Το έθιμο των Λαζαρίνων της Αιανής (του Στέλιου Μπούκου*)

Είναι γνωστό ότι η διαιώνιση κάθε στοιχείου παραδοσιακού πολιτισμού είναι μια διαδικασία που βασίζεται στη διατήρηση προτύπων και συνάμα στην λειτουργική προσαρμογή τους στα εκάστοτε δεδομένα του χωροχρόνου όπου λαμβάνουν χώρα.

Ο «Τρανός» χορός συναντάται σε όλη την Κεντροδυτική Μακεδονία με πολλές μορφές και σε διάφορες χορευτικές περιστάσεις. Στην Αιανή Κοζάνης, ως «Τσιντσιρό», αποτελεί το κύριο χορευτικό δρώμενο του εθίμου των Λαζαρίνων που τελείται το Σάββατο του Λαζάρου, στο οποίο κυριαρχεί ένα βιοτονωτικό στοιχείο, θετικό, αισιόδοξο όπου μέσα από αυτό διαφαίνεται η εθιμική τους ρίζα, η προέλευσή τους από τη γονιμολατρεία, η αρχική μαγική τους σκοπιμότητα για την εξασφάλιση της καλοχρονιάς και της γονιμότητας των αγρών, ζώων και ανθρώπων. Στο έθιμο συμμετείχαν αποκλειστικά και μόνο  ανύπαντρα κορίτσια (από τη δεκαετία του ΄70 κι εξής έχουμε και την συμμετοχή γυναικών) και μας θυμίζουν, τις αρχαίες παρθενίες ή εμμέλειες (εικόνα 1), ενώ η σύνδεση με τους κήπους του Αδώνιδος και την αρπαγή της Περσεφόνης, αλλά και γιορτές θεοτήτων της αρχαίας Ελληνικής μυθολογίας Ήρα, Αφροδίτη, Δήμητρα κ.α. είναι εμφανής.

Κατά τους Πυθαγόρειους η ουσία των πραγμάτων είναι οι αριθμοί. Οι Πυθαγόρειοι διαίρεσαν τους αριθμούς σε άρτιους (άπειρο) και σε περιττούς (πεπερασμένο), όπου η μονάδα είναι η αρχή από την οποία προέρχονται τα πράγματα, η Δυάς είναι ο πρώτος άρτιος αριθμός και αντιπροσωπεύει το θηλυκό πεδίο υποδοχής, ενώ η Τριάς είναι ο πρώτος περιττός αριθμός και αντιπροσωπεύει το αρσενικό στοιχείο. Ο αριθμός πέντε (5) 2 (θηλυκό) + 3 (αρσενικό) συμβολίζει τον γάμο και την γονιμότητα.Ο αριθμός πέντε παρουσιάζει ολότητα, συναντάται στις αισθήσεις (5), στις γεύσεις (5), στα δάχτυλα χεριού-ποδιού (5),  ακόμη και στο φυτικό βασίλειο τον συναντάμε αφού το μεγαλύτερο μέρος των δέντρων και των θάμνων έχουν άνθη με πέντε (5) πέταλα.

Στις παραδόσεις της Ελληνικής επικράτειας ο αριθμός πέντε συναντάται συχνά, στις παραδοσιακές φορεσιές: της Θράκης ( Μεταξάδων) πέντε γαϊτάνια-προξενιά, στην Ρόδο πέντε γαϊτάνια αράδιασες στου φουστανιού τον γύρο και αλλού. Στα παραδοσιακά τραγούδια: πέντε πλάτανοι και οι πέντε στην αράδα / πέντ’ έξι βλαχοπούλες… / πέντ’ έξι μαυρομάτες.. / πέντε μήνες,  έξι αδράχτια / πέντε αδέρφια είμασταν /  πέντε έξι νταήδες / πέντε πέρδικες πετούσαν/για βγάτι πέντε λυγερές κι πέντε μαυρομάτες/ λα πατρου τσίντσι μάρμαρι ( στα τέσσερα πέντε μάρμαρα) / κάτω στα πέντε μάρμαρα / βλέπει τις φούντες τέσσερις και το γαϊτάνι πέντε. Τα περισσότερα πασχαλινά χορευτικά κινητικά μοτίβα έχουν πέντε βήματα.

Ο αριθμός «πέντε» στο έθιμο

Στην περίπτωση του εθίμου των Λαζαρίνων της Αιανής αποδεικνύεται πως ο αριθμός πέντε (2+3) συναντάται σε αρκετές εκφάνσεις του:

• Ο χορός-τραγούδι «Τσιντσιρό » αποτελείται από πέντε κινητικά μοτίβα (πέντε βήματα).
• Ο «Τρανός χορός» αποτελείται από πέντε κινητικά στοιχεία (πέντε χορούς), τα οποία επιβεβαιώνονται από το οπτικοακουστικό υλικό που συγκεντρώθηκε.
• Τα μπλίκια στον αγυρμό πήγαιναν ανά δυάδες, τριάδες ή και οι δύο συνδυασμοί μαζί.
• Πιθανόν τα γαϊτάνια στη νυφιάτικη φορεσιά της Λαζαρίνας να είχαν
  συγκεκριμένο αριθμό (ίσως πέντε), χρώμα και συμβολισμό.

Ο συμβολισμός των χρωμάτων

Η φορεσιά της Λαζαρίνες φέρει πέντε βασικά χρώματα.

• Το κόκκινο είναι το χρώμα του έρωτα, της ενέργειας, της υγείας και της ζωτικότητας. Πολλοί πολιτισμοί θεωρούν το κόκκινο χρώμα καλοτυχία. Είναι το χρώμα της γης.
• Το μπλε είναι το χρώμα της αγάπης, της αφοσίωσης και της ηρεμίας
• Το κίτρινο είναι το χρώμα του σεβασμού της αφθονίας και της πολυτέλειας. Για ορισμένους είναι το χρώμα της ζήλιας και του θυμού.
• Το πράσινο συμβολίζει την ανανέωση της άνοιξης, τη νέα ζωή, την ελπίδα την ανάπτυξη.
• Το λευκό αντιπροσωπεύει την αγνότητα και την αθωότητα. Για πολλούς πολιτισμούς είναι το παραδοσιακό χρώμα του γάμου.

Το λούδι της Λαζαρίνας

Το χαρακτηριστικό λουλουδένιο διάδημα των Λαζαρίνων με τα κόκκινα τριαντάφυλλα ή παπαρούνες στο κεφάλι, άλλοτε συνδέεται με το χρυσοστεφάνωμα των γυναικών της Αιανής (αρχαία Ελίμεια) από τον Φίλιππο Β΄ για την γεναιότητα που επέδειξαν στην μάχη (Κ. Σιαμπανόπουλος)[1],άλλοτε πάλι συνδέεται με αρχαίες θεότητες της άνοιξης, της γονιμότητας και του γάμου (βλέπε εικόνες 3,4,5 )

Τσιντσιρό Γαϊτάνι

Η σημασία της λέξης «Τσιντσιρό» ή «Τσιντζιρό» που λειτουργεί ώς προσδιοριστικό του γαϊτάνι, δεν μπορεί να ερμηνευετεί με σαφήνεια. Ομορφοπλεγμένο γαϊτάνι μας λέει ο Σιαμπανόπουλος, ενώ ο Καλλιανιώτης τη συνδέει με την λέξη τέντζερη άρα χρυσό γαϊτάνι, είναι όμως πιθανό να προκύπτει από την λέξη τσίντσι ή τσίντζι  που στα βλάχικα ερμηνεύεται ως πέντε, άρα πέντε γαϊτάνια (Σ. Μπούκος).

Η ερμηνεία της λέξης Τσιντσιρό αποτελεί ένα γοητευτικό μυστήριο για όλους εμάς, μια μαγική λέξη θα μπορούσαμε να πούμε, μια λέξη που μας μαγευει όπως και οι φωνές των Λαζαρίνων όταν τραγουδούν στην πλατεία της Αιανής. «Τσιντσιρό γαϊτάνι μάικο μ’ κι αργυρό κουμπί»

Ν’ αφήνου τη(ν), ν’ αφήνου τη(ν), ν’ αφήνου την  κυρίτσα μου, μαντήλι κι δαχ’λίδι

ν’ έχετε γειά Καλή χρονιά

Κοζάνη, 23.04.2021

Μπούκος Στέλιος

Καθηγητής Φυσικής Αγωγής-

Δάσκαλος Παραδοσιακών Χορών

[1] Το λουλουδένιο διάδημα στο κεφάλι λέγεται ότι συμβολίζει το χρυσό στεφάνι της νίκης που απέμεινε στα ανύπαντρα κορίτσια της περιοχής ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ γύρω στο 358 π.χ., τα οποία στο κρίσιμο σημείο της μάχης εναντίον των Ιλλυριών ρίχθηκαν στον αγώνα αναγκάζοντας τους εχθρούς να τραπούν σε φυγή.