Γενικά: Χτισμένος σε υψόμετρο 320 μ. Οικισμός παραλίμνιος, με πολλά καρπερά χωράφια, αναπτύσσεται σε δύο γειτονιές. Πλησιέστεροι οικισμοί Σέρβια, Αυλές, Γούλες.
Ο Κ.Γουναρόπουλος στο περιοδικό «Πανδώρα» το έτος 1872 αναφέρει ότι ο οικισμός Κρανίκ είχε 20 οικογένειες Ελλήνων και 5 στην Τσίντζιρα.
Σύμφωνα με το οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο του 1528 αριθμούσε 204 χριστιανικές εστίες (Τσότσος Ελιμειακά 64).
Ανήκει στη Δημοτική Ενότητα Σερβίων, αποτελεί ιδία κοινότητα.
Με την απογραφή που πραγματοποιήθηκε από την Ελληνική Στατιστική Αρχή το 2011 από τους 26 κατοικημένους οικισμούς που απογράφηκαν στο Δήμο Σερβίων τα Κρανίδια ως προς τον πληθυσμό βρισκόταν στην 8η θέση.
Εκλογικά: Στις πρώτες βουλευτικές εκλογές 30-5-1915 οι άρρενες εκλογείς ψήφισαν στο 2ο εκλογικό κέντρο με τόπο ψηφοφορίας την εκκλησία των Γουλών.
Εκπαιδευτικά: Έκθεσις του Επιθεωρητή σχολείων της εκπαιδευτικής περιφερείας Κοζάνης Ι.Μαργαρώνη στις 14-10-17 «Κοινόν μικτόν σχολείον. Τάξεις 4. Το διδακτήριον είναι κοινοτικόν, διώροφον. Ο κάτω όροφος χρησιμοποιείται ως αποθήκη, ο δε άνω σύγκειται εκ δύο δωματίων, εκ των οποίων το μεν χρησιμοποιείται ως κατοικία του διδασκάλου, το δε ως αίθουσα παραδόσεως ανεπαρκής τον τε χώρον και φωτισμόν.
Υλικόν του σχολείου: 6 θρανία παλαιού τύπου, 1 πίναξ, 4 χάρται, 1 ωρολόγιον, 2 θερμάστραι, 4 καθίσματα, 1 τράπεζα και 1 εθνική σημαία. Μαθηταί εγγεγραμμένοι 33, φοιτώντες 27. Κάτοικοι 280 περίπου. Καθαριότης άμεμπτος. Ο υποδιδάσκαλος Δ. Χατζηζήσης, της Δης γυμνασίου Κορυτσάς είναι τακτικός εις το έργο του, ευπειθής και φίλεργος».
Διδακτήριο ανώγειο και οπωσδήποτε καλόν, δύναται όμως δια μικρής δαπάνης να γίνει τέλειο. Ο Επιθεωρητής υπέδειξε τούτο εις τον πρόεδρο της κοινότητας και εις τον ιερέα οι οποίοι του υποσχέθηκαν, ότι θα συμμορφωθούν. Ως διδάσκαλος υπηρετεί ο υποδιδάσκαλος Δημήτριος Χατζηγιάννης, εργατικός, φιλότιμος (6/10/1921).
Ο Επιθεωρητής των Δημοτικών Σχολείων στις 7 Μαΐου 1922 διορίζει σχολική επιτροπή τους 1)Αθαν. Παπατσιόν ιερέα ως πρόεδρον 2)Παναγιώτη Χατζούλα ως ταμίας 3)Γεώργιο Παρασκευά ως τρίτο μέλος.
Το διδακτήριο ανώγειον, αποτελείται εκ μιας ευρυχώρου και ευφωτίστου αιθούσης και κείται εντός της μικράς αυλής της εκκλησίας. Τα θρανία παλαιά και ανεπαρκή, ο πίναξ μικρός. Κάτοικοι 238. Τάξεις 4. Μαθητές 33 (9-19/5/1923).
Απεφασίσθη η ανέγερση νέου διδακτηρίου και ετοιμάσθηκαν τα οικοδομικά υλικά. Μαθητές 28 άρρενες και 14 θήλεις (4-10 ως 18/12/1926 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ73).
Σχολική βιβλιοθήκη αρτισύστατος, περιέχουσα λίγα βιβλία παιδαγωγικά και διδακτικά, αλλά καταβάλλεται προσπάθεια προς πλουτισμόν αυτής. Μαθητές 82 (1933).
Διδακτήριο διτάξιο, ανεπαρκές, περιβάλλεται από γηπέδου εκτάσεως 4 στρεμμάτων στο οποίο άρχισε η δεντροφύτευση πεύκων. Στερείται αφοδευτηρίων (23/6/1941).
Εποπτικά μέσα και βιβλία δεν υφίστανται, διαρπαγέντων απάντων των υλικών του Σχολείου κατά την τελευταίαν περίοδο του προσφάτου πολέμου (23/6/1941).
Μαθητές ανέρχονται σε 143. Κατά την επιθεώρηση του Σχολείου ουδείς παρίστατο καθόσον οι πλείστοι τούτων προσεβλήθησαν υπό κοκκίτιδος οι δε άλλοι απασχολούνται υπό των γονέων των σε γεωργικές ασχολίες (23/6/1941).
Διδάσκαλοι: Αντώνιος Ζανδές εκ Βελβενδού, ηλικίας 33 ετών, πτυχιούχος τριταξίου διδασκαλείου. Δημήτριος Τολίκας εκ Καστανιάς Σερβίων 44 ετών, πτυχιούχος τριταξίου Διδασκαλείου (23/6/1941).
Υπάρχει σχολικός κήπος εκτάσεως 300 τ.μ με σπορείο οπωροφόρων δέντρων και φυτώριον 500 δασικών δέντρων (20/1/38).
Ο πρόεδρος της σχολικής Εφορείας Κρανιδίων με έγγραφο στο Νομάρχη στις 25-3-32 αναφέρει ότι το κοινοτικό συμβούλιο δεν ενέγραψε στον προϋπολογισμό χρήσεως 32-33 κονδύλιο υπέρ του σχολικού Ταμείου, ως όφειλε κατά το Νόμο 5019 «περί ιδρύσεως σχολικών Εφορειών». Ζητά από το Νομάρχη να εγγράψει απ’ ευθείας στον προϋπολογισμό χρήσεως 1932-33 σεβαστό ποσό, καθ’ ότι μόνοι πόροι του Σχολικού Ταμείου είναι οι υπό της κοινότητος και εκκλησίας χορηγίες και ελάχιστα ενοίκια σχολικών αγρών (60/1926).
Σχολική επιτροπή (17-8-1928) κατά σειρά, πρόεδρος, ταμίας, μέλος: Παρ. Παπαστάμου, Γ.Παρασκευάς, Πα. Ζαρογιάννης
Διδάσκαλος: Ζανδές Αντώνιος εκ Βελβεντού, 1908, πτυχιούχος 3/ξίου διδασκαλείου (Κρανίδια34, 38)
Έρανοι: Υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης η κοινότης ψήφισε 150 δρχ. το έτος 1927.
Από έρανο που πραγματοποιήθηκε από κατοίκους περιφέρειας Κοζάνης υπέρ Παναγίου Τάφου το ποσό ήταν 43 δραχμές. Το ποσόν απεστάλη στο υπουργείο Εξωτερικών στις 25-5-1929.
Ιερά: Προφήτης Ηλίας. Άγιος Γεώργιος. Αγίων Αποστόλων. Αγίου Νικολάου ενοριακός. Πανηγυρίζει την εορτή του Αγίου Γεωργίου και την 20η Ιουλίου. Στην τοποθεσία «σκηταριό» απαντάται υπόγειος ναός προς τιμήν του Αγίου Θεοδώρου (Γνωριμία με το Νομό Κοζάνης).
Αφιερωτές στην πρόθεση 421 της Μονής Αγίου Νικάνορα ήταν για την Α΄ Γραφή 38 και στη Β΄ Γραφή 45 για τον οικισμό Κρανίκ (Από το 1692 και μετά ). Για τον οικισμό Τζίντζιρα ήταν αντίστοιχα 12 και 6.
Μέλη του Ιερατικού Συνδέσμου Κοζάνης στις 28-3-27 Παπατάτσιου Αθανάσιος (60/1472).
Για την αρχιερατική και Πατριαρχική επιχορήγηση το έτος 1863 ο οικισμός Κράνικον φορολογήθηκε για 31 οικογένειες 385 γρόσια και 14 ¾ παράδες και για τον οικισμό Τσήνθοηρα για 11 οικογένειες 136 γρόσια και 29 ¾ παράδες.
Ιστορία: Εφεδρικά επιδόματα στρατευθέντων οπλιτών από Κρανίδια από 1-2-1941 ως 28-2-41 στρατευμένοι οπλίτες που οι οικογένειες δικαιούνταν εφεδρικά επιδόματα 39 (60/1571).
Δεκατρία θύματα πολέμου του χωριού Κρανίδια εκ των οποίων ένδεκα γυναίκες, χήρες, με έγγραφο στη Γενική Διοίκηση Δυτικής Μακεδονίας στις 11 Ιανουαρίου 1946 μεταξύ άλλων τονίζουν. Κατά τη διάρκεια της Εαμοκρατίας αναγκάσθηκαν να εγκαταλείψουν τα Κρανίδια και να εγκατασταθούν οικογενειακώς στα χωριά Κοζάνης όπως Βαθύλακκο, Μεσιανή, Οινόη, Μεσιανή κλπ. Οι οικίες των πυρπολήθηκαν, τα ζώα διηρπάγησαν ως και όλη η κινητή περιουσία εις ιματισμό, τροφή, οικιακά σκεύη. Δηλώνουν ότι κατά την καταστροφή του Βαθυλάκου το Νοέμβριο του 1944 έχασαν πάνω από 20 θύματα. Στα Κρανίδια επανήλθαν τον Αύγουστο του 1945. Ζητούν από τη Γενική Διοίκηση τα παρακάτω: Να τους δοθούν υποδήματα, ρούχα, σκεπάσματα, αυξημένη μερίς τροφίμων αν είναι δυνατόν. Να δοθούν ζώα για καλλιέργεια των αγρών. Να δοθεί σιτόσπορος «τριμίνι» από την Ούνρα καθ’ ότι ο σίτος ούτος σπέρνεται το Φεβρουάριο και θερίζεται μαζί με το σίτο άλλων ποικιλιών τον Ιούνιο. Τελειώνοντας τονίζουν ότι τους ενδιαφέρει κυρίως ο ρουχισμός, η υπόδηση, η τροφή και ο σπόρος (60/786).
Κατανομή περιουσίας: Στην Επιτροπή δια την κατανομή της μεικτής περιουσίας ήταν ο Ειρηνοδίκης Σερβίων Χαρ. Μαλάκης ο οικονομικός έφορος Κωνστ. Μούστρης. Ο επιθεωρητής Δημ. Εκπαιδεύσεως Μιλτ. Σταβάρας και αντιπρόσωποι της κοινότητας Κων. Σταυρόπουλος Γεώργ Γκανάτσας στις 2-9-26 την κατένειμαν ως ακολούθως: Σχολείο τρεις συνεχόμενες οικίες εντός του Κρανίκ, έμπροσθεν της εκκλησίας του Αγίου Νικολάου. Αγροί 24 στρεμμάτων. Άπαντες τους αγρούς της εκκλησίας τους καλλιεργουμένους κολληγικώς υπό του κολλήγου της εκκλησίας Ευθυμ. Σχοινά, ποτιστικοί και ξηρικοί εκτάσεως 80 στρεμμάτων ήτοι περίπου 160 ταγαρίων.
Κοινοτικά: Σύσταση της κοινότητας στις 31/12/1918 με έδρα τον οικισμό Κρανιά-Τζίντζηρα (διορθώνεται σε Κρανίκ Τζίντζηρα στις 17/10/1919). Μετονομάζεται στις 1/2/1927 σε Κρανίδια. Ο οικισμός Κρανίδια στις 4/12/1997 προσαρτάται στο δήμο Σερβίων.
Στις κοινοτικές εκλογές που διεξήχθησαν στις 25-10-25 ψήφισαν 66 εκλογείς και έλαβαν ψήφους οι Γεώργιος Αντ. Καλίτσιος 58, Αθανάσιος Δ. Δελησάρης 38, Ευάγγ. Ν. Καραμπαμπάς 36, Γεώργιος Ι. Κουρτίδης 30, Παναγιώτης Χατζούλας 29, Ιωάννης Β. Κτενίδης 28, Βασίλειος Ν. Τζιούτζιας 27.
Στις 8 Ιουλίου 1925 υπέρ του Ειδικού Ταμείου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας Μακεδονίας Κρανίκ 50.
Υπέρ του Εθνικού οικοτροφείου Θηλέων Κοζάνης χρηματικό ένταλμα 150 δρχ. (16-4-1927).
Το κοινοτικό συμβούλιο Κρανιδίων στις 8-4-28 συγκείμενον εκ του προέδρου αυτού κ. Ευαγγέλου Καραμπαμπά και μελών αυτού Γεωργίου Καλλίτσιου, Δημητρίου Τσιμούλα, Αθανασίου Μελισάρη και Ιωάννου Κτενίδη, συνελθών στο νάρθηκα της εκκλησίας και συσκεφθέν περί της γενομένης ζημίας στην περιφέρεια Κρανιδίων υπό των τελευταίων πλημμυρών απεφάνθη ως ακολούθως: α)Ότι ο ποταμός Αλιάκμων πλημμύρισε και κάλυψε δι’ άμμου 400-500 περίπου στρεμμάτων βοσκοτόπων εις τον οποίον έβοσκον τα ζώα των κατοίκων κατά την χειμερινήν και θερινήν περίοδον μεγάλα και μικρά. β)Παρέσυρεν δέντρα πλατάνου και λεύκης χρήσιμα προς υλοτομία 50-60 τεμάχια γ)Παρέσυρεν έδαφος σπαρμένων αγρών διαφόρων γεωργικών προϊόντων μέχρι 10-20 στρέμματα, υπολογιζομένης ολικής ζημίας εις δραχμές 15000 έως 20000 έγγιστα.
Η Κοινότης Κρανιδίων στις 3-5-34 αναφέρει προς τον πρόεδρο του Ταμείου Επαρχιακής οδοποιίας ότι μεταξύ του χωρίου Κρανιδίων και του συνοικισμού προσφύγων της ημετέρας κοινότητος υπάρχει ορμητικός χείμαρρος, ο οποίος λόγω του αφθόνου ύδατος κατά το χειμώνα ιδίως εμποδίζει τη διέλευση των κατοίκων από του ενός συνοικισμού εις τον έτερον, προς τούτοις δε και των μικρών μαθητών του Συνοικισμού προσφύγων, οίτινες κατά τους χειμερινούς μήνες διακόπτουν εξ αυτού την φοίτησίν των εις το Σχολείον το οποίον ευρίσκεται εις το κυρίως χωρίον Κρανίδια και ούτω παρεμποδίζεται και δυσχεραίνεται κατά πολύ η στοιχειώδης εκπαίδευσις. Διευκολύνει ακόμη τη διέλευση των κατοίκων καθώς και των ζώων των δύο συνοικισμών, κατόπιν δε ενεργειών μας επιτύχαμε την χορήγηση παρά του υπουργείου Προνοίας 12 ομολογιών, οίτινες και εξωφληθείσαι απέδωσαν το ποσόν των 6.600 δραχμών. Η εξαγωγή 12 ½ κυβικών μέτρων ξυλείας λεύκης απέφερε το ποσό των 3250 δρχ. Για την κατασκευή της γέφυρας απαιτούνται 20.000 δρχ. για τούτο ζητούν από το Ταμείο Επαρχιακής Οδοποιΐας Ν.Κοζάνης το ποσό των 10.000 δρχ. για την κατασκευή της γέφυρας καθ’ ότι η κοινότης στερείται πόρων και μόλις επαρκεί δια την πληρωμήν των απαραιτήτων εξόδων της Διοικήσεως.
Μακεδονομάχοι: Ενώπιον του ειρηνοδίκου Κοζάνης Βασιλείου Πετροπούλου και του Γραμματέως Αντωνίου Μπιλιώνη ενεφανίσθη ο Ιωάννης Μερ. Γιαννούλης κάτοικος Κοζάνης συνεπεία της αιτήσεώς του από 28-2-35 ο οποίος ζήτησε την εξέταση μαρτύρων επί του εν αιτήσει του θέμα: Οι μάρτυρες Δημήτριος Ν. Ντάλας γεννηθείς εν Κρανίκ ετών 48 γεωργός κάτοικος Κοζάνης και Δημήτριος Δραγατσίκας γεννηθείς εν Κρανίκ κάτοικος Κοζάνης δήλωσαν τα παρακάτω «ο ως άνω αιτών από το έτος 1903 έως και το 1908 ειργάσθη εις τον Μακεδονικόν Αγώνα μεταφέρων όπλα, σφαίρας και εν γένει τροφοδοτών τους τότε δρώντας αντάρτας εν Μακεδονία περιθάλπων τους τραυματίες και ασθενείς των σωμάτων, χρησιμεύσας δε και ως σύνδεσμος μεταξύ ανταρτών και διαφόρων επιτροπών, τούτο γνωρίζομεν καλώς και βεβαιώμεν ενόρκως ως λαβόντες μέρος εις τον Μακεδονκόν Αγώνα, θύτης είη ημίν ο θεός βοηθός και το ιερόν αυτού Ευαγγέλιον» (60/1313) .
Οικονομία: Σύνθεση απογραφικής επιτροπής γεωργικών προϊόντων δια την διενεργηθησομένη απογραφή από 11 μέχρι 20 Δεκεμβρίου 1929: Χρίστος Βελισσάρης πρόεδρος κοινότητος, Κων/νος Σπυρόπουλος πρόεδρος Συνεταιρισμού, Αθανάσιος Παπατάσιος ιερεύς (60/175).
Πεσόντες: Βλαχάβας Βασίλειος στρ, 4/4/1941 Γκούρι Τοπιτ 27Ο Σ.Π
Διαμαντής Γεώργιος στρ. 9/3/1941 υψ.2107 53Ος.π γεν.1915
Πληθυσμός:1913=320. 1920=245. 1928=238. 1940=430. 1951=678. 1961=787. 1971=900. 1981= 721. 1991=699. 2001=563. 2011=461.
Πολυ καλη παρουσια για εμας τους απανταχου Κρανιδιωτες… ας το κρατησουμε ολοι μας αυτο