Πριν παραδοθεί στην κυκλοφορία το τμήμα της Εγνατίας οδού που συνδέει τη Μακεδονία με την Ηπειρο, ο οδικός άξονας Ηγουμενίτσα – Ιωάννινα – Κοζάνη δεχόταν τον μεγαλύτερο φόρτο των αυτοκινήτων που είχαν κατεύθυνση από το λιμάνι της Ηπείρου προς τη Μακεδονία – Θράκη, αλλά και την Τουρκία.
Η οδήγηση σε αυτόν τον αυτοκινητόδρομο με τις άφθονες στροφές, τα πολλά χιόνια τον χειμώνα, αλλά και την έλλειψη διαχωριστικού ανάμεσα στα δύο αντίθετα ρεύματα ήταν ένας πραγματικός εφιάλτης.
Οι νταλίκες που κατέφταναν με το πλοίο από την Ιταλία στην Ηγουμενίτσα σχημάτιζαν κομβόι χιλιομέτρων. Το χειρότερο σημείο ήταν η ορεινή διάβαση του Βοΐου όπου οι κλίσεις ήταν έντονες, οι στροφές αλλεπάλληλες, ενώ τον χειμώνα το χιόνι και ο πάγος δημιουργούσαν συνθήκες εφιαλτικές.
Εκείνη την εποχή δύο ιστορικά κεφαλοχώρια της Β. Πίνδου, το Επταχώρι και ο Πεντάλοφος, που τα είχαν ρημάξει ο εμφύλιος πόλεμος και η μετανάστευση, αποτελούσαν σταθμούς ξεκούρασης των ταλαιπωρημένων οδηγών. Ετσι δημιουργήθηκαν κάποιες υποδομές που διευκόλυναν όχι μόνο τους οδηγούς, αλλά και τους ταξιδιώτες.
Σήμερα η διαδρομή αυτή σπάνια πια προτιμάται από τα βαριά οχήματα, η κίνηση είναι εξαιρετικά αραιή και καθώς οι μετακινήσεις γίνονται με περισσότερη ασφάλεια, δίνεται μια εξαιρετική ευκαιρία στους ταξιδιώτες να γνωρίσουν και να εξερευνήσουν αυτόν τον πανέμορφο τόπο.
Επταχώρι, το κεφαλοχώρι
Το Επταχώρι είναι το πρώτο χωριό που συναντάμε ανηφορίζοντας τον δρόμο που κουλουριάζεται στη ράχη του Βοΐου όρους. Γεωγραφικά προσδιορίζοντας τη θέση του, θα δούμε ότι βρίσκεται επάνω στα όρια των νομών Κοζάνης, Ιωαννίνων και Καστοριάς, διοικητικά υπάγεται στον νομό Καστοριάς, πολιτισμικά και ιστορικά όμως ανήκει στην Ηπειρο και θεωρείται ένα από τα μαστοροχώρια της περιοχής Γράμμου – Σμόλικα.
Το Επταχώρι απλώνει τις παλιές αρχοντογειτονιές του σε υψόμετρο 900 μέτρων σε κατακρημνισμένη πλαγιά του βουνού και απέχει 50 χλμ. από Κόνιτσα, 110 από τα Ιωάννινα και 100 από Κοζάνη.
Πρόκειται για ένα παλιό χωριό, ίσως από τα παλιότερα της περιοχής, που δημιουργήθηκε τον 16ο αιώνα από τη συνένωση όμορων συνοικισμών με σκοπό να αντισταθούν στις ληστρικές επιδρομές Τουρκαλβανών. Πρώτη γραπτή αναφορά γι’ αυτό γίνεται το 1530 με το όνομα Μπουρμπουτσκό ή Βουρβουτσικό, ονομασία που διατήρησε μέχρι το 1927.
Καθώς ανέκαθεν βρισκόταν επάνω σε στρατηγικές, αλλά και εμπορικές στράτες των βουνών που συνέδεαν την Ηπειρο με τη Μακεδονία, το ιστορικό κεφαλοχώρι στοχοποιήθηκε στο διάβα του χρόνου και πυρπολήθηκε από τους Τούρκους δύο φορές (το 1820 και το 1830), ενώ το ίδιο έπραξαν και οι Γερμανοί το 1944.
Λίγο πριν από την ιταλική εισβολή, το Επταχώρι ήταν έδρα του Αποσπάσματος της Πίνδου υπό την ηγεσία του θρυλικού συνταγματάρχη Πεζικού Κ. Δαβάκη. Οι προτομές του Δαβάκη, αλλά και των άλλων αξιωματικών του Αποσπάσματος, βρίσκονται σήμερα στην κεντρική πλατεία. Σε κοντινή απόσταση δεσπόζουν η επιβλητική εκκλησία της Αγίας Παρασκευής και το εμβληματικό πέτρινο κτίριο που στεγάζει το Τζημοπούλειο Λαογραφικό Μουσείο. Από την αναπαλαιωμένη πλατεία ξεκινούν τα ανηφορικά καλντερίμια που διατρέχουν το χωριό και τους πολλούς μαχαλάδες του.
Εξερευνώντας τη γύρω περιοχή
Φωλιασμένο καθώς είναι στην καρδιά της ορεινής φύσης, το Επταχώρι ενδείκνυται ως εφαλτήριο για σύντομες εκδρομές τόσο προς το Βόιο όσο και προς τα μέρη του Γράμμου. Αξίζει να αναζητήσετε το ιστορικό μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου (1625 μ.Χ.) με τις υπέροχες, βυζαντινής τεχνοτροπίας, αγιογραφίες του.
Τα σημαντικά γεφύρια της περιοχής είναι τρία. Το ένα βρίσκεται μέσα στο χωριό και είναι αυτό που εξυπηρετεί τον μαχαλά του Παπαλιά, τα αλλά δύο σε κοντινά παρακείμενα ορεινά ποτάμια. Ανάμεσά τους ξεχωρίζει το εντυπωσιακό μονοκάμαρο γεφύρι του Κουσιουμπλή που δρασκελίζει το ρέμα της Ζούζουλης και κτίστηκε στα τέλη του 18ου αιώνα. Το 1988 το γεφύρι χαρακτηρίστηκε έργο τέχνης και ιστορικό διατηρητέο μνημείο. Οι ντόπιοι θα σας υποδείξουν τη διαδρομή που θα πρέπει να ακολουθήσετε.
Πεντάλοφος, μαστόρων αποτύπωμα
Δεκαοκτώ χιλιόμετρα ανηφορικού και γεμάτου στροφές δρόμου που διατρέχει υπέροχα δάση χωρίζουν το Επταχώρι Καστοριάς από τον Πεντάλοφο Κοζάνης. Το γνωστό κεφαλοχώρι βρίσκεται σε ύψος 1.050 μέτρων, σε προνομιακή θέση πάνω στις πλαγιές του όρους Βοΐου. Παλιά λεγόταν Ζουπάνι, ενώ η σύγχρονη ονομασία του προήλθε από τους πέντε λόφους που περικλείουν τον οικισμό.
Σήμερα το Ζουπάνι σε καλωσορίζει με τη ρυτιδιασμένη του αρχοντιά και σε προσκαλεί να σεργιανίσεις τις παραμελημένες του γειτονιές. Στο κέντρο του χωριού ξεχωρίζει η τρίκλιτη βασιλική του Αγίου Αθανασίου (1816), αλλά και η βασιλική του Αγίου Αχίλλειου (18ου αι.) που κοσμείται από θαυμάσιες αγιογραφίες του ζωγράφου Μιχαήλ, ο οποίος καταγόταν από τους Χιονιάδες της Κόνιτσας.
Γύρω από τον ναό του Αγίου Αθανασίου ο χώρος έχει διαμορφωθεί ευχάριστα και είναι ιδανικός για σύντομους περιπάτους. Εδώ βρίσκονται και οι λιτές υποδομές του χωριού, που προσφέρουν τα βασικά στον επισκέπτη. Ωστόσο το Ζουπάνι θα το γνωρίσεις πραγματικά όταν χαθείς στα λιθόστρωτα καλντερίμια του και αναζητήσεις τα παλιά διώροφα και τριώροφα αρχοντικά που κουβαλούν στις καλοδουλεμένες πέτρες τους όλη την ιστορία τούτου του ιδιαίτερου τόπου.
Οι «γητευτές της πέτρας»
Σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα γνωρίζουν πως οι Ζουπανιώτες ήταν εξαιρετικοί μαστόροι (λιθοξόοι, σοβατζήδες, ξυλογλύπτες κ.λπ.). Οι συντεχνίες των μαστόρων μαζί με τα μαστορόπουλα και τους βοηθούς έκλειναν δουλειές σε όλη την Ελλάδα και έλειπαν από τα χωριά για μεγάλο χρονικό διάστημα, πολλές φορές και για χρόνια. Πριν φύγει το μπουλούκι, ο πρωτομάστορας επιθεωρούσε τις προμήθειες και τον εξοπλισμό των τεχνιτών και στη συνέχεια κλοτσούσε το γκιούμι (κανάτι) για να χυθεί το νερό, ώστε «έτσι γρήγορα, όπως χύνεται το νερό, να κυλήσει ο χρόνος και να γυρίσουν και αυτοί στο χωριό τους».
Τα μπουλούκια των οικοδόμων – μαστόρων είχαν τη δική τους γλώσσα και αυστηρή ιεραρχία. Φυσικά, το απόλυτο κουμάντο, αλλά και την ευθύνη για την κατασκευή που αναλάμβαναν τα είχε ο πρωτομάστορας, τον λόγο του οποίου όλοι οι υπόλοιποι εκτελούσαν ευλαβικά.
Τα ζουπανιώτικα μπουλούκια κυρίως δούλεψαν στη Θεσσαλία (Πήλιο, Κίσσαβο και Καρδίτσα), στα Γιάννενα, στην Εύβοια, στην Τρίπολη, στην Καλαμάτα, στην Κωνσταντινούπολη, στις παραδουνάβιες πόλεις. Κάποιοι εργάστηκαν στην κατασκευή του Υπεριρανικού Σιδηροδρόμου, κυρίως όμως έχτιζαν αρχοντικά, σχολεία, εκκλησίες, τζαμιά και φυσικά γεφύρια.
Οταν το έργο τελείωνε, ο ιδιοκτήτης έστηνε γλέντι και καμάρωνε λέγοντας με περηφάνια πως πλήρωσε και το σήκωσαν οι «γητευτές της πέτρας», εννοώντας τους Ζουπανιώτες μαστόρους!
Κοντινές εκδρομές
Με αφετηρία λοιπόν τον Πεντάλοφο μπορείτε επίσης να προσεγγίσετε ακολουθώντας ασφάλτινους δρόμους τα γειτονικά Μαστοροχώρια Δίλοφο, Δασύλλιο, Καλλονή, όπου διασώζονται αρκετά από τα παλιά πέτρινα αρχοντικά. Μόλις δύο χιλιόμετρα βόρεια του Πεντάλοφου, στα 1.000 μέτρα υψόμετρο, συναντάμε σε μια τοποθεσία με άφθονα πηγαία νερά το χωριό Βυθός.
Στην περιοχή αυτή στις αρχές του 21ου αιώνα η τοπιογραφία της περιοχής άλλαξε μετά την ανύψωση μικρού φράγματος στις όχθες του ποταμού Πραμόριτσα, δημιουργώντας μια μικροσκοπική τεχνητή λίμνη.
Σε μικρή απόσταση ανάμεσα στα χωριά Βυθός και Αυγερινός βρίσκεται το μοναστήρι της Αγίας Τριάδας (18ος αι.). Στο κέντρο του μοναστικού συγκροτήματος ξεχωρίζει το πετρόχτιστο καθολικό με τους τρεις τρούλους και τις μοναδικής τεχνοτροπίας αγιογραφίες του Μιχαήλ Χιοναδίτη, ο οποίος, σύμφωνα με την τοπική παράδοση, χρειάστηκε 45 χρόνια για να ολοκληρώσει το έργο! Εξίσου εντυπωσιακά είναι και τα λιθανάγλυφα που κοσμούν τον ναό, έργα του δεξιοτέχνη λιθογλύπτη Μίλιου Ζουπανιώτη.
Τα γεφύρια στον ποταμό Πραμόριτσα
Από τον κεντρικό δρόμο που συνδέει τον Πεντάλοφο με το Τσοτύλι μπορούμε να προσεγγίσουμε με σύντομες παρακάμψεις τα πέτρινα γεφύρια της Μόρφης και της Σβόλιανης, που δρασκελίζουν τις όχθες του ποταμού Πραμόριτσα αλλά και το χωριό Αγία Σωτήρα, που διαθέτει ξενώνα.
Ωστόσο τα γεφύρια δεν θα τα βρείτε εύκολα αν δεν σας έχουν υποδείξει τα κατάλληλα σημεία οι ντόπιοι. Πάντως αξίζει τον κόπο, καθώς η κοιλάδα του ποταμού Πραμόριτσα, με τις συνεχείς εναλλαγές της τοπιογραφίας και τους χαρακτηριστικούς βράχινους σχηματισμούς, θεωρείται μία από τις ομορφότερες της Β. Ελλάδας.
Εύκολα επίσης θα προσεγγίσετε το χωριό Ανθοχώρι Τσοτυλίου (35 χλμ. από Πεντάλοφο). Εδώ θα ρωτήσετε να σας δείξουν τον δρόμο για το παραδοσιακό γεφύρι, που θα το συναντήσετε λίγο έξω από το χωριό. Πρόκειται για ένα κομψό τετράτοξο γεφύρι, μήκους 49 μέτρων και με μέγιστο ύψος του μεγαλύτερου τόξου τα 9 μέτρα. Παλιά εξυπηρετούσε τις μετακινήσεις των κοπαδιών του Βοΐου προς τα χειμαδιά της Θεσσαλίας.
Κτίστηκε πιθανόν στα μέσα του 18ου αιώνα με τη χρηματοδότηση κάποιου Βλάχου τσέλιγκα που έχασε τη μονάκριβη κόρη του από τα ορμητικά νερά του ποταμού. Σήμερα θεωρείται από τα ομορφότερα και καλύτερα διατηρημένα πέτρινα γεφύρια της Μακεδονίας.
♦️ Διαμονή
Επταχώρι:
● Ενοικιαζόμενα δωμάτια Τριανταφύλλου, τηλ. 6980206661, κ. Αναστάσης
Πεντάλοφος:
● Ξενοδοχείο «Πίνδος», τηλ. 24680 41057-8
● «Ξενώνας Κατσιαδήμος», υπεύθυνη κ. Αφροδίτη, τηλ. 6974551854
● Αγία Σωτήρα Στον δρόμο από Πεντάλοφο προς Τσοτύλι, «Παραδοσιακός Ξενώνας Τζαβέλα», τηλ. 24680-63292 & 6986570522
♦️ Κείμενο – φωτογραφίες: Θοδωρής Αθανασιάδης / viewsofgreece.com
