Πώς θα γίνουν «πράσινες» οι λιγνιτικές περιοχές – Τα τρία κρίσιμα ζητήματα στο δρόμο της απολιγνιτοποίησης

Στην επόμενη φάση, όπου οι στόχοι οι οποίοι έχουν τεθεί μέσω του master plan πρέπει να γίνουν ρεαλιστικοί, περνάει ο σχεδιασμός της απολιγνιτοποίησης των περιοχών Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης, με τους αρμόδιους φορείς να περιγράφουν την όλη διαδικασία ως «ένα τρένο που θα πρέπει να τρέξει με μεγάλες ταχύτητες πάνω σε ράγες του προηγούμενου αιώνα», αποτυπώνοντας τις δυσκολίες του πρωτόγνωρου για τα ελληνικά δεδομένα εγχειρήματος.

Αυτή τη στιγμή, η συντονιστική επιτροπή Απολιγνιτοποίησης υπό τον κ. Κωστή Μουσουρούλη, παράλληλα με την κατάρτιση του επιχειρησιακού σχεδίου και των εδαφικών σχεδίων, που αποτελούν προαπαιτούμενο για την έγκριση του master plan από την Ε.Ε., έχει δρομολογήσει τρία κρίσιμα ζητήματα για την έγκαιρη και αποτελεσματική υλοποίηση του σχεδίου μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών σε ένα νέο βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο.

Η διαχείριση των εκτάσεων

Το πρώτο αφορά τη διαχείριση των εκτάσεων που έχουν παραχωρηθεί στη ΔΕΗ για την ανάπτυξη της λιγνιτικής της δραστηριότητας. Η διαχείριση αυτών των εκτάσεων, σύμφωνα με τα όσα προβλέπει πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση, θα περάσει στο Δημόσιο στο πλαίσιο προγραμματικής σύμβασης που θα υπογράψει με τη ΔΕΗ. Η συντονιστική επιτροπή Απολιγνιτοποίησης σε συνεργασία με τη ΔΕΗ εξετάζει σύμφωνα με πληροφορίες δύο σενάρια. Το πρώτο το οποίο θεωρείται και το επικρατέστερο, προβλέπει τη μεταφορά του συνόλου των εκτάσεων στις δύο περιοχές –με εξαίρεση αυτών που η ΔΕΗ θα αξιοποιήσει για την ανάπτυξη του δικού της επιχειρησιακού σχεδίου– σε ένα όχημα ειδικού σκοπού (SPV) το οποίο θα συστήσει η ίδια και η εξαγορά των μετοχών του στη συνέχεια από το Δημόσιο για να αποκτήσει τον έλεγχο των εκτάσεων. Το συγκεκριμένο σενάριο εξασφαλίζει μια ομαλή μετάβαση, καθώς θα στηριχθεί σε απόσχιση κλάδου που έχει ξαναγίνει στο παρελθόν, με πιο πρόσφατη την απόσχιση των λιγνιτικών μονάδων Μελίτης και Μεγαλόπολης 3 και 4 από τη ΔΕΗ, ενώ απομακρύνει παράλληλα πιθανές αντιδράσεις από μετόχους της εισηγμένης ΔΕΗ για τυχόν ζημία. Προς αποφυγή αυτών των αντιδράσεων εξάλλου, δεν προκρίνεται επί του παρόντος τουλάχιστον το δεύτερο σενάριο, αν και λιγότερο πολύπλοκο, που προβλέπει τη σύσταση SPV από το ελληνικό Δημόσιο και την απευθείας μεταφορά των εκτάσεων από τη ΔΕΗ σε αυτό.

Ασχέτως με το πιο από τα δύο σχέδια θα επικρατήσει τελικά, αυτό που θα πρέπει να διευθετηθεί είναι η αξία των εκτάσεων προκειμένου να προσδιορισθεί η τιμή εξαγοράς τους από το Δημόσιο, θέμα που φαίνεται να εξελίσσεται σε διελκυστίνδα μεταξύ ΔΕΗ και Δημοσίου. Για την αποτίμηση της αξίας η ΔΕΗ βρίσκεται σε αναζήτηση συμβούλου διεθνούς κύρους, ενώ η πλευρά του Δημοσίου προχωράει στη δική του εκτίμηση με τη συνδρομή του Εθνικού Μετσόβιου Πολυτεχνείου.

Παράλληλα με την αποτίμηση των εκτάσεων που θα επιστραφούν στο Δημόσιο, οι δύο πλευρές θα υπολογίσουν και το κόστος αποκατάστασης των εδαφών που βάσει ΑΕΠΟ αναλογεί στη ΔΕΗ, έτσι ώστε μέσω της προγραμματικής σύμβασης η ΔΕΗ να απαλλαγεί από το κόστος αυτής της επιβάρυνσης και έναντι αυτής να αποδώσει την κυριότητα των εκτάσεων στο Δημόσιο, σε συνάρτηση πάντα και με την αποτίμηση της αξίας τους.  Η συντονιστική επιτροπή επιδιώκει την ταχύτερη εξέλιξη της όλης διαδικασίας επιστροφής των εκτάσεων, για αυτό είναι πολύ πιθανό να προχωρήσει βάσει της δικής της αποτίμησης σε περίπτωση που η ΔΕΗ καθυστερήσει.

Το δεύτερο κρίσιμο θέμα που έχει δρομολογηθεί είναι η προ-κοινοποίηση στην DGcomp των ειδικών κινήτρων για τις υφιστάμενες και νέες επενδύσεις στις λιγνιτικές περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης. Πρόκειται για 15 συνολικά εξειδικευμένα κίνητρα (φορολογικά, ασφαλιστικά, χρηματοδοτικά κ.λπ.), τα οποία η Κομισιόν θα πρέπει να εγκρίνει στο πλαίσιο ενός ειδικού καθεστώτος, αλλά δείχνει να αντιμετωπίζει με σκεπτικισμό, καθώς δεν θα ήθελε να δημιουργήσει ένα ευνοϊκό προηγούμενο και για άλλες χώρες που έχουν καταρτίσει πιο μακροπρόθεσμα πλάνα απολιγνιτοποίησης από την Ελλάδα.

Η αρχική τοποθέτηση της Κομισιόν είναι ότι θα πρέπει να υπάρξει μια κοινή αντιμετώπιση για όλα τα κράτη-μέλη, κάτι που ακούγεται θεμιτό, δυσκολεύει όμως ιδιαίτερα την Ελλάδα η οποία έχει καταρτίσει το πιο φιλόδοξο πλάνο απολιγνιτοποίησης, με ορίζοντα το 2023. Η χρονική απόκλιση του προγράμματος απολιγνιτοποίησης της Ελλάδας με τις άλλες χώρες της Ε.Ε. δημιουργεί γενικότερες δυσκολίες στην υλοποίησή του. Για παράδειγμα, η Ελλάδα θα πρέπει να προσαρμόσει το master plan και τα εδαφικά σχέδια με τις απαιτήσεις του Κανονισμού Δίκαιης Μετάβασης για να γίνει αποδεκτό από την Ε.Ε., ο οποίος όμως δεν έχει οριστικοποιηθεί. Υπάρχει μόνο μια πρόταση Κανονισμού από την Επιτροπή, η οποία αναμένεται να οριστικοποιηθεί τέλος Ιανουαρίου με αρχές Φεβρουαρίου. Η χωροθέτηση των εδαφικών σχεδίων δίκαιης μετάβασης έχει τεθεί από την Κομισιόν ως απαραίτητη προϋπόθεση για την έγκριση των σχεδίων δίκαιης μετάβασης και θα πρέπει να περιλαμβάνει περιγραφή της διαδικασίας μετάβασης έως το 2030 σύμφωνα με τα εθνικά σχέδια για την ενέργεια και το κλίμα και τον στόχο της Ε.Ε. για κλιματική ουδετερότητα έως το 2050.

Οι άδειες

Το τρίτο κρίσιμο θέμα, που δρομολόγησε η συντονιστική επιτροπή αφορά τα αδειοδοτικά. Αυτό που επιδιώκεται είναι η δημιουργία μιας ειδικής αδειοδοτικής αρχής στην οποία θα εκπροσωπούνται τα εμπλεκόμενα υπουργεία και θα αναλαμβάνει να διεκπεραιώνει σε άμεσο χρόνο και απολύτως συμβατά με την περιβαλλοντική νομοθεσία τις αδειοδοτικές διαδικασίες.

Τα κίνητρα για επενδύσεις σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη

Δεκαπέντε είναι τα εξειδικευμένα κίνητρα για τη στήριξη των επενδύσεων στις λιγνιτικές περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Μεγαλόπολης, τα οποία έχουν αποσταλεί ανεπισήμως στην Κομισιόν, για να ξεκινήσει μια πρώτη προσέγγιση του αιτήματος της ελληνικής πλευράς, έγκρισης ειδικού καθεστώτος για τη στήριξη νέων επενδύσεων. Τα κίνητρα κατηγοριοποιούνται σε τρεις ομάδες ως εξής:

• Κίνητρα προσέλκυσης νέας παραγωγικής διαδικασίας: επιχορήγηση για νέα επένδυση, φοροαπαλλαγή, φοροελαφρύνσεις, επιδότηση ασφαλιστικών εισφορών, απαλλαγή τελών, δάνεια με ευνοϊκούς όρους και εγγυήσεις.

• Κίνητρα διατήρησης της υφιστάμενης λειτουργίας: επιχορήγηση για αναμόρφωση και εκσυγχρονισμό της παραγωγικής λειτουργίας, επιδότηση δανειακών υποχρεώσεων, επιδότηση μισθολογικού κόστους, συμμετοχή στα ίδια κεφάλαια και δάνεια με ευνοϊκούς όρους.

• Κίνητρα για την υποστήριξη φυσικών προσώπων: απομείωση φόρου εισοδήματος, επιδότηση στεγαστικού δανείου και ενίσχυση των προβλεπόμενων επιδομάτων και προγραμμάτων κατάρτισης.

Ως προς το ύψος των κινήτρων, μέχρι 1/1/2022, ισχύουν τα υφιστάμενα όρια ενίσχυσης που περιλαμβάνονται στον χάρτη περιφερειακών ενισχύσεων. Η πρόταση της κυβέρνησης προς τα αρμόδια ευρωπαϊκά όργανα προβλέπει για τις περιφερειακές ενότητες Κοζάνης, Φλώρινας και για την ευρύτερη περιοχή της Μεγαλόπολης, ως προς τα κίνητρα για την υλοποίηση νέας επένδυσης, το συνολικό ύψος ενίσχυσης να προσαυξηθεί σημαντικά και να υπάρχει ένα «premium», που ανάλογα με το είδος της επένδυσης και το μέγεθος του επενδυτικού κενού να φτάνει το 60% στις μεγάλες επιχειρήσεις, το 70% στις μεσαίες και το 80% στις μικρές. Για τις λοιπές περιοχές Δυτικής Μακεδονίας και Πελοποννήσου, η πρόταση είναι να προβλεφθεί μέγιστη ενίσχυση της τάξεως του 40% για μεγάλες επιχειρήσεις, 50% για μεσαίες και 60% για μικρές. Το μέγιστο ύψος ενίσχυσης για κάθε επενδυτικό σχέδιο είναι στα 5 εκατ. ευρώ, για κάθε επιχείρηση στα 10 εκατ. ευρώ και για κάθε όμιλο επιχειρήσεων στα 20 εκατ. ευρώ.

Ως προς τη συμβατότητα με τους κανόνες περί κρατικών ενισχύσεων, τα κίνητρα διακρίνονται σε συμβατά με την ισχύουσα νομοθεσία περί κρατικών ενισχύσεων, για τα οποία εκτιμάται ότι δεν θα χρειαστεί κάποιος ειδικός χειρισμός, κατ’ αρχάς συμβατά, για τα οποία εκτιμάται ότι θα χρειαστεί σχετική γνωστοποίηση, και μη συμβατά, που χρήζουν έγκρισης μετά τη δημιουργία και κοινοποίηση στην Ε.Ε. ενός ειδικού καθεστώτος ενίσχυσης.

Δεκάδες επενδυτικά σχέδια

Μέχρι στιγμής, στις αρμόδιες υπηρεσίες του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας έχουν υποβληθεί πάνω από 80 επενδυτικά σχέδια, μεταξύ των οποίων και οι γνωστές 16 εμβληματικές επενδύσεις, οι οποίες εκτιμάται ότι θα δημιουργήσουν 8.000 νέες θέσεις εργασίας. Ο τελικός επενδυτικός χάρτης της περιοχής, πάντως, αναμένεται να διαμορφωθεί κατά τη διάρκεια της 7ετίας που θα «τρέχει» το πρόγραμμα και σε κάποιους κλάδους θα κριθεί και από τον ανταγωνισμό.

Με «καύσιμα» 5 δισ. η μετάβαση στο βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο

Το εγχείρημα της μετάβασης από τον λιγνίτη σε ένα νέο, βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο θα στηριχθεί σε εθνικούς και ευρωπαϊκούς πόρους 5 δισ. ευρώ μαζί με τη μόχλευση, ενώ το «ζεστό» χρήμα είναι 2 δισ. ευρώ.

Το όλο πρόγραμμα θα το «τρέχει» ένας νέος εξειδικευμένος φορέας με την επωνυμία «Μετάβαση Α.Ε.», που δημιουργείται έπειτα από σχετική απόφαση του διοικητικού συμβουλίου της «Εγνατία Οδός Α.Ε.» και ο οποίος θα είναι διοικητικά αυτοτελής και οικονομικά αυτόνομος και θα τελεί κατά την έννοια του συστήματος διαχείρισης και ελέγχου έργων ΕΣΠΑ.

Αν και το επιχειρησιακό σχέδιο για την υλοποίηση του προγράμματος δεν έχει ακόμη οριστικοποιηθεί, η κυβέρνηση έχει διασφαλίσει την ένταξή του στο επιχειρησιακό πρόγραμμα της νέας προγραμματικής περιόδου 2021-2027. Για την ταχεία υλοποίηση του προγράμματος με νομοθετική ρύθμιση οι  περιφερειακές ενότητες Κοζάνης και Φλώρινας στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας και ο Δήμος Μεγαλόπολης της Περιφέρειας Πελοποννήσου χαρακτηρίστηκαν «ζώνες απολιγνιτοποίησης» (ΖΑΠ) και τα λιγνιτικά πεδία και οι λιγνιτικές μονάδες, «πυρήνες» των ζωνών απολιγνιτοποίησης. Στις ζώνες αυτές θα επιταχυνθεί η εκπόνηση ειδικών πολεοδομικών σχεδίων (ΕΠΣ) που ουσιαστικά θέτουν τα θεμέλια για την υλοποίηση του σχεδιασμού της δίκαιης μετάβασης, καθώς μέσω του καθορισμού χρήσεων γης θα ξεκαθαρίζουν το τοπίο για το ποιες επενδύσεις και επιχειρηματικές δραστηριότητες μπορούν να αναπτυχθούν, πού και υπό ποιους όρους. Σε αυτές τις ειδικές ζώνες θα ισχύσουν και τα ειδικά κίνητρα που διαπραγματεύεται η κυβέρνηση με την Επιτροπή.

Θα πρέπει τέλος να σημειωθεί ότι ο σχεδιασμός της απολιγνιτοποίησης έχει συμπεριλάβει και τα νησιά Βορείου Αιγαίου, Νοτίου Αιγαίου και Κρήτης για την απεξάρτησή τους από τις πετρελαϊκές μονάδες της ΔΕΗ, ενώ με απόφαση του υπουργικού συμβουλίου, που δημοσιεύθηκε στο ΦΕΚ στις 27 Δεκεμβρίου 2020, η Επιτροπή για τη Δίκαιη Μετάβαση διευρύνθηκε με τη συμμετοχή και του υπουργού Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής.