Η πόλη πίσω από το βουνό (Του Γιάννη Γουσιόπουλου)

Στο γυρισμό μου από τη Θεσσαλονίκη κάθε φορά στο τέλος της πεδιάδας και την αρχή της ανάβασης για τη διάσχιση του Βερμίου χαζεύω τη Βέροια.

Η πόλη στέκεται μεγαλοπρεπής στις χαμηλές απολήξεις της οροσειράς απολαμβάνοντας θαρρείς τον πλούτο που η εύφορη γη, της παρέχει απλόχερα.

Τη θυμάμαι στα πρώτα χρόνια της Εγνατίας να είναι μικρότερη και με τον χρόνο να αυγαταίνει, να ομορφαίνει, να μετατρέπεται σταδιακά σε πρότυπο περιφερειακής πόλης.

Μετά τη διάβαση του ορεινού όγκου, στο υψίπεδο πλέον της παλαιάς Άνω Μακεδονίας και σημερινής Δυτικής, για τον σύγχρονο περιηγητή – χρήστη της σύγχρονης Εγνατίας Οδού, επόμενη μεγάλη πόλη είναι η Κοζάνη.

Είναι η έδρα να λέγεται, δύο διοικητικών περιφερειών και μαζί με την αδελφή πόλη της Πτολεμαΐδας, ένα από τα λιγοστά βιομηχανικά κέντρα της χώρας, προσώρας τουλάχιστον.

Προχωρώντας ο ταξιδευτής και πάντα δυτικά κινούμενος, κάποια στιγμή βλέπει μπροστά του τον τεράστιο οδικό κόμβο, αριστερά σύγχρονους οικισμούς, τη σήμανση της οδού του προαναγγέλλει την Κοζάνη.

Στην περίπτωση της Ν. Καρδιάς παρατηρεί την καλή ρυμοτομία του οικισμού, πιο πάνω διακρίνει ένα μεγάλο δημόσιο κτίριο – την τεχνολογική κατεύθυνση πλέον του Πανεπιστημίου Δ. Μακεδονίας (δεν το γνωρίζει βεβαίως) και πριν αφήσει την οικιστική περιοχή αντιλαμβάνεται μια κάποια βιοτεχνική δραστηριότητα πέραν της βαριά βιομηχανικής που ήδη για τα καλά ανέγνωσε, στεγασμένη πιθανόν γι΄ αυτόν απροσδόκητα σε σύγχρονα βιομηχανικά κτίρια.

Ο μικρός ζηλωτής του μεγάλου Φρανσουά Πουκεβίλ βλέπει εικόνες που τον προϊδεάζουν να δει μια μεγάλη πόλη, όμως δε βλέπει την Κοζάνη.

Μπαίνει στη στενή διάβαση που ακολουθεί, η αγωνία του κορυφώνεται, πότε επιτέλους θα δει την πόλη που οι τεράστιες πράσινες πινακίδες επιδεικτικά προανήγγελλαν.

Περνά τον δεύτερο κόμβο με την ελπίδα πιστεύω, ότι υπάρχει και τρίτος – τέταρτος οπότε και θα αντικρίσει την πόλη. Εις μάτην όμως η πόλη πάει τελείωσε, ή μάλλον ούτε κάν άρχισε. Και αυτός απορεί: Αυτή ήταν η Κοζάνη; Τα Κοίλα, η Ν. Καρδιά και το Βατερό που εμείς ξέρουμε. Οικισμοί ως γνωστόν που η πρόσφατη κακή πλευρά της ιστορίας και η βιομηχανία ελέω των τοπικών κοιτασμάτων λιγνίτη δημιούργησαν.

Η Κοζάνη άφαντη ζει πίσω από το βουνό. Μου κακοφαίνεται που οι διερχόμενοι δεν τη βλέπουν, δεν τη χαζεύουν όπως τη Βέροια, αν και είναι μια ισοδύναμη με εκείνη πόλη. Οι κτήτορες της πόλης σοφά έπραξαν διαλέγοντας ως θέση της την απάνεμη, ηλιόλουστη και με θέα τον θρόνο του Δία νότια πλευρά της λοφοσειράς.

Οι μελετητές της Εγνατίας όμως δεν ξέρω αν τίμησαν την πόλη όσο αξίζει διαλέγοντας τη βόρεια χάραξη.

Δεν ξέρω αν οι φορείς που διοικούσαν τότε την πόλη το αντιλήφθηκαν, το επισήμαναν, το διεκδίκησαν και απλά δεν το κατάφεραν.

Δεν ξέρω αν και ακόμη, οι ίδιοι απέτρεψαν τη νότια χάραξη υπολογίζοντας το πολιτικό κόστος των αναγκαστικών απαλλοτριώσεων ή λόγω μιας θαμπής αρρωστημένης εσωστρέφειας που τότε διέκρινε τους τοπικούς φορείς.

Γιατί το λέω αυτό, γιατί ο φίλος μου ο Αιμίλιος από την Οινόη μου είπε πως όταν άρχισε να κατασκευάζεται η Εγνατία οι μηχανικοί της μετρούσαν τα χωράφια μεταξύ του χωριού του και της πόλης με σκοπό να περάσει από κάπου εκεί ο δρόμος – νότια χάραξη, για όσους δε γνωρίζουν που βρίσκεται η Οινόη.

Προς έκπληξή τους όμως κάποια στιγμή οι μετρήσεις σταμάτησαν και ο δρόμος τελικά πέρασε από εκεί που πέρασε.

Δε γνωρίζω τί παίχτηκε τότε από τους τεχνικούς και τους πολιτικούς, γνωρίζω όμως πως εκατομμύρια ξένοι ταξιδιώτες όσο η Εγνατία Οδός λειτουργεί, δε θα ρίξουν μια κλέφτικη ματιά στην πόλη. Πολλοί απ΄ αυτούς δε θα την δουν ποτέ.

Θα μου πει κανείς πως στη κατασκευή των δρόμων πρωτεύουν τα οικονομικά και τα τεχνικά κριτήρια και όχι οι συναισθηματισμοί, οι συμβολισμοί, ο ρομαντισμός.

Έ λοιπόν όχι. Πιστεύω ακράδαντα πως έννοιες όπως η τοπικότητα, η ιστορία, ο πολιτισμός έννοιες που περιλαμβάνουν τις προηγούμενες θα έχουν πάντα τη δική τους αξία και την ιδιαίτερή τους σημασία. Άλλωστε ως λαός επιβιώνουμε χιλιάδες χρόνια δίχως να φημιζόμαστε για τον ορθολογισμό, την τυπικότητα και την οργανωτικότητά μας.