικής εργασίας, ενώ διαθέτει μεγάλο βαθμό σύνθεσης, που βασίζεται στην έρευνα των πηγών και επεκτείνεται στον χώρο της ιστορίας των ιδεών. Η συγγραφέας επέτυχε να εντοπίσει και να αναδείξει τον κατάλογο της βιβλιοθήκης του ιατροφιλόσοφου Σακελλάριου, την οποία χειρίστηκε ως σημαντική ιστορική πηγή, καθώς αυτή ως συνειδητή επιλογή αποτυπώνει τα ενδιαφέροντα και τη δραστηριότητα του κατόχου της, ενός εξέχοντος λογίου της εποχής του Διαφωτισμού. Η μελέτη καλύπτει ένα σημαντικό κενό στη βιβλιογραφία για τον ιατροφιλόσοφο Γεώργιο Σακελλάριο, καθώς φανερώνει το εύρος της προσωπικότητάς του, και τις αισθητικές, επιστημονικές και ιδεολογικές αναζητήσεις του. Ταυτόχρονα, η μελέτη της κ. Λοφίτη ενισχύει την έρευνα για την ιστορία του νεοελληνικού Διαφωτισμού, και ειδικότερα την έρευνα για την ιστορία της ανάγνωσης και των βιβλιοθηκών στην προεπαναστατική εποχή, την έρευνα για την ιστορία της νεοελληνικής λογοτεχνίας αλλά και των επιστημών, ειδικότερα της ιατρικής. Ελπίζουμε η τόσο συστηματική και συγκροτημένη αυτή μελέτη αυτή να αποτελέσει έναυσμα για να καλυφθεί ένα ακόμη μεγάλο κενό: η απουσία μιας μελέτης για το λογοτεχνικό, φιλολογικό και ιστοριογραφικό έργο του Γεωργίου Σακελλάριου, καθώς εντέλει για την πλήρη αποτύπωση της προσωπικότητάς του.
Βιβλιοκρισία: Χαρίτων Καρανάσιος
(πλήρες το άρθρο στο περιοδικό της Ε.ΔΥΜ,ΜΕ. «Αλιάκμονος ρους»:
https://edymme.wordpress.com/2017/03/10/lofiti/)
