Δίκαιη Μετάβαση: Αναξιοποίητα 65,7 εκατ. ευρώ – Την ώρα που οι λιγνιτικές περιοχές απειλούνται με ερήμωση, μόλις το 2% των πόρων διοχετεύεται σε δράσεις που αφορούν στους νέους

Καθυστερήσεις στην απορροφητικότητα των πόρων για τον σχεδιαζόμενο μετασχηματισμό της οικονομίας των λιγνιτικών περιοχών, στο πλαίσιο της δίκαιης μετάβασης, καταδεικνύουν μιλώντας στην «Κ» μέλη της τοπικής αυτοδιοίκησης και περιβαλλοντικές οργανώσεις.

Σύμφωνα με κείμενο πολιτικής που έδωσε στη δημοσιότητα η δεξαμενή σκέψης για περιβαλλοντικά ζητήματα, Green Tank, το 51.5% των εθνικών πόρων από τα έσοδα του Συστήματος Εμπορίας Δικαιωμάτων Εκπομπών (ΣΕΔΕ) από όπου θα χρηματοδοτούνταν δράσεις και έργα για την ενίσχυση των περιοχών που απολιγνιτοποιούνται παραμένει αναξιοποίητο. Πρόκειται για ένα ποσό που ανέρχεται σε 65,7 εκατ. ευρώ.

Απουσία σχεδιασμού

Στις περιοχές της δυτικής Μακεδονίας που έμειναν στη ιστορία ως η «ενεργειακή καρδιά» της χώρας, η απολιγνιτοποίηση έχει ξεκινήσει σταδιακά ήδη μια δεκαετία, καθώς η λιγνιτική παραγωγή κατέστη ασύμφορη, εν μέρη εξαιτίας της αύξησης του κόστους που απαιτούνταν για την αναβάθμιση των λιγνιτικών μονάδων με στόχο των περιορισμό του περιβαλλοντικού αποτυπώματος. Με την στροφή και της ΔΕΗ προς τις Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ), οι τοπικές κοινωνίες καλούνται να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα που επιβάλλει στην εργασία, την κατοικία και την περιβαλλοντική και ενεργειακή διαχείριση, η απολιγνιτοποίηση.

«Η Ελλάδα ήταν η πρώτη χώρα στην Ε.Ε. το 2018 -και ίσως η μόνη- που χρησιμοποίησε τμήμα των εσόδων από το ΣΕΔΕ για τη Δίκαιη Μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών. Επίσης πολύ θετικό είναι ότι αυτό εφαρμόστηκε και από τις δύο κυβερνήσεις της περιόδου» λέει στην «Κ» ο Νίκος Μάντζαρης, συντάκτης του κειμένου πολιτικής του Green Tank. Τα προβλήματα, ωστόσο, που παρατηρεί είναι η αργή ενεργοποίηση των πόρων, η χαμηλή απορροφητικότητα αλλά και σε ορισμένες περιπτώσεις η κακή χρήση τους. «Δεν χρησιμοποιούνται στη βάση ενός πλάνου, αλλά αποσπασματικά και άσχετα με τις ανάγκες της δίκαιης μετάβασης», τονίζει.

Παθογένειες τέτοιου τύπου είναι, βέβαια, καλά εδραιωμένες. Από το 1997 η ΔΕΗ διέθετε στις περιοχές αυτές τον λεγόμενο λιγνιτικό πόρο (ποσό που αντιστοιχούσε στο 0.05% των κερδών της) ως αντιστάθμισμα για την βαρύτατη περιβαλλοντική επιβάρυνση που προξενούσε, αλλά τα χρήματα διαχέονταν σε άλλα, από την περιβαλλοντική ανάπτυξη, έργα.

Μείωση εσόδων

«Το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης θεσμοθετήθηκε το 2018 με πρωτοβουλία των ενεργειακών δήμων», επισημαίνει ο πρώην δήμαρχος Κοζάνης, Λευτέρης Ιωαννίδης, που υπήρξε από τους πρωτεργάτες. «Ήμασταν ένα βήμα μπροστά από τις εξελίξεις». Το 2018 η πρώτη υπουργική απόφαση όριζε ποσοστό κατανομής 6% για τις λιγνιτικές περιοχές για έργα στήριξης της τοπικής κοινωνίας και αντιμετώπισης των συνεπειών της λιγνιτικής δραστηριότητας. Από το 2020 το ποσοστό μειώνεται σταδιακά και βάση της τελευταίας σχετικής ΚΥΑ (8/2/2023) διαμορφώνεται στο 1.125%, αποφέροντας λιγότερα έσοδα από αυτά που αρχικά είχαν ζητηθεί για τις περιοχές.

«Για να είναι δίκαιη η μετάβαση πρέπει να λάβουμε και το 1.4 δις που έχει δρομολογηθεί για την περίοδο 2017 – 2021» λέει στην «Κ» ο Βασίλης Γιαννάκης, δήμαρχος Φλώρινας και πρόεδρος του δικτύου ενεργειακών δήμων.

Στα χωριά του λιγνίτη

Αντιμέτωποι με την ερήμωση

Τα μειωμένα έσοδα που προέρχονται από εθνικούς πόρους και η καθυστέρηση της καταβολής τους έρχονται να προστεθούν στο μείζον ζήτημα της στοχευμένης και επωφελούς για τις τοπικές κοινωνίες διοχέτευσης των πόρων.

Σύμφωνα με τον δήμαρχο Φλώρινας, οι νέοι των περιοχών φυλλορροούν ήδη εδώ και μία δεκαετία, απουσία σοβαρών κινήτρων για να δραστηριοποιηθούν οικονομικά στις περιοχές τους. «Μόνο το 2% των πόρων διοχετεύεται σε δράσεις που αφορούν τους νέους», λέει ο Νίκος Μάντζαρης. «Εδώ όμως έχουμε μια επείγουσα ανάγκη. Οι περιοχές αυτές ερημώνουν».

Μαζί με την καθυστέρηση της ενίσχυση της επιχειρηματικότητας των νέων, υποβαθμισμένη είναι και η στήριξη των ενεργειακών κοινοτήτων των περιοχών. «Θα έπρεπε να ρίξουν βάρος στις ενεργειακές κοινότητες, ειδικά των δήμων, με στόχο τη μείωση του κόστους ρεύματος», τονίζει ο κ. Γιαννάκης.

«Το πλάνο τις προέβλεπε. Στη δυτική Μακεδονία παρουσιάζεται πολύ μεγάλο ενδιαφέρον για τις ενεργειακές κοινότητες, καθώς είναι 1η σε αιτήσεις και 2η σε αριθμό ενεργειακών κοινοτήτων, μετά την κεντρική Μακεδονία. Από τη στιγμή που υπάρχει ενδιαφέρον θα έπρεπε να είναι άμεση προτεραιότητα», λέει ο Νίκος Μάντζαρης. «Όμως μόλις φέτος προκηρύχθηκε το έργο ενίσχυσής τους και μόνο το 5% των πόρων έχει διοχετευτεί σε αυτές», προσθέτει.

Προτάσεις πολιτικής

«Έχουν πέσει χρήματα στην περιοχή, αλλά δεν είναι αρκετά για να κλείσει η λιγνιτική τρύπα», καταλήγει ο κ. Μάντζαρης. Πάντως, ο ίδιος όπως και ο πρώην δήμαρχος Κοζάνης συμφωνούν ότι η τοπική αυτοδιοίκηση δεν πιέζει αρκετά για την επίσπευση των διαδικασιών που είναι κρίσιμες για την περιβαλλοντική και κοινωνική αναβάθμιση των περιοχών αυτών. «Έχουμε, όμως, μπει σε καλό στάδιο, υπάρχει τώρα μια ροή», προσθέτει ο δήμαρχος Φλώρινας.

Οι προτάσεις του Green Tank για την επίλυση των υφιστάμενων προβλημάτων αφορούν, ανάμεσα σε άλλες, στην άμεση αξιοποίηση των ανεκμετάλλευτων πόρων των ετών 2020 – 2022, την προτεραιότητα σε δράσεις στήριξης νέων και τη δημιουργία οικοσυστήματος νεανικής επιχειρηματικότητας, την ενίσχυση των ενεργειακών κοινοτήτων και τον ορισμό ενός σταθερού ποσού που θα κατανέμεται ετησίως στις λιγνιτές περιοχές ώστε να εξασφαλιστεί η προβλεψιμότητα «για την βέλτιστη αξιοποίηση των πόρων» σε βάθος χρόνου.