Κυρατζής ή κερατζής ήταν στους περασμένους αιώνες ο αγωγιάτης.Τάϊζε 3 έως 50 γερά μουλάρια,τα “φορτηγά” της εποχής εκείνης και κουβαλούσε ανήμπορους ανθρώπους από τα ορεινά χωριά της Ελλάδας στις πόλεις. Κυρίως όμως κουβαλούσε γεωργικά προϊόντα, κρασιά, λάδια σε ασκιά, πετρέλαια κλπ. Στον Μεσοπόλεμο Τζουμερκιώτες κυρατζήδες μετέφεραν από την Άρτα στα Άγναντα, (απόσταση 80 περίπου χιλιομέτρων), μία βαριά ηλεκτρογεννήτρια, ισορροπώντας την σε 4 μουλάρια,που περπατούσαν με ρυθμό.
Αγώϊ έλεγαν το φορτίο, αλλά και την πληρωμή. (Τ’ αγώϊ κάνει τον αγωγιάτη, λέει ο απλός λαός).
Ήταν σημαντικό για τον κυρατζή να έχει φορτίο και ανθρώπους και στο πήγαινε και στο έλα. Έκαναν 40 περίπου χιλιόμετρα σε 10 ώρες. Τις νύχτες κοιμούνταν σε χάνια, που είχαν τροφή και γι’ αυτούς μα και για τα ζώα . Από εκεί βγήκε και η φράση: «χατζής εσύ, κυρατζής εγώ, κάποτε θ’ ανταμώσουμε», που σημαίνει «θα ξελογαριαστούμε κάποτε εμείς οι δύο».
Ισχυροί εκπρόσωποι αυτής της τάξης αναλάμβαναν τη μεταφορά των μεταναστών από την Ήπειρο και τη Δυτική Μακεδονία, στη γη της Επαγγελίας, τη Ρουμανία, τη λεγόμενη τότε «Βλαχιά», σε ομάδες. Τα καραβάνια κουβαλούσαν και τα ελληνικά προϊόντα στην Ευρώπη.
Γουναρικά από την Καστοριά, αρνίσια και κατσικίσια δέρματα απ’ τη Μακεδονία. Επίσης, ραβδωτά υφάσματα απ’ την Κοζάνη, κρασιά απ’ τη Νάουσα και τη Σιάτιστα, μαχαίρια απ’ τη Σαμαρίνα, καθώς και καπνό, κοκκινοπίπερο, αλάτι, μετάξια, κρόκο, αρωματικά φυτά και ότι άλλο παραγόταν στην ελληνική γη.
Στην επιστροφή από τον βορρά, τα μουλάρια ήταν πάντα βαρυφορτωμένα με βιομηχανικά προϊόντα της Ευρώπης, διακοσμητικά, υφάσματα, βελούδο, κρύσταλλα και γενικώς είδη πολυτελείας. Ο πιο ονομαστός κυρατζής στις πρώτες δεκαετίες του 19ου αιώνα ήταν ο Ρόβας απ’τα Γιάννενα. Είχε 100 μουλάρια ανθεκτικά κι έκανε χρόνια το επάγγελμα αυτό. Το ταξίδι από τα Γιάννενα στο Βουκουρέστι το έκανε σε 25-30 ημέρες. Ενδιάμεσοι σταθμοί του ήταν το Μέτσοβο, τα Γρεβενά, η Φλώρινα, το Μοναστήρι και το Κουμάνοβο των Σκοπίων.Ο Ρόβας ήταν καλός στη δουλειά του και πολύ έντιμος στις συναλλαγές του. Ήταν «ο ταχυδρόμος» μεταξύ Ηπείρου και Βουκουρεστίου.
Στις μέρες μας οι μόνοι κυρατζήδες ,που έμειναν στον τόπο μας είναι αυτοί, που κατεβάζουν ή ανεβάζουν τα ξύλα στα βουνά ,σε προσβάσιμους για τα φορτηγά δρόμους. Πάντα όμως με πολλά μουλάρια στη δούλεψή τους. Μουλάρια με σαμάρια ,με καπίστρια και με πέταλα.
Ο μεγαλύτερος σεβασμός και τα ευχαριστώ αξίζουν σ αυτά τα ζωάκια που προσφέρουν τις υπηρεσίες τους χωρίς να το έχουν επιλέξει και χωρίς αντάλλαγμα. Ελπίζω τουλάχιστον να τους συμπεριφέρονταν/ συμπεριφέρονται με σεβασμό και όχι σαν αντικείμενα.