Σκέψεις για την Ορθοδοξία στην Ευρώπη (του Απόστολου Παπαδημητρίου)

Η πρόσφατη κοίμηση του πατριάρχη Σερβίας έδωσε αφορμή για διάφορες σκέψεις. Ο υπέργηρος πατριάρχης Ειρηναίος χοροστάτησε πριν από λίγες ημέρες στη νεκρώσιμη ακολουθία του μητροπολίτου Μαυροβουνίου Αμφιλοχίου, ενώ η πανδημία εκ του κορονοϊού έχει πλήξει και τις δύο αυτές χώρες. Ο Αμφιλόχιος, με τίτλο, πέραν των άλλων, διδάκτορος από πανεπιστήμιο της Αθήνας, ήταν πολύ γνωστός στους εκκλησιαστικούς κύκλους της χώρας μας. Ο Ειρηναίος, με μεταπτυχιακές σπουδές στο ίδιο πανεπιστήμιο, υπήρξε επίσης ελληνομαθής. Οι δεσμοί μεταξύ των δύο λαών σφυρηλατήθηκαν κατά τη δοκιμασία του σερβικού από τον άγριο βομβαρδισμό από αεροπλάνα του ΝΑΤΟ, τότε που ο λαός μας έδειξε την αμέριστη συμπαράστασή του προς τον δοκιμαζόμενο γείτονα.

Κατά την εξόδιο ακολουθία στο Μαυροβούνιο υπήρξε το αδιαχώρητο. Πολύ μεγάλο πλήθος πιστών, που πονά για τη διάσπαση του σερβικού λαού σε δύο κράτη, κατά τις επιθυμίες των ισχυρών, προσήλθε για να δώσει τον τελευταίο ασπασμό στον μητροπολίτη του και να λάβει την ευλογία από τον πατριάρχη. Το γεγονός δεν παρήλθε απαρατήρητο από τα διεθνή μέσα ενημέρωσης, τα οποία επέκριναν τον συνωστισμό εν μέσω πανδημίας, αφήνοντας να εννοηθεί, εμμέσως πλην σαφώς, ότι οι ορθόδοξοι δείχνουν ανορθολογική συμπεριφορά. Η επίκριση επιτάθηκε με τη νόσηση από τον ιό του πατριάρχη και την μετά από ημέρες κοίμησή του. Και στο Βελιγράδι υπήρξε το αδιαχώρητο κατά την προσέλευση για απόδοση του τελευταίου ασπασμού.

Οι εμφορούμενοι από ορθολογική σκέψη θεωρούν τα πάντα περί το θρησκευτικό αίσθημα μωρία. Έχοντας επί πλέον μονομερή πληροφόρηση για τα συμβαίνοντα στην πολιτική σκηνή, αδυνατούν ή δεν έχουν τη διάθεση να ερευνήσουν και να κατανοήσουν τον πόνο ενός λαού, ο οποίος επί αιώνες δέχεται απηνή διωγμό από Αυστριακούς, Γερμανούς και τους συμμάχους τους Αλβανούς και Κροάτες. Μάλιστα πρόσφατα προστέθηκαν σ’ αυτούς οι Αμερικανοί των ΗΠΑ, οι επίδοξοι διαφεντευτές του συνόλου της Βαλκανικής. Οι Σέρβοι, πού γεύτηκαν τον πόνο και την ταπείνωση, αισθάνθηκαν ως χρέος την προσέλευσή τους. Ασφαλώς και ήταν σε γνώση τους ο κίνδυνος, όμως τον αψήφησαν. Αφροσύνη; Με βάση τον δυτικό ορθολογισμό, ναι. Όμως υπάρχει και άλλη οπτική. Φάνηκε η ενότητα σε κρίσιμη για τον σερβικό λαό, όπως και για τους άλλους, περίοδο, κατά την οποία ο διεθνισμός τείνει να σαρώσει την εθνική αυτοσυνειδησία. Φάνηκε η δύναμη της Εκκλησίας, ως ενοποιού παράγοντα του λαού. Τέτοιες συγκεντρώσεις δεν μπορούν να πραγματοποιήσουν πλέον ούτε οι ισχυροί πολιτικοί σχηματισμοί, αν και διαθέτουν προς τούτο πακτωλούς χρημάτων, που απομυζούν απ’ τους λαούς ή τους προσφέρουν οικονομικά ισχυροί. Συμπέρασμα: Το θρησκευτικό αίσθημα είναι πολύ βαθύτερο από ένα κοινωνικό επιφαινόμενο, καταδικασμένο να χαθεί με τη μεταβολή των κοινωνικών συνθηκών, σύμφωνα με κάποιους «προφήτες». Δεν θα υποστούν και άλλοι τις συνέπειες, πέραν του πατριάρχη Σερβίας; Ασφαλώς ναι. Θα πεθάνουν και κάποιοι άλλοι. Ποιος όμως θα εκπονήσει μελέτη για την ψυχική ανάταση του λαού, ο οποίος, αντί να παραμείνει έγκλειστος, δια τον φόβον του ιού, βγήκε και ενώθηκε με τους συμπατριώτες του δηλώνοντας ότι η Εκκλησία καθοδηγεί το έθνος;

Η σερβική Εκκλησία είχε λάβει μέρος στη Σύνοδο στο Κολύμπαρι της Κρήτης το 2016, που στάθηκε η αρχή της διάστασης στους κόλπους της Ορθοδοξίας, διάσταση που τείνει νε γενικευθεί με την αναγνώριση του αυτοκεφάλου της ουκρανικής Εκκλησίας. Δεν ήταν εύκολη η λήψη εκείνης της απόφασης. Η Σερβία είναι η μόνη που ακόμη αντιστέκεται στην πίεση προς υποταγή στη Δύση, αν και αρκετοί πολιτικοί της έχουν ενδώσει. Η Ρωσία, που επιδιώκει να την κρατήσει στη σφαίρα επιρροής της, καθώς δεν της απόμεινε άλλη στη Βαλκανική, ασφαλώς δυσαρεστήθηκε. Το πατριαρχείο Μόσχας υπηρετεί τη ρωσική πολιτική ακόμη και με θέσεις αντίθετες προς το πνεύμα της Ορθοδοξίας. Αλλά μήπως είναι σύμφωνες προς το πνεύμα αυτό όλες οι θέσεις και οι απόψεις του πατριαρχείου, που εμείς οι Έλληνες θέλουμε να το αποδέχονται όλοι οι ορθόδοξοι ως οικουμενικό; Δεν μας πονά η υπαγόρευση εντολών από τις ΗΠΑ, υπό τις απειλές της Τουρκίας, και η εμπλοκή της Εκκλησίας σε θέματα πολιτικής και γεωστρατηγικής;

Υπήρξε μεγάλο πλήγμα για την ενότητα του σώματος του Χριστού η μόρφωση εθνικών Εκκλησιών με τη διεκδίκηση τίτλου πατριαρχείου. Ο πάπας της Ρώμης Γρηγόριος (6^ος αιών), ο επονομασθείς Διάλογος, αποκαλούσε τον εαυτό του, σε αντίθεση προς τον οικουμενικό πατριάρχη, «δούλο των δούλων του Θεού». Ήταν τότε που ακόμη ο θρόνος της Ρώμης δεν είχε αλωθεί από τους Φράγκους. Και ο τίτλος βέβαια οικουμενικός είχε δοθεί ελέω αυτοκράτορος. Λίγο αργότερα τα παλαίφατα πατριαρχεία Ιεροσολύμων, Αντιόχειας και Αλεξάνδρειας θα υποτάσσονταν στην αραβική λαίλαπα. Όμως έμεινε να ψάλλουμε στους ναούς κατά τον εσπερινό «χαίρε Σιών αγία μήτηρ των Εκκλησιών…». Όταν αλώθηκε η Κωνσταντινούπολη ο μητροπολίτης Ρωσίας με τη στήριξη των τσάρων επέτυχε με πιέσεις την αναγνώριση της αυτοκεφαλίας και την προαγωγή σε πατριαρχείο της Εκκλησίας της Ρωσίας. Μέχρι σήμερα αυτοπροβάλλεται η Μόσχα ως τρίτη Ρώμη, αν και η ρωσική Εκκλησία δέχθηκε καίρια πλήγματα τόσο από τον μεγάλο αποκαλούμενο Πέτρο, όσο και από την οκτωβριανή επανάσταση. Η αντιπαράθεση μεταξύ εθνικών Εκκλησιών, στα πλαίσια της στήριξης του έθνους απ’ αυτές σε διεκδικήσεις δίκαιες και, το θλιβερότερο, άδικες, προκάλεσαν μεγάλη οδύνη στη Βαλκανική εξ αιτίας του επείσακτου από τη Δύση εθνικισμού, από τον οποίο επωφελήθηκαν οι ισχυροί και την αιματοκύλισαν για δικά τους συμφέροντα. Και ήταν θλιβερή η στήριξη από τη ρωσική Εκκλησία των αποσχιστικών από το οικουμενικό Πατριαρχείο κινήσεων. Όμως η πρώτη διδάξασα το σχίσμα υπήρξε η ελλαδική Εκκλησία με την καθοδήγηση των Βαυαρών. Θλιβερή υπήρξε και η ύπουλη διείσδυση της ρωσικής Εκκλησίας στο Άγιον Όρος, διείσδυση που ανέκοψε η οκτωβριανή επανάσταση.

Η ύπαρξη εθνικών Εκκλησιών συντελεί στη διαμόρφωση κακής εικόνας για την Ορθοδοξία στη λεγόμενη διασπορά, σε χώρες δηλαδή, όπου οι ορθόδοξοι αποτελούν μικρή μειοψηφία. Δεν έχει συζητηθεί διόλου σε κάποια σύνοδο και πώς να εξευρεθεί λύση, ώστε η Εκκλησία να έχει κοινή εκπροσώπηση στις χώρες της διασποράς; Σ’ αυτές αργά αλλά σταθερά, κάτοικοι μη αντέχοντας το υπαρξιακό κενό εκ της αρνήσεως του Θεού ή έχοντας απογοητευθεί από τις διάφορες επικρατούσες χριστιανικές ομολογίες, αναζητούν κάτι διαφορετικό. Βέβαια δεν στρέφονται όλοι προς την Ορθοδοξία. Αρκετοί καταφεύγουν στον ανατολικό διαλογισμό και μυστικισμό ακόμη και στο ισλάμ. Όμως αργά αλλά σταθερά η Ορθοδοξία κερδίζει έδαφος στη δυτική Ευρώπη. Πάντως θα ήταν πολύ πιο ικανοποιητικά τα αποτελέσματα, αν προβάλλαμε ως ορθόδοξοι ενότητα εν Χριστώ και αν οι ηγέτες των εθνικών Εκκλησιών τηρούσαν έναντι των ετεροδόξων χριστιανών πατερική στάση.

Ο κορονοϊός δεν επέτρεψε την παρουσία πολλών εκπροσώπων εθνικών Εκκλησιών στην εξόδιο ακολουθία του πατριάρχη Σερβίας. Ίσως να είχαν συμβεί σκηνές διόλου ευχάριστες, ίσως και θλιβερές και διόλου συμβατές προς το ορθόδοξο πνεύμα.

«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»