Ψυχαναγκασμοί… πότε πρέπει να ανησυχήσουμε; (της Πηνελόπης Μελίδου, MSc Ψυχολόγος Υγείας)

«Έκλεισα τον θερμοσίφωνα;», «Έβγαλα όλες τις συσκευές από τις μπρίζες πριν φύγω;», «όλα πρέπει να είναι σε συγκεκριμένη σειρά, αν δεν είναι με πιάνει άγχος», «απαγορεύεται να πατήσω τις γραμμές από τα πλακάκια, γιατί εάν το κάνω τότε θα συμβεί κάτι κακό», «πρέπει να τα καθαρίσω όλα γιατί αλλιώς θα μολυνθώ»

Οι παραπάνω αποτελούν κάποιες από τις πολλές ιδεοληψίες και ψυχαναγκασμούς που συναντώνται στους ανθρώπους. Μπορεί κι εσύ κάποια στιγμή στη ζωή σου να έπιασες τον εαυτό σου να έχει τέτοιου είδους σκέψεις ή να θεωρείς τον εαυτό σου ψυχαναγκαστικό. Σε κάποιο βαθμό η εμφάνιση αυτών των σκέψεων θεωρείται φυσιολογική, ωστόσο, όταν η ένταση και η διάρκεια εμφάνισης τους είναι μεγάλη ενώ ταυτόχρονα δυσκολεύουν το άτομο στην καθημερινότητά του, τότε θα πρέπει να ανησυχήσουμε και να εξετάσουμε την πιθανότητα εμφάνισης ΙδεοΨυχαναγκαστικής Διαταραχής.

Τι ορίζεται ως «ιδεοληψία»;

Ιδεοληψίες ορίζονται ως οι επανειλημμένες και επίμονες σκέψεις, παρορμήσεις ή εικόνες, οι οποίες βιώνονται από το άτομο και θεωρουνται παρεισφρητικές ενώ ταυτόχρονα δημιουργούν έντονο άγχος και ενόχληση.

Επίσης, το άτομο καταβάλει προσπάθεια ώστε να αγνοήσει ή να μειώσει αυτές τις σκέψεις κάνοντας μια άλλη σκέψη ή πράξη (ψυχαναγκασμός). Για παράδειγμα, η ιδεοληψία μπορεί να είναι η επίμονη σκέψη ότι μπορεί να μολυνθεί το άτομο από μικρόβια που βρίσκονται τριγύρω. Για να μειώσει αυτή τη σκέψη, πλένει συνεχώς τα χέρια του (ψυχαναγκασμός).

Τι ορίζεται ως «ψυχαναγκασμός»;

Οι ψυχαναγκασμοί μπορεί να είναι είτε επαναληπτικές συμπεριφορές (π.χ. έλεγχος, πλύσιμο χεριών) είτε νοερές πράξεις (επανάληψη λέξεων, προσευχές) τις οποίες το άτομο νιώθει πως «πρέπει» να κάνει ώστε να απαντήσει στην ιδεοληψία. Ο ψυχαναγκασμός θα πρέπει να εφαρμοστεί αυστηρά, ώστε να μπορέσει το άτομο να βιώσει ανακούφιση.

Πότε μπορούμε να πούμε ότι το άτομο έχει ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή;

Για να δωθεί η διάγνωση της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής θα πρέπει οι ιδεοληψίες ή οι ψυχαναγκασμοί να είναι χρονοβόροι (ενασχόληση του ατόμου με τις ιδεοληψίες ή τους ψυχαναγκασμούς για παραπάνω από μια ώρα) ή να δημιουργούν σημαντική δυσφορία και έκπτωση στη λειτουργικότητα (επαγγελματική, κοινωνική κλπ) του ατόμου (DSM-5).

Ποιοι τύποι ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών υπάρχουν;

Συναντώνται διάφοροι τύποι ιδεοληψιών στους ανθρώπους. Οι πιο συχνοί έχουν να κάνουν με:

• Την μόλυνση (φόβος για βρωμιές, ασθένειες ή μικρόβια)
• Την απώλεια ελέγχου (φόβος μην χαθεί ο έλεγχος και το άτομο κάνει κακό σε κάποιον)
• Την ασφάλεια ή τη ζημιά (αίσθημα ότι το άτομο είναι υπεύθυνο για κάτι που θα προκληθεί – φωτιά κλπ)
• Την αμφιβολία (το άτομο αμφιβάλλει συνεχώς εάν έχει κλείσει τα φώτα, το θερμοσίφωνα κλπ)
• Την συμμετρία και τακτοποίηση (πρέπει όλα να είναι σε μια σειρά και μια τάξη)
• Τις παρορμήσεις βιας και επιθετικότητας (φόβος μην επιτεθεί ή κάνει κακό σε κάποιον άλλον άνθρωπο)
• Τις μη αποδεκτές θρησκευτικές ή σεξουαλικές εικόνες (εικόνες αγίων με μη αποδεκτό περιεχόμενο)

Από την άλλη πλευρά οι πιο συχνοί τύποι ψυχαναγκασμών είναι:

• Η υπερβολική καθαριότητα (πλύσιμο χεριών)
• Συνεχής έλεχγος (ηλεκτρικών συσκευών κλπ)
• Το μέτρημα (σε πλακάκια ή γραμμές στο πάτωμα κλπ)
• Επανάληπτική συμπεριφορά (βάζω – βγάζω μπλούζα, μπαινοβγαίνω στο δωμάτιο)
• Συσσώρευση άχρηστων αντικειμένων (μάζεμα πολλών αντικειμένων – αδυναμία αποχωρισμού)

Ωστόσο, υπάρχουν και κάποιοι ψυχαναγκασμοί που γίνονται νοερά, όπως το να λέει από μέσα τoυ το άτομο με συγκεκριμένη σειρά λέξεις ή φράσεις ώστε να μην γίνει αυτό που έχει σκεφτεί (π.χ. το άτομο έχει τη σκέψη ότι θα κάνει κακό στον φίλο του, για να μην συμβεί αυτό θα πρέπει να πει από μέσα του με συγκεκριμένη σειρά και συγκεκριμένες φορές μια συγκεκριμένη προσευχή).

Το παράλογο στην ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή…

Το άτομο με ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή μπορεί να αντιληφθεί ότι οι σκέψεις που κάνει δεν ευσταθούν και δεν βασίζονται στη λογική, ωστόσο, πολλές φορές τις βιώνει ως απόλυτα λογικές και πιθανές να συμβούν. Μάλιστα, τα άτομα κατά την αξιολόγηση για τη διάγνωση υπάγονται σε 3 κατηγορίες:

Με καλή ή μέτρια εναισθησία: το άτομο μπορεί και αναγνωρίζει ότι οι πεποιθήσεις και οι ιδεοληψίες του είναι μη αληθείς ή πιθανόν μη αληθείς.

Με πτωχή εναισθησία: το άτομο πιστεύει ότι οι ιδεοληψίες και οι πεποιθήσεις του είναι πιθανόν αληθείς και μπορούν να συμβούν.

Με απουσία εναισθησίας/παραληρηματικές πεποιθήσεις: το άτομο πιστεύει ακράδαντα ότι οι πεποιθήσεις και οι ιδεοληψίες που έχει είναι απολύτως αληθείς και πρόκειται να γίνουν πραγματικότητα (DSM-5).

Ποιο είναι το ποσοστό εμφάνισης της ΙδεοΨυχαναγκαστικής Διαταραχής (ΙΨΔ);

Η ΙΨΔ εμφανίζεται στο 2,5% του παγκόσμιου πληθυσμού, με ίδιες πιθανότητες εμφάνισης και για τα δυο φύλα.

Ποιες είναι οι αιτίες της ιδεοψυχαναγκαστικής διαταραχής;

Στην εμφάνιση της ΙΨΔ φαίνεται να διαδραμτίζουν ρόλο ποικίλοι παράγοντες. Ανάμεσα σε αυτούς είναι οι βιολογικοί αλλά και ψυχολογικοί παράγοντες. Ωστόσο, δεν υπάρχει κάποια σαφης αιτιακή σχέση.

Πως αντιμετωπίζεται η ΙδεοΨυχαναγκαστική Διαταραχή;

Αναλόγως με την ένταση και τη διάρκεια των ιδεοληψιών και ψυχαναγκασμών ορίζεται η θεραπεία της διαταραχής. Σε πολλές περιπτώσεις κρίνεται αναγκαία η φαρμακευτική αγωγή (συνήθως SSRIS – εκλεκτικοί αναστολείς επαναπρόσληψης σεροτονίνης) ώστε να επιτευχθεί μια ισορροπία. Ωστόσο, στη συγκεκριμένη διαταραχή ουσιαστικό ρόλο παίζει η ψυχοθεραπεία. Πρόκειται για μια διαταραχή στη σκέψη, όπου το άτομο έρχεται αντιμέτωπο με παρεισφρητικές σκέψεις που τον κατακλύζουν και τις περισσότερες φορές σκέψεις που στην πραγματικότητα δεν ευσταθούν. Υπάρχει η αίσθηση αδυναμίας ελέγχου των σκέψεων με αποτέλεσμα να δημιουργείται έντονο άγχος και δυσφορία.

Η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία θεωρείται πολύ καλή μέθοδος θεραπείας, καθώς το άτομο μαθαίνει τρόπους να αμφισβητεί αλλά και να ελέγχει τις σκέψεις του.

Προς εσένα με Ιδεοψυχαναγκαστική Διαταραχή:

«Μπορεί οι σκέψεις να μοιάζουν με καταιγίδα. Πολλές, με ένταση και αφόρητες. Όλο αυτό που συμβαίνει στο κεφάλι σου σίγουρα είναι πολύ δύσκολο. Η καθημερινότητα σου μπορεί να δυσκολεύει και να επιβαρύνεται, θέλω να σου πω όμως ότι μπορείς να το διαχειριστείς και να τα καταφέρεις. Θέλει υπομονή και δουλειά. Εξάσκηση και προσπάθεια. Ο δρόμος μπορεί να φαίνεται μακρύς αλλά σιγά σιγά, μέρα μέρα, βήμα βήμα, οι σκέψεις αρχίζουν να ξεκαθαρίζουν και να γίνονται ολοένα και πιο υποφερτές. Μέχρι που τελικά γίνονται διαχειρίσιμες και κάποιες φορές φεύγουν και τελείως. Μην αφήσεις τις προσπάθειες σου, μην τις εγκαταλήψεις. Υπάρχουν γύρω σου άνθρωποι που μπορούν να σε βοηθήσουν να βγεις από όλο αυτό. Επέτρεψε στον εαυτό σου να δεχτεί βοήθεια.»

Σε ευχαριστώ πολύ που διάβασες το άρθρο μου… δεν το θεωρώ καθόλου αυτονόητο!

Με εκτίμηση,

Πηνελόπη Μελίδου

MSc Ψυχολόγος Υγείας

Κέντρο Συμβουλευτικής και Ψυχοθεραπείας παιδιών, Εφήβων και ενηλίκων

Βας. Σοφίας 30, Πτολεμαίδα

2463400494