10 Οκτωβρίου 1912: Η Απελευθέρωση των Σερβίων από τους Τούρκους (Γράφει η Χρυσάνθη Καραγιαννίδου)

Γιορτάσαμε σήμερα και πανηγυρίσαμε τη μεγάλη νίκη των Ελλήνων στο Σαραντάπορο και την απελευθέρωση της πόλης μας από τον τουρκικό ζυγό, ύστερα από πεντακόσια περίπου χρόνια σκλαβιάς. Ας είναι αιωνία η μνήμη όλων των Αγωνιστών που πολέμησαν και θυσίασαν και τη ζωή τους για το μεγάλο Ιδανικό της Ελευθερίας.

Όμως το αποτέλεσμα της μάχης του Σαρανταπόρου δεν είναι μόνο η απελευθέρωση της περιοχής μας. Η νίκη στο Σαραντάπορο έχει ιδιαίτερη σημασία για όλη την έκβαση του αγώνα των Ελλήνων το 1912.

Ποια η σημασία της νίκης στο Σαραντάπορο

Η νίκη του ελληνικού στρατού στο Σαραντάπορο, που δε θα πρέπει να παραλείπουμε να τονίζουμε τον ιδιαίτερο ρόλο που έπαιξε η προσωπική απόφαση και κίνηση του Μεράρχου Μοσχόπουλου, για την κύκλωση των Τούρκων από την πλευρά του Πολυρράχου, η οποία και μόνη ανάγκασε τους Τούρκους να εγκαταλείψουν το στρατόπεδο του Σαρανταπόρου και να οπισθοχωρήσουν κακήν κακώς, ανέτρεψε κάθε αρνητική γνώμη για τον ελληνικό στρατό, για τον οποίο όλοι στο εξής μιλούσαν με επαίνους και θαυμασμό.

Η μάχη του Σαρανταπόρου, γράφει ο Λεωνίδας Παρασκευόπουλος, Συνταγματάρχης, αρχηγός της ομάδας Πυροβολικού Στρατιάς σε επιστολή του προς τη γυναίκα του, « ήτον μία από τας μάχας που θα ομιλήσει η Ιστορία. Είναι αδύνατον να σοι παραστήσω το οχυρόν της θέσεως, αδύνατον τεχνητώς να οχυρωθεί παρομοία θέσις. Χάρις εις το στρατηγικόν σχέδιον (οι Τούρκοι) εκυκλώθησαν και ηναγκάσθησαν να υποχωρήσωσι…. Η νίκη μας υπήρξε μεγάλη».

Οι Ευρωπαϊκές δυνάμεις μέχρι εκείνη την εποχή διατυμπάνιζαν την άποψη ότι οι ελληνικές χερσαίες δυνάμεις, κατά τη σχεδιαζόμενη προέλασή τους, δε θα είχαν καμιά πιθανότητα να επιτύχουν μια συνάντηση με τις δυνάμεις των Σέρβων και των Μαυροβουνίων…Το αξιόμαχο του Ελληνικού Στρατού το αμφισβητούσαν επίσης και οι Βούλγαροι, όπως εξάλλου το αμφισβητούσαν και πολλοί από τους Έλληνες. Σύμφωνα μάλιστα με τις βουλγαρικές αντιλήψεις, εκείνο στο οποίο ο πόλεμος αυτός θα κατέληγε θα ήταν η αυτονόμηση κάποιων περιοχών της Μακεδονίας, τις οποίες εύκολα η Βουλγαρία στη συνέχεια σκεφτόταν να προσαρτήσει στο κράτος της. (όπως άλλωστε έκανε και με την Ανατολική Ρωμυλία)

Μετά το Σαραντάπορο, όμως, τα πράγματα άλλαξαν. Σε πολλές εφημερίδες ευρωπαϊκών κρατών δημοσιεύθηκαν λεπτομερείς περιγραφές της μάχης με επαινετικά για τους Έλληνες σχόλια. Ανταπόκριση από το Λονδίνο στις 12.10 αναφέρει: «Ο αγγλικός τύπος σχολιάζων την μέχρι τούδε δράσιν του Ελληνικού στρατού και του ελληνικού στόλου επάγεται ευμενεστάτας κρίσεις περί αυτών. Πάσαι σχεδόν αι εφημερίδες περιγράφουσι την κατάληψιν των Σερβίων, επαινούσι την ταχύτητα με την οποίαν ο στρατός προήλασε, την αντοχήν αυτού και την εκπόρθησιν θέσεων οχυρωτάτων, ενώ αι ελληνικαί θέσεις εμειονέκτουν…Προβλέπεται ότι ταχέως η στρατιωτική θέσις της Ελλάδος θα μεταβληθεί εις το μέλλον». Και δύο μέρες αργότερα: « Κατόπιν των τελευταίων νικών του Ελληνικού στρατού εν Ηπείρω και Μακεδονία τα ελληνικά χρεώγραφα υψώθησαν επαισθητώς εις το ενταύθα χρηματιστήριον…» Οι δε Τάιμς του Λονδίνου μεταξύ των άλλων γράφουν: «Οι στρατιώται επέδειξαν γενναιότητα, ψυχραιμίαν, αντοχήν και αποφασιστικότητα. Ο κατάλογος δε των φονευθέντων αξιωματικών είναι αρκούσα απόδειξις της πατριωτικής αντιλήψεως ήτις επικρατεί μεταξύ των στελεχών.»

Αν και ο Μακεδονικός αγώνας που μεσολάβησε από το 1897, εξουδετέρωσε κάπως το σοκ που έπαθαν οι Έλληνες από την ήττα εκείνη, η μάχη του Σαρανταπόρου και η νίκη των Ελλήνων ήταν ο καταλύτης για να εδραιωθεί και πάλι η εθνική αυτοπεποίθηση και να πιστεύσουν και πάλι οι Έλληνες ότι μπορούν να νικήσουν τον εχθρό.

Στην Εφημερίδα Εμπρός της 12^ης Οκτωβρίου διαβάζουμε: «Η Ελλάς από της προχθές δεν κύπτει πλέον την κεφαλήν περίλυπος…Το ταλαιπωρημένον έθνος ανέστη και αι απεψυγμέναι καρδίαι επανεύρον τους παλμούς των εντόνους και πλήρεις ζωής. Ουδέποτε θαύμα επανέφερεν εις καταπεπονημένας ψυχάς ταχύτερον την ελπίδα και την χαράν.»

Και η Εφημερίδα Σκριπ της 11^ης Οκτωβρίου 1912 τονίζει: «Από χθες δύναται να είπη τις ότι ο Ελληνικός στρατός εν αποφασιστική μάχη εις την προ των Σερβίων Στενήν Πόρταν, εγένετο κύριος της Μακεδονίας, διότι όλη η δύναμις ήτις ετάχθη ίνα αναχαιτίσει την προς βορράν πορείαν του συνετρίβη και αποσυνετέθη κατά την χαρακτηριστικήν έκφρασιν του επισήμου τηλεγραφήματος.»

Η συντριπτική πλέον υπεροχή των Ελλήνων, ομολογεί ο Ταχσίν πασάς, ποσοτικά και ποιοτικά δημιουργεί προφανείς συνέπειες για ολόκληρο το μέτωπο της Δυτικής και Κεντρικής Μακεδονίας. «Οι Έλληνες χαλυβδωμένοι από τις λαμπρές επιτυχίες τους, που τους είχαν φέρει από τη Μελούνα στον Αλιάκμονα μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα, αποτελούσαν ένα γρανίτη ηθικού και κατά τη δική μου άποψη τουλάχιστον, το καλύτερο πολεμικό όργανο που είχε αποκτήσει ποτέ η Ελλάδα.»

Αλλά κι ο Σπύρος Μαρκεζίνης στην Ιστορία του θεωρεί πολύ σημαντική τη νίκη του Σαρανταπόρου για τις περαιτέρω εξελίξεις. Η θέση όπου διεξήχθηκε η μάχη, και μάλιστα για στρατό που τον συνόδευε μέχρι τη στιγμή εκείνη το βαρύ παρελθόν της ήττας του 1897, θεωρούνταν απόρθητη. Τουλάχιστον πίστευαν ότι θα καθήλωνε εκεί για αρκετό καιρό τους Έλληνες. Η γρήγορη νίκη επόμενο ήταν να έχει πολλούς αντικτύπους. Η αυτοπεποίθηση των Ελλήνων τονώθηκε, αλλά και οι φόβοι και δισταγμοί της ηγεσίας υποχώρησαν. Οι Βαλκάνιοι σύμμαχοι υποχρεώθηκαν να δουν τους συμμάχους τους Έλληνες, τους οποίους μόνον στη θάλασσα υπολόγιζαν, με εκτίμηση μεν αλλά και με ανησυχία. Οι ξένοι, έκπληκτοι και αυτοί με τη σειρά τους, έστρεψαν ήδη την προσοχή τους και προς την ελληνική πλευρά, διότι έως τότε μονοπωλούσε σχεδόν το ενδιαφέρον η Βουλγαρία.. Τέλος αντιλήφθηκαν και οι Τούρκοι ότι δεν αντιμετώπιζαν πλέον τον ανοργάνωτο στρατό του 1897. Η σημασία της νίκης του Σαρανταπόρου μπορεί καλύτερα να εκτιμηθεί αν αναστρέψομε την εικόνα. Ακόμη και αν οι Έλληνες νικούσαν μεν στο Σαραντάπορο αλλά απλώς καθυστερούσαν, πέρα από τις άλλες ηθικές συνέπειες, τονίζει ο Μαρκεζίνης, θα είχε χαθεί η Θεσσαλονίκη, με απροσμέτρητες συνέπειες για όλο τον αγώνα.

Και εν κατακλείδι, δε θα πρέπει να λησμονούμε ή να υποτιμούμε το σημαντικό ρόλο που έπαιξε στη νίκη αυτή η πρωτοβουλία του στρατηγού Μοσχόπουλου που ενήργησε την κύκλωση του τουρκικού στρατού οδηγώντας τους Έλληνες στα στενά Πόρτες.

Όταν ο Χασάν Ταχσίν πασάς, ο υπεύθυνος για την άμυνα της περιοχής, έχοντας την έδρα του στα Σέρβια, πληροφορήθηκε τα γινόμενα στο Ράχοβο, ομολογεί αργά το απόγευμα της 9^ης Οκτωβρίου: «Όταν έφθασα στις Πόρτες, αντιλήφθηκα όλη την τραγικότητα της στιγμής και την έκταση της συμφοράς που ερχόταν. Ολόκληρη η περιοχή ελεγχόταν ανενόχλητα από τα εχθρικά τμήματα που προέλαυναν ακάθεκτα. Η κατάσταση παρουσίαζε χειροτέρευση και δεν επιτρεπόταν πια να ζητηθεί από τους υπερασπιστές του κέντρου η συνέχιση της απεγνωσμένης αντίστασης στις γραμμές του Σαρανταπόρου με σκληρές και δυσανάλογες πλέον θυσίες…. Διέταξα να εγκαταλείψουν τον αγώνα και να αποσυρθούν, …διασώζοντας με κάθε θυσία το πυροβολικό και όλα τα εφόδια».

Όμως ούτε αυτό δεν κατόρθωσαν οι Τούρκοι:

Τη νύχτα, λοιπόν, της 9^ης προς τη 10^η Οκτωβρίου, γύρω στις 3 τα ξημερώματα, συνέβη κάτι, λέει ο Ταχσίν, «που θα μου μείνει αλησμόνητο μέχρι το θάνατό μου.» Εκείνη ακριβώς τη στιγμή, 21 από τα 24 πυροβόλα που διέθεταν οι Τούρκοι εγκαταλείπονταν και χάνονταν οριστικά. Με την εγκατάλειψη και των πυροβόλων «Δε μου έμενε πια καμία αμφιβολία, καταλήγει ο Ταχσίν, ότι ο αγώνας ήταν αδύνατο να συνεχισθεί με τα πανάθλια υπολείμματα του στρατού…»

Έτσι η φυγή του τουρκικού στρατεύματος από το Σαραντάπορο που υπήρξε αρχικά ανεξήγητη στους Έλληνες, στην πραγματικότητα ήταν το αποτέλεσμα δράσης της 4^ης Μεραρχίας μας, που κατέλαβε τα στενά στις Πόρτες.