Περί «πολιτιστικών» κεφαλαίων και πεζών (Γράφει ο Παναγιώτης Δημόπουλος)

Ο «πολιτισμός» είναι μια κακή μεταγλώττιση, τόσο όσο και η «κουλτούρα». Και αυτό επειδή «όλα είναι πολιτισμός», τουτέστιν μεθερμηνευόμενον το βιβλικό «ίσωμα» και η εξίσωση των τεχνών με το πώς διαχειριζόμαστε τα σκουπίδια, πώς εξυπηρετούμε έναν τουρίστα, ή πώς κρατάμε το πηρούνι. Στην περίπτωσή μας, η παιδεία, οι τέχνες και τα γράμματα είναι η «βαρειά μας βιομηχανία», ή καλύτερα ο λόγος που υπάρχουμε ακόμα, και έτσι λοιπόν η από δεκαετίας άλλη, αλεξίπτωτη μεταγλώττιση των «δημιουργικών βιομηχανιών» είναι ακόμη μια σαξονική παρέλκυση της δεδομένης αστοχίας. Ας σκεφτόμαστε με τις δικές μας λέξεις αν θέλουμε να διατηρούμε δικαίωμα στις ιδέες και τον διάλογο με τους ορισμούς άλλων. Το πιθηκίζειν δεν είναι μήτε φιλοσοφικό, ούτε καν φιλόζωο, είναι μια εγγυητική της ανοησίας.

Η Ιστορία καταδεικνύει πως όπου και όποτε οι τέχνες και τα γράμματα αφορούσαν την ελεύθερη προσωπική και συλλογική δημιουργία παρατηρήθηκε μια ακμή της κοινωνικής ζωής και όπου και όποτε ο «πολιτισμός» παρήγαγε πράξεις στο πεδίο του απρόσωπου και οχλαγωγικού η κοινωνία περιέπεσε στον ολοκληρωτισμό. Τα παραδείγματα είναι πολλά: η κλασική Ελλάδα και η μονομάχος Ρώμη αποτελούν το πιο αρχέτυπο και σαφές ζεύγος αντίθεσης, σημεία της ευγενούς ζωφόρου του Παρθενώνα και του βάρβαρου ασθενοφόρου του Κολοσσαίου. Το προσφιλές γεύμα του αυταρχισμού που καρδαμώνει είναι ένα πλήθος κερκίδας, ένας όχλος που εκδικείται τον εαυτό του κι όχι ένας λαός της κοινωνίας προσώπων που αξιώνει το μέλλον του.

Όπως κάθε κοινωνία έχει την διάρθρωσή της, έτσι και κάθε αυταρχισμός έχει το πραιτώριό του: οι γκραν μαιτρ και γκραν νταμ της μαζικής «τακτοποίησης» και «απορρόφησης» των τεχνών και γραμμάτων βρίσκονται εύκολα παντού, σε χωριά και  Υπουργεία, κέντρα και περιφέρειες, τοπικούς, εθνικούς και διεθνείς οργανισμούς, σε καταλογογραφημένα αποθετήρια και ακαταλόγιστα αποχωρητήρια, σε συμβουλευτήρια και συμβολαιογραφεία, ισχυρά δίκτυα κα τρύπια δίχτυα. Απονέμουν παράσημα, επιβάλλουν διαδικασίες, «διαχειρίζονται» τα πρόστιμα της φωνής και τα μισθία της σιγής. Το πραιτώριο μισεί την τέχνη για αυτό και απαιτεί να την ελέγχει και να την εκπροσωπεί αποκλειστικά. Φυσικά και υπάρχουν εξαιρέσεις. Δεν είναι όμως δύσκολο να διακρίνει κανείς την γενική λειτουργία του πράγματος ή και να συμμετάσχει πρόσκαιρα-προσοδοφόρα· ωστόσο παραμένει αινιγματικός ο ψυχικός κινητήρας αυτής της αρνητικής ενασχόλησης και δυσανάλογης πρεμούρας.

Πέρα όμως από το αίνιγμα προκύπτει η πραγματικότητα της ακατάστατης τακτοποίησης: κανείς δεν κάνει την δουλειά του και άνθρωποι που δεν ενδιαφέρονται στο ελάχιστο για όλα αυτά αποκτούν μια αρμοδιότητα επιδερμίδας για να επιβάλλουν πρόσημο εξουδετέρωσης σε αυτό που δεν τους αφορά. Σε μια καλή κοινωνία αυτό λέγεται αντικοινωνική συμπεριφορά. Σήμερα αυτό δεν λέγεται καν. Ας το πούμε έστω εδώ, σε αυτόν τον Σαββατιανό, δημοσιολογικό αστερίσκο για την τιμή των όπλων.

Ο ρόλος λοιπόν της πολιτείας και των χρήσιμων διαχειριστικών συνεργατών της δεν είναι ούτε να «καταρτίσει» τον λαό προκηρύσσοντάς τον με όρους αναπτυξιακής πιάτσας, ούτε να τον διοργανώσει σε παρέλαση κομιτάτου, ούτε να τον ποδηγετεί φυρερίζουσα, αλλά να τον απελευθερώνει χωρίς μεσάζοντες, εξασφαλίζοντάς του τα αυτονόητα μέσα και τις βασικές δυνατότητες της νέας δημιουργικής πράξης. Πέρα από ρόλος είναι οφειλή και όφελός της.

Επιστρέφοντας στην αρχική διατύπωση, όπου και όποτε η πολιτεία επέτρεψε την προσωπική και συλλογική δημιουργία η κοινωνία εισέπραξε πολύτιμα παράγωγα που ανοίγουν κάθε διάλογο. Και, όπου και όποτε μετέτρεψε τον λαϊκό αυθορμητισμό σε πλούσια τελετή ιδιοκτησίας της, εγκιβώτισε την κοινωνία σε μια στεγανή προθήκη, κάτω από μια θλιβερή φωτεινή επιγραφή, δίπλα σε ένα άφωνο ταρατατζούμ που μονολογεί και κλαίει τις δάφνες της φακής. Η παρακμή αυτή έχει πάντα για ενέδρα μια κινηματογραφική γοητεία, αλλά η κενόδοξη αυτή γοητεία ανήκει στην παρατήρηση της αναπόδραστης απογοήτευσης των συντελεστών της, δηλαδή στην βάναυση μετατροπή ενός λαού σε παρακατιανό μουσειακό έκθεμα για την νοσταλγία και τέρψη των αφ’ υψηλού τρίτων. «Από κάτω προς τα πάνω» ακούγεται στεντόρεια η αντίρρηση του αυτόκλητου κηδεμόνα και υψομέτρη της μάζας από τον λαβύρινθο των κλειδιών του. Δεν υπάρχει όμως «κάτω και πάνω» στην ελεύθερη κοινωνία. Γύρω-γύρω όλοι, στη μέση ο φορμόλης· η Ελγίνειος φυσική χάρη και λαογράφος ηγεσία του δεν αναζητήθηκαν ποτέ και από κανένα γράμμα, καμία τέχνη, καμία λαϊκή και ατομική έκφραση.

Στο τέλος η πολιτεία πρέπει να υπηρετεί την κοινωνία και όχι τούμπαλιν, να υπηρετεί τον λαό και όχι την οχλαγώγησή του. Κι αυτό συμβαίνει μόνον όταν η πολιτεία επιτρέπει την αυθεντική δημιουργική πράξη κι όχι όταν την προσδιορίζει μιμητικά, μαζικά και αμήχανα κατά τας προδιαγραφάς της. Σίγουρα, η κούραση φέρνει επανάληψη του σφάλματος. Σίγουρα, η επανάληψη του σφάλματος φέρνει κούραση. Σίγουρα, πρέπει ο φαύλος κύκλος να σπάσει. Δεν υπάρχει όμως χρόνος ματαιοπονίας· αυτήν την φυγόκεντρο εύνοια δεν φέρει και δεν μπορεί να φέρει, για διάφορους λόγους, η χαρακτηριστική μας πολιτεία στο φοβερό και φοβισμένο σύνολό της. Και δεν είναι η ώρα της εκδήλωσης ή διαδήλωσης, αλλά της δήλωσης και της ύπαρξης. Κάθε ευθύνη πρέπει να αναληφθεί από τα δημιουργικά πρόσωπα που οφείλουν να δεχθούν το χρέος της περί νέων κεφαλαίων γραφής. Επιδιώκοντας κι όχι προσμένοντας, πεζά ή οχούμενα, επιτυχώς ή όχι, όποιον χρυσούν αιώνα ή στιγμιαίο παλμό.