Πρόσφατοι επισκέπτες της περιοχής αντίκρισαν ένα απρόσμενο θέαμα: το βάθρο στην πλατεία του Βροντερού, εκεί όπου βρισκόταν η προτομή του Πέτρου Κόκκαλη, ήταν άδειο. Ο προβληματισμός δεν άργησε να γεννηθεί: Επρόκειτο για βανδαλισμό; Για μια πράξη ιστορικής λήθης;
Η απάντηση ευτυχώς ήταν καθησυχαστική. Η προτομή αφαιρέθηκε προσωρινά από την Οργάνωση του ΚΚΕ για λόγους συντήρησης και σύντομα θα επιστρέψει στη θέση της. Ωστόσο, η «εξαφάνιση» στάθηκε αφορμή για να αναστοχαστούμε τη σημασία της Ιστορικής Μνήμης και των μνημείων του Εμφυλίου Πολέμου στην περιοχή των Πρεσπών.
Ιστορική Περιήγηση στα Μνημεία του Εμφυλίου Πολέμου
Οι Πρέσπες, με τις σκιερές σπηλιές και τα παρθένα δάση, κρύβουν μερικά από τα πιο ζωντανά σημεία της νεότερης ελληνικής ιστορίας.
- Το Νοσοκομείο των Ανταρτών ή «Σπηλιά του Κόκκαλη», ήταν ένα υπόγειο καταφύγιο για τραυματίες του Δημοκρατικού Στρατού Ελλάδας (ΔΣΕ). Η λειτουργία του σηματοδότησε μια τιτάνια προσπάθεια για την παροχή περίθαλψης σε ακραίες συνθήκες.
- Η Σπηλιά του Ζαχαριάδη, που λειτουργούσε ως στρατηγείο.
- Τα Αμπριά, πρόχειρα υπόγεια καταφύγια και ιατρεία σε σπηλιές.
- Υπολείμματα από βόμβες Ναπάλμ, μαρτυρούν τη βιαιότητα των επιχειρήσεων.
Πέτρος Κόκκαλης: Ο Γιατρός της Αντίστασης
Ο Πέτρος Κόκκαλης υπήρξε μία από τις σπουδαιότερες μορφές της Εθνικής Αντίστασης. Καθηγητής Χειρουργικής και υπουργός Υγείας στην ΠΕΕΑ («Κυβέρνηση του Βουνού»), έθεσε τις βάσεις για ένα πρωτοποριακό δίκτυο υγειονομικής περίθαλψης στις ελεύθερες περιοχές.
Το 1947, ανέλαβε τη δημιουργία του Λαϊκού Νοσοκομείου στο Τύρνοβο, ενώ μετακίνησε το νοσοκομείο του Γράμμου στους Ψαράδες, και στη συνέχεια στο Βροντερό, λόγω των συνεχών βομβαρδισμών. Εκεί, μέσα σε σπηλιές και απόκρημνες χαράδρες, γράφτηκε ένα έπος αντοχής και ανθρωπισμού.
Η Άγνωστη (για τους περισσότερους) Ιστορία του Νοσοκομείου των Ανταρτών στην Πρέσπα και την Συμβολή του Πέτρου Κόκκαλη
Με την έναρξη του Εμφυλίου Πολέμου, το ΔΣΕ αντιμετώπισε την πρόκληση της παροχής ιατρικής περίθαλψης στους τραυματίες μαχητές του. Στις αρχές του 1946, η έλλειψη γιατρών και νοσοκόμων ήταν έντονη. Η ίδρυση του Γενικού Αρχηγείου του ΔΣΕ τον Οκτώβριο του 1946 σηματοδότησε την έναρξη μιας οργανωμένης προσπάθειας για τη δημιουργία υγειονομικών υποδομών. Τον Απρίλιο του 1947, λειτούργησε στο Βίτσι σχολή νοσοκόμων, ενώ το Αρχηγείο διέθετε μόνο έναν γιατρό. Μέχρι τα τέλη του 1947, η κατάσταση βελτιώθηκε με την παρουσία περισσότερων γιατρών, συμπεριλαμβανομένων χειρουργών.
Ο Πέτρος Κόκκαλης, διακεκριμένος χειρουργός και ακαδημαϊκός, κατά τη διάρκεια της Κατοχής, εντάχθηκε στο ΕΑΜ και το 1944 ανέλαβε καθήκοντα υπουργού Υγείας και Πρόνοιας στην ΠΕΕΑ. Ανέπτυξε ένα πρωτοποριακό σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, οργανώνοντας νοσοκομεία και κινητές ιατρικές μονάδες, και εισήγαγε προγράμματα κοινωνικής πρόνοιας. Μετά το τέλος του Εμφυλίου, κατέφυγε στο Ανατολικό Βερολίνο, όπου συνέχισε την ακαδημαϊκή του καριέρα μέχρι τον θάνατό του το 1962.
Στις 23 Δεκέμβρη του 1947, Υπουργός της Υγιεινής και Πρόνοιας ανέλαβε ο καθηγητής Πέτρος Κόκκαλης. Στα τέλη του 1947, τμήμα του νοσοκομείου του Γράμμου μετακινήθηκε στις Πρέσπες και εγκαταστάθηκε στα καλύτερα σπίτια του χωριού Ψαράδες. Η πρόσβαση όμως ήταν πολύ δύσκολη και η μεταφορά των τραυματιών γινόταν από κατσικόδρομους, γεγονός που οδήγησε στη μετακίνηση του νοσοκομείου στα χωριά Πυξός και Βροντερό τον Μάιο του 1948.
Την άνοιξη του 1949, για μεγαλύτερη ασφάλεια, το νοσοκομείο μεταφέρθηκε σε σπηλιά που διαμορφώθηκε από το Μηχανικό του ΔΣΕ σε δυναμικότητας 250 κλινών, με τρία επίπεδα. Λίγα μέτρα παραδίπλα, μια μικρή σπηλιά λειτούργησε ως χειρουργείο. Οι τραυματίες μεταφέρονταν με βάρκες από Μικρολίμνη και Κρανιές στο Αγκαθωτό και από εκεί με φορεία στο νοσοκομείο.
Μαρτυρία ηλικιωμένου αυτόπτη μάρτυρα αναφέρει τον βομβαρδισμό μιας βάρκας γεμάτης τραυματίες, που τους μετέφερε από τη Μικρολίμνη στο Αγκαθωτό. Η βάρκα κόπηκε στα δύο και σχεδόν όλοι οι τραυματίες πνίγηκαν στα θολά νερά της λίμνης.
Η έλλειψη γιατρών στην επαρχία Φλώρινας ήταν πολύ μεγάλη. Το Φλεβάρη του 1948, οργανώθηκε Λαϊκό Νοσοκομείο στο χωριό Τύρνοβο (σημερινό Πράσινο), με τέσσερις θαλάμους, είκοσι κρεβάτια και οχτώ νοσοκόμες. Στα εγκαίνιά του παραβρέθηκε και μίλησε ο Πέτρος Κόκκαλης.
Η οργάνωση και ανάπτυξη του υγειονομικού του ΔΣΕ υπήρξε ένας πραγματικός άθλος. Από το μηδέν, με θυσίες και αυταπάρνηση, δημιουργήθηκαν νοσοκομεία και χειρουργεία, που παρείχαν φροντίδα σε τραυματίες και κατοίκους της περιοχής του Βίτσι.
Μουσείο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ: Μνήμη και Ιστορία στην Καλλιθέα Πρεσπών
Στην Καλλιθέα Πρεσπών, λειτουργεί από το 2019 το Μουσείο ΕΑΜ-ΕΛΑΣ-ΔΣΕ, το οποίο παρουσιάζει εκθέματα και φωτογραφικό υλικό από την περίοδο 1940–1950.
Οι επισκέπτες μπορούν να δουν, μεταξύ άλλων, στήλες με τα ονόματα των αγωνιστών που έπεσαν στις μάχες του Εμφυλίου, ταξινομημένα ανά χωριό καταγωγής. Το μουσείο αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για όσους ενδιαφέρονται για την ιστορία της περιοχής και τον Εμφύλιο Πόλεμο.
Η Ζώσα Ιστορία των Πρεσπών
Η Πρέσπα δεν είναι απλώς μια γωνιά σπάνιας φυσικής ομορφιάς – είναι και τόπος που σφύζει από ιστορία αιώνων:
- Θρύλοι, νεράιδες και ξωτικά: Οι παλιές ιστορίες των χωρικών μιλούν για μυστηριώδη όντα, που στοιχειώνουν ακόμα τις σπηλιές και τις λίμνες.
- Βυζαντινή Παρουσία: Στο νησάκι του Αγίου Αχιλλείου σώζεται η ερειπωμένη βασιλική του 10ου αιώνα, η Εκκλησία του Αγίου Γερμανού η οποία υπήρξε έδρα του βυζαντινού επισκόπου, το Εκκλησάκι του Αγίου Νικολάου-Μεταμόρφωσης του Σωτήρος από τον 15ο Αιώνα στο Πλατύ Πρεσπών κ.α.π.
- Ασκηταριά: Σε απόκρημνες ακτές της Μεγάλης Πρέσπας, βραχογραφίες και σπηλιές, μαρτυρούν τη θρησκευτική απομόνωση αιώνων.
Το Εθνικό Πάρκο Πρεσπών: Παράδεισος της Βιοποικιλότητας
Με περισσότερα από 275 είδη πουλιών, οι Πρέσπες φιλοξενούν τη μεγαλύτερη αποικία αργυροπελεκάνων στον κόσμο. Είναι ένας από τους σημαντικότερους υγροτόπους της Ευρώπης, προστατευόμενος από τη Σύμβαση Ραμσάρ.
Οι επισκέπτες μπορούν να απολαύσουν:
- Βαρκάδες στους υδάτινους διαδρόμους των δύο λιμνών,
- Ορειβατικές και πεζοπορικές διαδρομές, ποδήλατο, κανό στις λίμνες ακόμη και πτήσεις με αλεξίπτωτο πλαγίας συναγωνιζόμενοι στο πέταγμα τους Πελεκάνούς.
- Παρατήρηση πουλιών,
- Γαστρονομία με ντόπια προϊόντα, όπως φασόλια Πρεσπών και γλυκά του κουταλιού.
Τουριστική Υποδομή
Η περιοχή διαθέτει καταλύματα υψηλής αισθητικής, ιδανικά τόσο για οικογένειες όσο και για πιο απαιτητικούς επισκέπτες. Από παραδοσιακούς ξενώνες μέχρι πολυτελείς βίλες με θέα στις λίμνες, οι Πρέσπες προσφέρουν εμπειρίες για κάθε τύπο ταξιδιώτη.
Στο ξενοδοχείο του υπογράφοντα (www.presparesort.gr), μπορεί κανείς να θαυμάσει την λαογραφική συλλογή με χρηστικά αντικείμενα της Γεωργικής ζωής μιας άλλης εποχής, τα οποία προσφέρουν μια βιωματική σύνδεση με το παρελθόν αλλά και πολεμικά ευρήματα, από τον πόλεμο του 1940 αλλά και από τον Εμφύλιο.
Το Prespa Off Road: Ένα Ταξίδι στη Φύση και την Ιστορία
Και καθώς η ιστορία ξεπροβάλλει μέσα από τα βράχια και τα καλά κρυμμένα μονοπάτια της Πρέσπας, σαν ψίθυρος του παρελθόντος που επιμένει να ακουστεί, μια μοναδική εμπειρία έρχεται να μας ταξιδέψει — όχι μόνο στον χώρο, αλλά και στον χρόνο. Το Prespa Off Road δεν είναι απλώς μια περιήγηση. Είναι ένα βίωμα, μια ευκαιρία επανασύνδεσης με τη φύση, με τις ρίζες μας, και με τη μνήμη.
Το 7ο Prespa Off Road, που θα πραγματοποιηθεί στα μέσα Ιουνίου, δεν είναι αγώνας ταχύτητας. Είναι ένα μαγικό ταξίδι στο παρελθόν και τη φύση, μέσα από βατές χωμάτινες και κυρίως ασφάλτινες διαδρομές που διασχίζουν τους νομούς Φλώρινας, τις όχθες των λιμνών και τα ιστορικά μνημεία.
Με ξεναγό τον υπογράφοντα και τον συγγραφέα -βαλκανιολόγο Γιώργο Στάμκο (κειμενογράφο της εκπομπής Balkan Express), οι συμμετέχοντες ακούνε ιστορίες και μαρτυρίες μέσα από ραδιοπομπό καθ’ όλη τη διάρκεια της διαδρομής. Το Prespa Off Road είναι μια μοναδική εμπειρία ζωής – που συνδέει τον άνθρωπο με το τοπίο, τη μνήμη και τον χρόνο. Το αναλυτικό πρόγραμμα θα ανακοινωθεί εντός των επόμενων ημερών, μέχρι τότε εκδηλώσεις ενδιαφέροντος μπορούν να σταλούν στο email: prespa.trips@gmail.com
Η «εξαφάνιση» μιας προτομής δεν ήταν παρά η αρχή ενός πολύπτυχου ταξιδιού. Ένα ταξίδι στην ιστορία, στον μύθο και στην ομορφιά ενός τόπου που έχει να προσφέρει πολλά περισσότερα απ’ όσα φανταζόμαστε.
Γράφει ο Στράτος Βασιλόπουλος
Τηλ. 6932 311208
Ο Στράτος Βασιλόπουλος, είναι:
- Απερχόμενος Πρόεδρος της “Ένωσης Τουριστικών και Συναφών Δραστηριοτήτων του Δήμου Πρεσπών”,
- Γενικός Γραμματέας της “Ένωσης Ξενοδόχων Π.Ε. Φλώρινας”
- Συνιδιοκτήτης τουριστικού καταλύματος στην Πρέσπα.
- Οικονομολόγος-Σύμβουλος Επιχειρήσεων.
