Κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Παρέμβαση το πρώτο βιβλίο της Δήμητρας Παπανικολάου με τίτλο: «Επιλέγοντας διαδρομή». Πρόκειται για μία συλλογή διηγημάτων όπου οι ιστορίες αποτυπώνουν συναισθήματα και καταστάσεις που όλοι λίγο πολύ έχουμε βιώσει κατά το πέρας της ζωή μας. Μικρές ιστορίες που μας βάζουν σε σκέψεις για πολλά πεπραγμένα μας και γιατί όχι να καταφέρουν να αποτελέσουν την αιτία για να επαναδιατυπώσουμε αρκετά από αυτά.
Η Δήμητρα Ν. Παπανικολάου γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Καρυδίτσα Κοζάνης. Είναι απόφοιτος του τμήματος Χημικών Μηχανικών του Πανεπιστημίου Πατρών με μεταπτυχιακές σπουδές σε περιβαλλοντικά θέματα. Έζησε για κάποια χρόνια στην Πάτρα, αλλά μετά το πέρας των σπουδών επέστρεψε στη γενέτειρά της όπου ζει και εργάζεται ως χημικός μηχανικός σε ένα ερευνητικό ινστιτούτο. Με έναυσμα την αγάπη της για τη φωτογραφία ξεκίνησε τη συγγραφή μικρών κειμένων για να «ντύσει» τις φωτογραφίες της.
«Επιλέγοντας διαδρομή», μία συλλογή διηγημάτων διάσπαρτη από συναισθήματα και σκέψεις που όλοι κατά καιρούς έχουμε κάνει∙ επρόκειτο, κα Παπανικολάου, για βιωματικά σας στοιχεία; Από πού αφορμάται, κατά βάση, η ιδέα των ιστοριών σας;
Ξεφυλλίζοντας κανείς το βιβλίο και διαβάζοντας τις ιστορίες έχει πράγματι αυτή την αίσθηση. Σκέψεις που κατά καιρούς έχουμε κάνει, συναισθήματα που έχουμε βιώσει και προβληματισμοί που μας έχουν παιδέψει. Ένα ωραίο ηλιοβασίλεμα, μια βόλτα με φίλους στη φύση, μια είδηση ευχάριστη ή δυσάρεστη, μια ανάμνηση, η συμπεριφορά ενός ανθρώπου που έτυχε να δω είναι πολλές φορές αρκετά έτσι ώστε να μου δώσουν την ιδέα και την ανάγκη να αποτυπώσω τις σκέψεις μου σε μια κόλλα χαρτί. Αν και δεν θα βρει κάποιος καθαρά βιωματικές ιστορίες, πολλές φορές είναι δύσκολο να εκφράσεις μια άποψη εντελώς αντίθετη από όλα εκείνα που πιστεύεις. Τα βιώματα είναι αυτά που σε διαμορφώνουν ως χαρακτήρα και καθορίζουν τη συμπεριφορά σου και τη στάση σου. Επομένως με αυτή την έννοια θα μπορούσε να πει κάποιος ότι πολλές από τις ιστορίες εμπεριέχουν βιωματικά στοιχεία. Βέβαια δεν λείπουν εντελώς γεγονότα που είναι αληθινά. Για παράδειγμα, η πρώτη ιστορία του βιβλίου είναι ξεκάθαρα προσωπική εμπειρία, το μικρό κοριτσάκι που ακόμα θυμάται τα γεγονότα είμαι εγώ. Όμως η περιγραφή και η προσέγγιση έγινε από μια άλλη οπτική μιας και έχουν περάσει αρκετά χρόνια και έχουν ξεθωριάσει τα έντονα συναισθήματα εκείνης της στιγμής.
Ασχολείστε με τη φωτογραφία, τι σημαίνει για σας η αποτύπωση μιας «ωραίας» ή μη εικόνας; Έχετε μετατρέψει φωτογραφίες σας σε κείμενά σας;
Η τέχνη της φωτογραφίας είναι κάτι μαγικό. Αν και παλιότερα ήταν μια ακριβή ενασχόληση, μια τέχνη για λίγους, σήμερα με την ανάπτυξη της τεχνολογίας ο καθένας μας μπορεί να φωτογραφήσει τα πάντα. Η αποτύπωση μιας στιγμής, είτε αυτό είναι ένα ωραίο τοπίο, μια συγκινητική στιγμή, είτε ακόμα μια τραγική κατάσταση είναι κάτι που προσωπικά με μαγεύει. Μπορείς να την παγώσεις και να την κουβαλάς πάντα μαζί σου. Και όσο μαγική φαντάζει η αποτύπωση αυτής της στιγμής μέσω της φωτογραφίας, προσωπικά, ακόμα πιο μαγική θεωρώ ότι είναι η ανάγνωσή της. Κοιτώντας λοιπόν ο καθένας μια φωτογραφία μπορεί να φτιάξει τη δικιά του ιστορία. Από το να περιγράψει την εικόνα που απλά βλέπει, μέχρι το να εκφράσει τα συναισθήματα που του εγείρει αυτό που αντικρίζει. Για παράδειγμα, βλέποντας ένα ζευγάρι αγκαλιασμένο στην αποβάθρα ενός σταθμού, κάποιος μπορεί να σκεφτεί ότι είναι η αγκαλιά πριν τον αποχωρισμό, ενώ κάποιος άλλος η αγκαλιά της συνάντησης μετά από καιρό αποχωρισμού. Δεν είναι μαγικό όλο αυτό;
Πριν από χρόνια είχα κάνει ένα ταξίδι στην Ιταλία. Εκεί σε ένα χωριό στη λίμνη Κόμο φωτογράφισα από την πίσω πλευρά ένα ζευγάρι ηλικιωμένων που καθόταν στο παγκάκι και κοιτούσαν τη λίμνη. Απλά αποθανάτισα τη στιγμή, χωρίς να γνωρίζω αν είναι ζευγάρι ή δύο άγνωστοι που απλά έτυχε να καθίσουν την ίδια στιγμή σε εκείνο το σημείο. Κάθε φορά που κοίταζα τη φωτογραφία, δεν έβλεπα δύο άγνωστους, αλλά ένα ζευγάρι ερωτευμένο, ένα ζευγάρι που έμεινε όλα τα χρόνια μαζί κόντρα στις δυσκολίες και στις αναποδιές. Αυτό ήθελα να βλέπω και αυτό ήθελα να βγάλω σαν σκέψη, σαν ιστορία. Έτσι βγήκε η ιστορία με τον τίτλο «Κάθε μέρα εκεί». Φυσικά υπάρχουν και άλλες φωτογραφίες που με ενέπνευσαν, αλλά υπάρχουν κι άλλες που τις κοιτάζω, θέλω να γράψω μια ιστορία, αλλά ακόμα η σελίδα έχει μείνει κενή. Πιστεύω θα έρθει η κατάλληλη στιγμή και η σελίδα θα γεμίσει.
Έχοντας την ιδιότητα της χημικού μηχανικού, θεωρείτε πως και το γράψιμο είναι «προϊόν» μιας χημικής αντίδρασης; Μιας αντίδρασης που προέρχεται από τον εσώτερο κόσμο του συγγραφέα σε συνδυασμό με τα εξωτερικά ερεθίσματα;
Και τι δεν είναι χημεία στη ζωή μας; Κάποιοι μπορεί να νομίζουν ότι απλά είναι ένα ακόμα μάθημα του σχολείου, πιθανόν δύσκολο, και για κάποιους άλλους βαρετό και αδιάφορο. Η χημεία όμως είναι μέσα στη ζωή μας, στην καθημερινότητά μας. Τα πάντα γύρω είναι χημεία. Χρειάζονται μονάχα τα κατάλληλα αντιδραστήρια και εκείνες οι συνθήκες που θα πυροδοτήσουν την αρχή της χημικής αντίδρασης και όλα θα πάρουν τον δρόμο τους. Θα μπορούσαμε να παραλληλίσουμε λοιπόν τον εσώτερο κόσμο μας και τα εξωτερικά ερεθίσματα ως τα αντιδρώντα μιας αντίδρασης που απλά θέλουν τις κατάλληλες συνθήκες και τον χρόνο τους για να αντιδράσουν. Και όπως θα έλεγα στους μαθητές μου, βλέπετε δεν μπορώ να ξεχάσω την ιδιότητα της χημικού μηχανικού και εκπαιδευτικού κατά καιρούς, οι χημικές αντιδράσεις μπορεί να γίνουν πολύ γρήγορα ή να πάρουν χρόνια και κάποιες από αυτές συνοδεύονται από έντονα φαινόμενα, πολλές φορές εκρηκτικά.
Έχετε ξεχωρίσει κάποιο λογοτέχνη για τον τρόπο γραφής του, κάποιον που να αποτελεί για σας πρότυπο;
Είναι πολύ δύσκολο να επιλέξω ένα, δύο ή και περισσότερους λογοτέχνες που θαυμάζω, πόσο περισσότερο να πω ότι θα ήθελα να τους μοιάσω. Είναι δύσκολο να φθάσεις ανθρώπους που έχουν μεγαλουργήσει, έχουν βραβευθεί και έχουν γράψει αριστουργήματα. Επιπλέον είναι ακόμα πιο ανώφελο να πιστεύεις ότι μπορείς και να προσπαθήσεις να μιμηθείς τη γραφή τους. Πιθανόν διαβάζοντας και μελετώντας κάποιους από αυτούς να κρατάς κάποια θετικά στοιχεία, αλλά αν δεν τα ενσωματώσεις στα κείμενά σου με το δικό σου τρόπο γραφής θα φαντάζει από μακριά ξένο. Εξάλλου πάντα θαυμάζεις κάποιον για τον προσωπικό τρόπο γραφής του και όχι για τον τρόπο που καταφέρνει να μιμηθεί κάποιον άλλο.
Πιστεύετε ότι η σύγχρονη πεζογραφία έχει δώσει σπουδαία δείγματα, όπως άλλοτε;
Αν σκεφτεί κανείς, όλα αυτά τα χρόνια σε όλες τις τέχνες έχουν ασχοληθεί όλοι με όλα τα θέματα. Το ίδιο και στη λογοτεχνία. Δεν νομίζω ότι υπάρχει κάποιο θέμα που να μην έχει αποτελέσει ιδέα ενός βιβλίου. Κι όμως, ο τρόπος που θα το παρουσιάσει κάποιος, η γραφή, η πλοκή, η σκιαγράφηση των χαρακτήρων θα το διαφοροποιήσουν και θα το κάνουν μοναδικό. Πιστεύω, λοιπόν, ότι η σύγχρονη πεζογραφία, παρόλο που δεν έχει να πραγματευτεί σημαντικά γεγονότα όπως στην παλιότερη εποχή, επαναστάσεις πολιτικές και κοινωνικές, πολέμους, έχει να επιδείξει σπουδαία δείγματα. Για παράδειγμα, προσωπικά, αν και δεν υπάρχει ιδιαίτερο λόγος, πολλές φορές επιλέγω βιβλία που έχουν να κάνουν με την μικρασιατική καταστροφή. Αν και το θέμα είναι παραπλήσιο, ξεριζωμός, ένας ανεκπλήρωτος έρωτας, μια καινούργια ζωή, υπάρχουν βιβλία που όλα αυτά τα έχουν δώσει με έναν τέτοιο τρόπο που είναι σαν να τα μαθαίνεις, σαν να τα διαβάζεις για πρώτη φορά. Αν και είναι αξεπέραστα κάποια κλασικά αριστουργήματα, αν περιπλανηθείς στα ράφια ενός βιβλιοπωλείου μπορείς να ανακαλύψεις υπέροχα βιβλία, τα οποία πολλές φορές είναι και άγνωστα στο ευρύ κοινό. Προτρέπω, λοιπόν, τους αναγνώστες να τολμούν να αγοράζουν βιβλία ακόμα κι αν δεν έχουν ακούσει ποτέ το όνομα του συγγραφέα, το έχω κάνει πολλές φορές και όχι απλά δεν το μετάνιωσα, αντιθέτως έμεινα έκπληκτη και περίμενα το επόμενο βιβλίο τους.
Θα γράφατε ποτέ συστηματικά ποίηση;
Η προτίμησή μου είναι κυρίως ο πεζός λόγος, καταφέρνω πιο εύκολα να εκφραστώ, να θέσω τους προβληματισμούς μου και να διηγηθώ μια ιστορία. Ποτέ δεν είχε περάσει από το μυαλό μου να γράψω ποίηση και φυσικά δεν το είχα τολμήσει και ποτέ. Όταν έτυχε να παρακολουθήσω κάποιο σεμινάριο δημιουργικής γραφής και άκουσα στην πρώτη συνάντηση ότι θα γράψουμε μικρά ποιηματάκια, έστω κι ως άσκηση, τρόμαξα. Πίστευα απλά ότι δεν θα γράψω τίποτα. Με την καθοδήγηση όμως και τον τρόπο της άσκησης κατάφερα να γράψω κάποια, τα οποία και συμπεριλήφθηκαν στο παρόν βιβλίο. Ίσως με λίγη παραπάνω προσπάθεια να κατάφερνα να γράψω ποίηση, αλλά δεν αισθάνομαι σίγουρη με το συγκεκριμένο είδος, το θεωρώ δύσκολο. Προς το παρόν μου είναι πιο εύκολο όταν πιάσω το μολύβι να εκφραστώ με τον πεζό λόγο και προτιμώ να απολαμβάνω την ποίηση μέσα από τα έργα άλλων.
Επί χρόνια επικρατούσε το κλισέ της παραγκωνισμένης περιφέρειας∙ εσείς ζώντας και δημιουργώντας στην Κοζάνη, πώς βλέπετε τη λογοτεχνική δημιουργία στην πόλη;
Θα μου επιτρέψετε να διαφωνήσω με το κλισέ της παραγκωνισμένης περιφέρειας. Ίσως παλιότερα να ίσχυε, αλλά πλέον νομίζω ότι έχει ανατραπεί και ευτυχώς για όλους εμάς που επιλέξαμε να ζήσουμε στην περιφέρεια. Βέβαια, εκείνο που βασικά καθορίζει το πού θα μείνει κάποιος, ας μην κρυβόμαστε, είναι το πού θα βρει δουλειά. Ευτυχώς τα τελευταία χρόνια, η αίσθησή μου είναι ότι όλο και περισσότεροι επιλέγουν να μείνουν στην περιφέρεια, ενώ παλιότερα διακαής πόθος πολλών ήταν να μετακομίσουν σε μεγάλες αστικές πόλεις, θεωρώντας ότι έχουν περισσότερες ευκαιρίες. Συνεπώς άρχισε να δημιουργείται ένας σημαντικός πυρήνας ανθρώπων που θέλουν να ζήσουν, να δημιουργήσουν, να κάνουν πράγματα στον ελεύθερο χρόνο τους. Και με αυτό τον τρόπο έχει ανατραπεί το παραπάνω κλισέ, βοηθούμενο και με την ανάπτυξη της τεχνολογίας και την πρόσβαση σε πολλά πράγματα από οποιοδήποτε σημείο. Αν κάποιος επικεντρωθεί στην περιοχή μας, θα διαπιστώσει ότι γίνονται πράγματα. Για παράδειγμα, η Παρέμβαση πριν λίγες μέρες έβγαλε το διακοσιοστό τεύχος του περιοδικού, υπάρχει το συμπόσιο λογοτεχνίας που γίνεται κάθε χρόνο, άνθρωποι που γράφουν κι άλλα που πιθανόν να αγνοώ ή να μου διαφεύγουν. Στην περιοχή μας, λοιπόν, πιστεύω και χαίρομαι για αυτό, ότι γίνονται πράγματα. Κι όταν με το καλό θα βγούμε από την όλη περιπέτεια που έχουμε περιέλθει το τελευταίο διάστημα και έχοντας αναπόφευκτα αλλάξει τις συνήθειές μας, πιστεύω θα στραφούμε σε άλλους τρόπους διασκέδασης και έκφρασης.
Συνέντευξη στη Φιλιώ Μπτούρη
Το βιβλίο διατίθεται σε μεγάλα βιβλιοπωλεία, όπως: Ιανός (Αριστοτέλους 7,Θεσσαλονίκη – Σταδίου 24, Αθήνα), Πρωτοπορία (Λεωφόρος Νίκης 3, Θεσσαλονίκη –Γραβιάς 3-5, Αθήνα, Πλατεία Κάνιγγος – Γεροκωστοπούλου 31, Πάτρα), Επί Λέξει – Κιβωτός της Τέχνης (Ακαδημίας 32, Αθήνα), Το κεντρί (Δημ. Γούναρη 22, Θεσσαλονίκη). Μπορείτε να το βρείτε, ακόμα, σε βιβλιοπωλεία της Κοζάνης, καθώς και στις εκδόσεις Παρέμβαση (24610-29475, [email protected], Σ. Μπλιούρα 2 Κοζάνη).
