Στο Βαρικό του νομού Φλώρινας, στο «τριεθνές» όπως το αποκαλούν χαριτολογώντας οι ντόπιοι, λόγω της θέσης του στα όρια μεταξύ Φλώρινας, Κοζάνης και Καστοριάς, ο Στέργιος Μάσσας συντηρεί μια παμπάλαια παράδοση με τον αυθεντικό τρόπο.
Στη σκιά του όρους Βέρνο, απλωμένο σε μια πανέμορφη κοιλάδα ανάμεσα σε αμέτρητες φασολιές, το Βαρικό συνεχίζει να πλέκει την ιστορία του με τη γεωργία, την κτηνοτροφία αλλά και την παραδοσιακή τέχνη της καλαθοπλεκτικής. Φτάνοντας στο φιλόξενο σπίτι του Στέργιου Μάσσα, μια ανισόπεδη πολυεπίπεδη κατασκευή σε μια απότομη ανηφόρα, δυο πράγματα τραβούν αμέσως την προσοχή. Οι δεκάδες φροντισμένες γλάστρες με λουλούδια αλλά και φυτά αρωματικά και τα τρία καλάθια που επιπλέουν ανάποδα σε μια μικρή γούρνα με διαρκή ροή νερού. «Ο αέρας τα ξέρανε λίγο. Τα αφήνω όλη την ημέρα στο νερό για να αποκτήσουν και πάλι την ελαστικότητα που χρειάζονται», εξηγεί ο κύριος Μάσσας καθώς καλωσορίζει τον Δημήτρη Λάζη, πρόεδρο της κοινότητας και εμένα στο φωτεινό εργαστήριό του, ένα επίπεδο πιο χαμηλά. Η ενασχόλησή του είναι ολοφάνερη. Στοίβες από ιτιόβεργες διαφόρων μεγεθών (σε μήκος αλλά και πάχος) βρίσκονται τακτικά αφημένες στο πάτωμα, δεμένες με σπάγκο.
Ακόμη και έτσι θα μπορούσαν να αποτελούν διακοσμητικό στοιχείο σε έναν καλόγουστο χώρο. Τα ράφια φιλοξενούν καλάθια διαφόρων μεγεθών, άλλα με χερούλια, άλλα έτοιμα για την αγκαλιά, κάποια σαν πυραμίδες αλλά και μπουκάλια και νταμιτζάνες ντυμένες με πλεκτό καλάθι. Δεξιά βρίσκεται ο άνετος ξύλινος πάγκος, σε ύψος κατάλληλο και μετρημένο για άνετη όρθια εργασία, ένα μέτρο, ένα κοφτερό και μυτερό μαχαιράκι, κάποια άλλα εργαλεία. «Για να δουλέψεις, πρέπει να έχεις καλλιέργεια ιτιόβεργας, ένα φυτώριο, για να σου δίνει όλα τα απαραίτητα μεγέθη για ευκολία στην επιλογή», συνεχίζει ο κύριος Στέργιος. Όπως εξηγεί, στα παλαιότερα χρόνια οι καλαθοπλέκτες έβρισκαν τις βέργες δίπλα στο ποτάμι, αλλά τα μεγέθη ήταν περιορισμένα. Οι βέργες μεγαλώνουν, αν κοπούν με το σωστό τρόπο, μέσα σε ένα χρόνο από την τελευταία τους συγκομιδή. Το φυτώριο μπορεί να προσφέρει μέχρι και δεκαπέντε διαφορετικά νούμερα βέργας.
Δείχνοντας τον τρόπο με τον οποίο ξεκινά την κατασκευή ενός πανεριού, σχίζοντας με το μυτερό μαχαιράκι τη βέργα στη μέση έτσι ώστε να αρχίσει η πλέξη, εξηγεί πως πάντα ξεκινάει με τον πάτο. «Το σπίτι ξεκινά πάντα από τα θεμέλια», ακούγεται να λέει, αφήνοντας να εννοηθεί η άσβεστη αγάπη του για τη χειρονακτική τέχνη που ακολουθεί. Η κατασκευή ενός πανεριού με πάτο π.χ. 40 εκατοστά διαμέτρου, δεν απαιτεί πολύ χρόνο για την περιμετρική πλέξη, μπορεί και ένα τέταρτο της ώρας, εξηγεί. Η προετοιμασία όμως των βεργών, η ενυδάτωσή τους, η επιλογή τους και ο χρόνος στα καλούπια, ανάλογα στο σχήμα που θα φέρει το τελικό προϊόν, μπορεί να διαρκέσει περισσότερο από μία ημέρα.
Παρά το γεγονός ότι στη σύγχρονη εποχή το πλαστικό έχει κυριαρχήσει σε, σχεδόν, κάθε έκφανση της ζωής, επαγγελματικής αλλά και διακοσμητικής, πολλοί από τους πελάτες χρησιμοποιούν τα καλάθια για συγκομιδή καρπών και φρούτων, ακόμη και αμπελιών, πριν μεταφέρουν τα σταφύλια στα πλαστικά καλάθια, σε παντοπωλεία και μανάβικα για να τα γεμίζουν με τα προϊόντα τους, σε φούρνους για τα ψωμιά και τις μπαγκέτες αλλά και ως αμιγώς διακοσμητικά. Η υπόλευκη απόχρωση της βέργας προσφέρει μια ζεστασιά και μια ιδιαίτερη ομορφιά στο χώρο. Τα χρηστικά καλάθια και πανέρια μπορούν να διαρκέσουν έως και 10 χρόνια και ο εχθρός της διάρκειάς τους είναι η συνεχής εναλλαγή από την υγρασία στην απόλυτα ξερή κατάσταση κατά την εναλλαγή των εποχών.
Καθώς ο κύριος Στέργιος στήνει επάνω στον πάγκο τον «εργαλειό», μια αυτοσχέδια κατασκευή η οποία τον βοηθά να στηρίζει τις βάσεις και να πλέκει γύρω τους, στεναχωριέμαι που έχω ταξιδέψει με αεροσκάφος από την Αθήνα και δεν μπορώ να μεταφέρω ένα από τα πανέμορφα καλάθια ή πανέρια που κατασκευάζει ο τεχνίτης. Φεύγοντας και αποχαιρετώντας, εκτός από τα στοιχεία της καλαθοπλεκτικής, οι χάρτες οι σχολικοί στους τοίχους, οι οποίοι απεικονίζουν τον κόσμο μας, αλλά και η αληθινή φωτογραφία από τα παιδικά χρόνια του κυρίου Στέργιου Μάσσα όπου απεικονίζονται ελέφαντες σε ένα αφρικανικό περιβάλλον, μαρτυρούν το παρελθόν αλλά και την άσβεστη αγάπη για ταξίδια.
