Πως το στρες επηρεάζει τα αυτοάνοσα νοσήματα; (της Πηνελόπης Μελίδου, MSc Ψυχολόγος Υγείας)

Τα τελευταία χρόνια όλο και περισσότερο ακούμε συζητήσεις γύρω από τα «αυτοάνοσα νοσήματα», ενώ παρατηρούμε ταυτόχρονα πως το ποσοστό των ανθρώπων που τα εμφανίζει αυξάνεται σημαντικά. Φαίνεται να υπάρχει αρκετή συζήτηση γύρω από τον ρόλο που διαδραματίζει η ψυχολογία και οι ψυχολογικές διεργασίες στην εμφάνιση αλλά και πορεία των αυτοάνοσων νοσημάτων. Μάλιστα, πρόσφατη επιστημονική έρευνα έδειξε πως οι άνθρωποι που έχουν λάβει διάγνωση για διαταραχή σχετιζόμενη με το στρες έχουν αυξημένες πιθανότητες να εμφανίσουν κάποιο αυτοάνοσο νόσημα σε σχέση με τους ανθρώπους που δεν έχουν κάποια διαταραχή. Περισσότερα για τη συγκεκριμένη έρευνα θα αναφερθούν παρακάτω.

Αυτοάνοσα νοσήματα και επιδημιολογία

Τα αυτοάνοσα νοσήματα είναι το πιο συχνό αίτιο των χρόνιων ασθενειών. Μάλιστα, συμφωνα με το AARDA (American Autoimmune Related Diseases Association/ Αμερικανική Ένωση Αυτοάνοσων Νοσημάτων) περισσότεροι από 50 εκατ. Αμερικάνοι φαίνεται να πάσχουν από κάποιο αυτοάνοσο νόσημα. Επομένως, στην Αμερική 1 στους 5 πάσχει από κάποιο αυτοάνοσο. Στην Ευρώπη, το ποσοστό φαίνεται να αλλάζει, καθώς 1 στους 10 θα διαγνωσθεί με κάποιο αυτοάνοσο νόσημα.

Τι είναι το αυτοάνοσο νόσημα;

Πολλοί άνθρωποι αναρωτιούνται τι ακριβώς είναι τα αυτοάνοσα και πως προκαλούνται. Στην πραγματικότητα, πρόκειται για μια περίεργη αλλά ταυτόχρονα συναρπαστική κατάσταση όπου το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού μας υπερλειτουργεί με αποτέλεσμα να μην είναι σε θέση να διακρίνει τα δικά του στοιχεία και να καταστρέφει και τους δικούς του ιστούς. Με άλλα λόγια, επιτίθεται στον εαυτό του καταστρέφοντας και τους υγιείς ιστούς.

Τα πιο γνωστά αυτοάνοσα νοσήματα είναι:

• Η ρευματοειδής αρθρίτιδα
• Η ψωρίαση
• Η σκλήρυνση κατά πλάκας
• Ο Διαβήτης τύπου Ι
• Η ελκώδης κολίτιδα
• Η νόσος Crohn
• Η δερματίτιδα
• Ο ερυθηματώδης λύκος

Ποια είναι τα αίτια για ένα αυτοάνοσο νόσημα;

Αναφορικά με τα αίτια των αυτοάνοσων νοσημάτων μπορεί να ειπωθεί με σιγουριά ότι δεν υπάρχει μόνο ένας παράγοντας που ευθύνεται αποκλειστικά και μόνο. Ωστόσο, δεν έχουν βρεθεί μέχρι και σήμερα τα ακριβή αίτια που οδηγούν στην εκδήλωσή τους. Μέχρι σήμερα η επιστημονική κοινότητα έχει μελετήσει το ρόλο διαφόρων παραγόντων όπως είναι τα βακτήρια, τα φάρμακα, οι χημικές ουσίες, η διατροφή, η ψυχολογία, το περιβάλλον. Φαίνεται να μην υπάγονται στις κληρονομικές παθήσεις, ωστόσο αξίζει να σημειωθεί ότι έχει βρεθεί συσχέτιση μεταξύ μελών στην οικογένεια. Συγκεκριμενα, φαίνεται ότι υπάρχει γονιδιακή προδιάθεση, η οποία όμως επηρεάζεται από διαφορετικούς παράγοντες.

Ποια είναι τα συνήθη συναισθήματα που συνοδεύουν ένα αυτοάνοσο νόσημα;

Η εκδήλωση ενός αυτοάνοσου νοσήματος συχνά μπορεί να προκαλέσει ποικίλες αντιδράσεις και συναισθήματα τόσο στο ίδιο το άτομο που το εκδηλώνει όσο στον περίγυρό του.

Οι πιο συχνές ψυχολογικές διεργασίες και αντιδράσεις που ακολουθούν τη διάγνωση είναι:

• Άγχος/στρες
• Θυμός
• Φοβίες
• Κατάθλιψη
• Χρόνιος πόνος
• Σεξουαλικές δυσκολίες
• Διαταραχές στους οικογενειακούς ρόλους
• Κοινωνική απόσυρση
• Άρνηση για συμμόρφωση με τη θεραπεία
• Δυσκολία επανεπένδυσης
• Έκπτωση στον εργασιακό τομέα και λειτουργικότητα

Μπορεί το έντονο στρες να οδηγήσει στην εκδήλωση αυτοάνοσου νοσήματος;

Όπως αναφέρθηκε και παραπάνω, η εμφάνιση ενός αυτοάνοσου νοσήματος δεν εξαρτάται μόνο από έναν και μόνο παράγοντα. Ωστόσο, σε μια πρόσφατη μεγάλη έρευνα προέκυψαν πολύ ενδιαφέροντα ευρήματα όσον αφορά το στρες και τη σχέση του με τα αυτοάνοσα. Στη συγκεκριμένη έρευνα συμμετείχαν πάνω από 100.000 άνθρωποι οι οποίοι είχαν διαγνωσθεί με κάποια διαταραχή σχετιζόμενη με το στρες. Στόχος ήταν να συγκρίνουν την τάση τους για εμφάνιση αυτοάνοσου 1 χρόνο μετά με τα αδέρφια τους αλλά και με 1 εκατ. ανθρώπους που δεν είχαν λάβει ποτέ διάγνωση για στρες ή άγχος. Τα ευρήματα προκάλεσαν αρκετό ενδιαφέρον καθώς φάνηκε ότι τα άτομα που είχαν λάβει διάγνωση σχετιζόμενη με διαταραχή του στρες:

• Ήταν πιο πιθανό να διαγνωσθούν με κάποιο αυτοάνοσο νόσημα (περίπου 9/1000 ασθενείς που είχαν διαταραχή του στρες) σε αντίθεση με αυτούς που δεν βίωναν έντονο στρες (περίπου 6/1000 ασθενείς)
• Ήταν πιο πιθανό να αναπτύξουν πολλαπλά αυτοάνοσα νοσήματα
• Είχαν μεγαλύτερο ποσοστό εμφάνισης εάν ήταν νέοι

Ακόμη, αξίζει να σημειωθεί ότι οι άνθρωποι που είχαν λάβει διάγνωση Μετατραυματικής Διαταραχής του Στρες (PTSD) ή έλαβαν SSRI (Επιλεκτικοί Αναστολείς Επαναπρόσληψης της Σεροτονίνης – φάρμακα που χορηγούνται στην κατάθλιψη και στο άγχος) παρουσίαζαν αυξημένο ποσοστό για αυτοάνοσο.

Σε καμία περίπτωση δεν μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα ότι από μόνο του το στρες μπορεί να οδηγήσει σε κάποιο αυτοάνοσο νόσημα. Παρατηρείται, ωστόσο ότι μια έντονη στρεσσογόνος κατάσταση προηγείται της έναρξης και της διάγνωσης του αυτοάνοσου.

Πως μπορεί να βοηθήσει η ψυχοθεραπεία;

Είναι σημαντικό το άτομο να μάθει να διαχειρίζεται το στρες που μπορεί είτε να προηγείται είτε να έπεται του αυτοάνοσου. Θα μπορούσαμε να πούμε ότι η εκμάθηση δεξιοτήτων για την επίλυση προβλημάτων και η διαχείριση έντονων στρεσσογόνων καταστάσεων μπορεί να βοηθήσει σημαντικά αλλά και σε κάποιο βαθμό προληπτικά. Σε περιπτώσεις που το άτομο έχει ήδη εμφανίσει κάποιο αυτοάνοσο νόσημα, συστήνεται να επισκεφτεί έναν ειδικό ψυχικής υγείας προκειμένου να εντοπίσει συναισθήματα και αντιδράσεις που μπορεί να επιβαρύνουν την ήδη υπάρχουσα επιβαρυμένη σωματική υγεία του. Επιπλέον, μέσα από την ψυχοθεραπεία το άτομο μαθαίνει να παρατηρεί τον εαυτό του και να αποτρέπει επιβλαβείς συμπεριφορές. Μειώνει παράλληλα την πιθανότητα να εμφανίσει ένα επιπλέον αυτοάνοσο νόσημα αλλά και διευκολύνει την πορεία του ήδη υπάρχοντος. Βλέπουμε ότι οι άνθρωποι με ρευματοειδή αρθρίτιδα που μπαίνουν στην διαδικασία της ψυχοθεραπείας μαθαίνουν να διαχειρίζονται αποτελεσματικότερα τον χρόνιο πόνο ενώ αναφέρουν και χαμηλότερα ποσοστά πόνου. Γενικότερα, είναι γνωστό στην επιστημονική κοινότητα ότι οι άνθρωποι με αυτοάνοσα νοσήματα που επισκέπτονται ειδικούς ψυχικής υγείας παρουσίαζουν ένα καλύτερο επίπεδο ζωής σε σχέση με το ζήτημα υγείας που αντιμετωπίζουν, αναφέρουν χαμηλότερα επίπεδα πόνου και καλύτερη διαχείριση των συμπτωμάτων.

Ποιο είδος ψυχοθεραπείας θεωρείται το πιο αποτελεσματικό;

Υπάρχουν διάφορα είδη ψυχοθεραπείας, όπως η ψυχοδυναμική, η προσωποκεντρική, η γνωσιακή-συμπεριφορική κ.α. Η προσέγγιση που επιλέγεται έχει να κάνει πολύ με το τι ταιριάζει στο ίδιο το άτομο. Ωστόσο, φαίνεται ότι η γνωσιακή-συμπεριφορική κερδίζει αρκετό έδαφος καθώς προκύπτει ότι βοηθά σημαντικά το άτομο μέσα από τη συγκεκριμένη δομή της αλλά και από τις συγκεκριμένες ασκήσεις που το άτομο καλείται να κάνει (τεχνικές επίλυσης προβλημάτων, αναπνοές, συμπεριφορές ασφάλειας κλπ). Είναι βραχεία σε διάρκεια και επικεντρώνεται στο παρόν, στο εδώ και τώρα δηλαδή χωρίς να αναλύει περιστάσεις του παρελθόντος.

Σημαντικό!!!

Το να είσαι καλά με τον εαυτό σου και να επενδύσεις σε αυτόν σε μια τόσο δύσκολη φάση είναι εξαιρετικά σημαντικό. Φρόντισε τον, άκου τι χρειάζεται και προσανατολίσου περισσότερο στη διαχείριση και όχι στη λύση!

Σε ευχαριστώ πολύ που διάβασες το άρθρο μου…. Δεν το θεωρώ καθόλου δεδομένο!!

Για οποιαδήποτε απορία σχετικά με τη Γνωσιακή Συμπεριφορική Προσέγγιση αλλά και γενικότερα για τη διαχείριση του στρες στα αυτοάνοσα νοσήματα, μη διστάσεις να επικοινωνήσεις μαζί μου!

Με εκτίμηση,

MSc Ψυχολόγος Υγείας, Γνωσιακή Συμπεριφορική Ψυχοθεραπεία

Βας. Σοφίας 30, Πτολεμαίδα

2463400494

Βιβλιογραφία:

https://www.health.harvard.edu/blog/autoimmune–disease–and–stress–is–there–a–link-2018071114230

Edworthy, S. M., Dobkin, P. L., Clarke, A. E., Da Costa, D., Dritsa, M., Fortin, P. R., … & Zummer, M. (2003). Group psychotherapy reduces illness intrusiveness in systemic lupus erythematosus. The Journal of rheumatology, 30(5), 1011-1016.

Sharpe, L. (2016). Psychosocial management of chronic pain in patients with rheumatoid arthritis: challenges and solutions. Journal of pain research, 9, 137.

Song, H., Fang, F., Tomasson, G., Arnberg, F. K., Mataix-Cols, D., de la Cruz, L. F., … & Valdimarsdóttir, U. A. (2018). Association of stress-related disorders with subsequent autoimmune disease. Jama, 319(23), 2388-2400.