Η Προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης, Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη, μιλά στο kozan.gr για τη διαχρονική σημασία των ανασκαφών στην περιοχή μας, την αναγνώριση του έργου από την τοπική κοινωνία αλλά και για τους στόχους που παραμένουν ανεκπλήρωτοι. Τονίζει την επιτακτική ανάγκη για ένα μεγάλο μουσείο που θα μπορέσει να στεγάσει, να προστατεύσει και να αναδείξει τα χιλιάδες σημαντικά ευρήματα που ανασύρονται διαρκώς από το υπέδαφος της περιοχής – έργο που σχεδιάζεται να υλοποιηθεί με την καθ’ ύψος επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής. Παράλληλα, επισημαίνει την ανάγκη δημιουργίας ενός μικρού βυζαντινού μουσείου, ενδεχομένως στο αναστηλωμένο αρχοντικό Ν. Βούρκα στην Κοζάνη, για την προβολή της κοσμικής και θρησκευτικής βυζαντινής κληρονομιάς. Αναδεικνύει ως καθοριστικό ζητούμενο τη συστηματική τεκμηρίωση, μελέτη και δημοσίευση του αρχαιολογικού υλικού που προκύπτει από τα μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά έργα — ένα τιτάνιο, αλλά ουσιαστικό έργο που θα επιτρέψει στην επιστήμη και το κοινό να κατανοήσουν σε βάθος τη διαχρονικότητα του πολιτισμού της περιοχής. Δε διστάζει να απαντήσει, ξεκάθαρα, χωρίς περιστροφές, αν ο αρχαιολογικός πλούτος στην Π.Ε. Κοζάνης μπορεί να σταθεί «ανταγωνιστικά» απέναντι σε μεγάλα κέντρα του Μακεδονικού Βασιλείου (Πέλλα και Βεργίνα) αλλά και στη βυζαντινή Καστοριά. Τέλος, κεντρικό της όραμα, αποτελεί η ανάδειξη της κοιλάδας του μέσου ρου του Αλιάκμονα ως ενός ενιαίου αρχαιολογικού και πολιτισμικού τοπίου, που θα μπορούσε να συνδεθεί μέσω μιας παραλίμνιας πολιτιστικής διαδρομής, ενώνοντας την αρχαία και βυζαντινή Αιανή με τα Σέρβια και το Βελβεντό – έναν άξονα πλούσιο σε μνημεία, ιστορία και φυσική ομορφιά.
Aκολουθεί η συνέντευξη στο kozan.gr:
– Η Π.Ε. Κοζάνης έχει έναν αρχαιολογικό πλούτο με πολλές «σιωπηλές» αφηγήσεις, εννοώντας ότι πολλά αρχαιολογικά ευρήματα μπορεί να είναι άγνωστα στο ευρύ κοινό (που δεν έχει μεγάλη γνώση ή επαφή με το αντικείμενο). Με ειλικρίνεια, υπάρχει τρόπος η Π.Ε. Κοζάνης να σταθεί, «ανταγωνιστικά» δίπλα, ισάξια, σε εμβληματικούς χώρους όπως για παράδειγμα η Βεργίνα ή η Πέλλα που τραβούν τα φώτα της δημοσιότητας; Υπάρχει χώρος για «μικρότερες» περιοχές στον χάρτη του πολιτιστικού τουρισμού κι αν ναι πώς;
Είναι γεγονός ότι η Π.Ε. Κοζάνης έχει να προσθέσει στον αρχαιολογικό χάρτη της χώρας έναν πλούτο αρχαιολογικών ευρημάτων και πληροφοριών που αφορούν στον πολιτισμό της περιοχής διαχρονικά, με έναρξη από τη νεολιθική εποχή, χωρίς να λείπουν οι πρωιμότερες μαρτυρίες.
Η συστηματική ανασκαφή της Αιανής και κυρίως τα μεγάλα δημόσια έργα που κατασκευάστηκαν τα τελευταία 30 και πλέον χρόνια στην περιοχή της Π.Ε. Κοζάνης (δρόμοι, λιγνιτωρυχεία και φράγματα ΔΕΗ, αγωγοί φυσικού αερίου, έργα ΑΠΕ κ.ά.) υπαγορεύοντας μεγάλες σωστικές ανασκαφές, έφεραν στο φως πλήθος αρχαιολογικών ευρημάτων, πολλά από τα οποία είναι μοναδικά για τον ευρύτερο ελλαδικό και βαλκανικό χώρο, φωτίζοντας το παρελθόν του τόπου και τοποθετώντας τον ισάξια στον χάρτη των σημαντικών πολιτισμικά περιοχών, ιδιαίτερα κατά τη νεολιθική εποχή.
Η ύπαρξη δύο μουσείων (Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής και Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης) που φιλοξενούν επιλεγμένα ευρήματα όλης αυτής της δραστηριότητας, η αποκατάσταση και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου Αιανής, τμημάτων του βυζαντινού κάστρου Σερβίων, τα τρία αποκατεστημένα αρχοντικά της Σιάτιστας και της Κοζάνης, ο μακεδονικός τάφος Σπηλιάς και ο επισκοπικός ναός Σισανίου συνθέτουν ένα ενδιαφέρον πλέγμα αρχαιολογικών και τουριστικών διαδρομών.
Παρότι όμως η Π.Ε. Κοζάνης αποτελεί σήμερα μία από τις πλέον ερευνημένες αρχαιολογικά περιοχές της Ελλάδας, δεν έχει να επιδείξει τους αντίστοιχους αρχαιολογικούς χώρους, καθώς όλα τα παραπάνω έργα ήταν σωστικού χαρακτήρα και οι ανασκαμμένες περιοχές μετά το πέρας της έρευνας αποδόθηκαν προς χρήση στους εκάστοτε ενδιαφερόμενους.
Μοναδικός ως εκ τούτου, επισκέψιμος για το κοινό και εμβληματικός χώρος παραμένει ο Αρχαιολογικός Χώρος Αιανής (αρχαία πόλη και βασιλική νεκρόπολη), όπου και έχει επικεντρωθεί το ενδιαφέρον της Υπηρεσίας μας, υλοποιώντας έργα ανάδειξης και αποκατάστασης. Η Αιανή, ως γνωστό, υπήρξε η πρωτεύουσα της αρχαίας επαρχίας Ελίμειας και αυτό σε συνδυασμό με τα κινητά ευρήματα, τα οικιστικά και ταφικά κτίσματα / μνημεία της, αλλά και το βυζαντινό παρελθόν της είναι βέβαιο πως θα μπορούσε να σταθεί ισάξια στο χάρτη του ευρύτερου πολιτισμικού τουρισμού. Ωστόσο, η γειτνίασή της με τα μεγάλα κέντρα του μακεδονικού βασιλείου (Πέλλα και Βεργίνα), αλλά και με τη βυζαντινή Καστοριά, είναι πιθανό να την καθιστά μη «ανταγωνιστικό» αρχαιολογικό προορισμό.
Η αναζήτηση επομένως του διαφορετικού ή του συγκριτικού πλεονεκτήματος της Π.Ε. Κοζάνης είναι ίσως αυτό που θα μπορούσε να προσελκύσει το τουριστικό ενδιαφέρον. Κατά την άποψή μας, η ανάδειξη της παραλίμνιας περιοχής της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου (ίσως σε συνδυασμό με του Ιλαρίωνα) και η σύνδεση του πολιτισμικού με το φυσικό περιβάλλον, η προβολή των «πέτρινων» χωριών και των «κάστρων» του Βοΐου, αλλά και η αξιοποίηση και ανάδειξη της βιομηχανικής κληρονομιάς του τόπου στην περιοχή της Εορδαίας, σε συνδυασμό με τα μοναδικά ευρήματα που έφεραν στο φως οι ανασκαφές στα λιγνιτωρυχεία, θα μπορούσαν να αποτελέσουν τη βάση για μια ολοκληρωμένη προσέγγιση τουριστικής ανάπτυξης.
– Πιστεύετε ότι η τοπική κοινωνία έχει συνειδητοποιήσει την αξία των αρχαιοτήτων της περιοχής ή είναι ακόμα κάτι που χρειάζεται περισσότερη προσπάθεια –κι από ποιον – για να επιτευχθεί;
Καταρχάς, θεωρώ ότι η τοπική κοινωνία έχει συνειδητοποιήσει την αξία των αρχαιοτήτων της περιοχής. Υπάρχει αρχαιολογική παιδεία, από παλιά θα έλεγα, ειδικά στην Αιανή, όπου υπήρχε και Αρχαιολογική Συλλογή, όπως και σε κάποιες άλλες κοινότητες.
Επιπλέον, σε χιλιάδες ανέρχονται συνολικά από το 1983 μέχρι σήμερα οι εργαζόμενοι στις αρχαιολογικές ανασκαφές της Εφορείας στην Π.Ε. Κοζάνης, καθώς και στα έργα ανάδειξης και αποκατάστασης μνημείων και χώρων, έχοντας άμεση ενημέρωση και για τις αρχαιότητες που αποκαλύπτονται αλλά και για την αξιολόγησή τους από τους αρχαιολόγους. Εδώ θα πρέπει επίσης να τονιστεί και η ουσιαστική και μακροχρόνια συμβολή της Αρχαιολογικής Υπηρεσίας στην τόνωση της οικονομικής ζωής του τόπου και στη μείωση της τοπικής και όχι μόνο ανεργίας.
Στο πλαίσιο της προσπάθειας ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης του κοινού για τις αρχαιότητες της περιοχής και την προστασία τους, δεκάδες είναι οι ομιλίες, οι ξεναγήσεις, οι εκδηλώσεις και οι διάφορες επικοινωνιακές δράσεις (ψηφιακές ή με φυσική παρουσία) της Εφορείας μας, με παράλληλη προβολή στα ΜΜΕ και στα ΜΚΔ. Παρά τη μικρή συνήθως φυσική παρουσία του κοινού, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, κι αυτό είναι κάτι που πρέπει να μας προβληματίσει γενικότερα ως κοινωνία, είναι ένας τομέας στον οποίο θα συνεχίσουμε να δραστηριοποιούμαστε.
Παράλληλα, σε χιλιάδες ανέρχονται ετησίως οι μαθητές που λαμβάνουν μέρος στα εκπαιδευτικά προγράμματα της Υπηρεσίας μας, από σχολεία όλης της Ελλάδας, με τον αριθμό τους να κυμαίνεται γύρω στις 3.000 κάθε χρόνο, με επίκεντρο του ενδιαφέροντος το μουσείο Αιανής.
Δεν υπάρχει επομένως, κατά την άποψή μας, κάτι άλλο που θα μπορούσε να γίνει από πλευράς της Υπηρεσίας μας, στο πλαίσιο πάντα των δυνατοτήτων της σε προσωπικό και υποδομές, λαμβάνοντας υπόψη και το τεράστιο διοικητικό έργο που οφείλει καθημερινά να διεκπεραιώνει.
– Υπάρχει κάτι που σας προβληματίζει ή σας πληγώνει στον τρόπο με τον οποίο αντιμετωπίζονται σήμερα τα αρχαία της περιοχής; Κάτι που θεωρείτε ότι «χάνεται» ή παραμένει στην αφάνεια χωρίς λόγο ή ότι ενδεχομένως η Εφορεία Αρχαιοτήτων Κοζάνης δίνει μάχες σε δεύτερο πλάνο;
Προσωπικά, με προβληματίζει η δυσκολία που παρατηρώ στην απαγκίστρωση της κοινωνίας από την ξεπερασμένη αντίληψη του «ένδοξου παρελθόντος», η οποία χρησιμοποιείται κατά το δοκούν, διαμορφώνοντας συμπεριφορές επανάπαυσης των σύγχρονων κοινωνιών και δίνοντας άλλοθι στην αδυναμία μας να χτίσουμε κάτι νέο και στέρεο, την δική μας ιδιαίτερη πολιτισμική φυσιογνωμία μέσα στη γενικότερη ομοιομορφία που χαρακτηρίζει τις σύγχρονες πολυπολιτισμικές κοινωνίες, βασισμένη, γιατί όχι, στις παραδοσιακές αξίες του τόπου μας. Το ιστορικό και πολιτισμικό μας παρελθόν οφείλουμε να το γνωρίζουμε, να το σεβόμαστε, να το προστατεύουμε και να το περάσουμε αλώβητο στις επόμενες γενιές. Πρέπει δηλαδή να αποτελεί το εφαλτήριο κι όχι την τροχοπέδη του μέλλοντος.
Στο πλαίσιο αυτό, θεωρώ πως ο αγώνας όλων θα πρέπει να επικεντρωθεί σήμερα στην προστασία κάποιων αρχαιολογικά, πολιτισμικά, κατ’ επέκταση και τουριστικά σημαντικών περιοχών από τη σύγχρονη, κατακλυσμιαία ενεργειακή ανάπτυξη, η οποία απειλεί να μετατρέψει το μεγαλύτερο τμήμα της Π.Ε. Κοζάνης σε βιομηχανική περιοχή, με ό,τι αυτό συνεπάγεται, χωρίς να επουλώνει πρώτα τις πληγές του παρελθόντος.
– Θα μπορούσε ποτέ η Π.Ε. Κοζάνης να γίνει σημείο αναφοράς για κάτι ξεχωριστό στην αρχαιολογική κοινότητα; Δηλαδή υπάρχει κάποιο στοιχείο, κάποιο εύρημα, κάποια αφήγηση που θεωρείτε ότι θα μπορούσε να γίνει το σήμα κατατεθέν της περιοχής σε αρχαιολογικό επίπεδο; Κάτι που να λέει «εδώ είμαστε, αυτό είμαστε»;
Νομίζω ότι αυτό έχει ήδη επιτευχθεί. Και η Αιανή για τους αρχαϊκούς / κλασικούς / ελληνιστικούς χρόνους, και η περιοχή της Κίτρινης Λίμνης / Σαριγκιόλ για τη νεολιθική εποχή κατατάσσονται εδώ και χρόνια από την αρχαιολογική κοινότητα στις αρχαιολογικά ξεχωριστές περιοχές. Υπογραμμίζουμε τους μεγάλους κτιστούς βασιλικούς τάφους της Αιανής, που προηγούνται των μακεδονικών, συνιστώντας μια μοναδική για τον βορειοελλαδικό χώρο νεκρόπολη, τα διώροφα νεολιθικά σπίτια της Κίτρινης Λίμνης και τις οστέινες φλογέρες που βεβαιώνουν πολύ πρώιμη ανάπτυξη της αρχιτεκτονικής και της μουσικής, αλλά και την χάλκινη κλίνη της νεκρής της Μαυροπηγής, που αποτελεί μοναδικό εύρημα στον ελλαδικό και ευρύτερο χώρο, προκαλώντας με την ανεύρεσή της το διεθνές αρχαιολογικό και όχι μόνο ενδιαφέρον.
– Ποιες είναι οι μεγαλύτερες δυσκολίες που αντιμετωπίζει η Εφορεία σήμερα, είτε σε επίπεδο ανθρώπινου δυναμικού, χρηματοδότησης ή συντήρησης μνημείων;
Γεγονός είναι ότι η υποστελέχωση στις Δημόσιες Υπηρεσίες, κυρίως της επαρχίας, αποτελεί κοινό τόπο, κι από αυτό δεν εξαιρείται η Εφορεία μας. Ως εκ τούτου, η ωρίμανση, ένταξη και υλοποίηση έργων αποκατάστασης μνημείων, στο πλαίσιο κυρίως συγχρηματοδοτούμενων ευρωπαϊκών προγραμμάτων, εμφανίζει αρκετές δυσκολίες, ιδιαίτερα σε συνδυασμό και με την καθυστέρηση στις σχετικές διαδικασίες που απαιτούν συχνά επικαιροποίηση ήδη εγκεκριμένων μελετών.
– Υπάρχουν νέες ανασκαφές ή ψηφιακές πρωτοβουλίες και πού, με σκοπό την ανάδειξη των αρχαιοτήτων στο ευρύ κοινό;
Το ανασκαφικό έργο της Εφορείας μας δεν σταμάτησε ποτέ. Διεξάγεται στο πλαίσιο διάφορων έργων, με χρηματοδότηση των ενδιαφερομένων, και έχει σωστικό χαρακτήρα.
Παράλληλα, την τελευταία δεκαετία εκδόθηκαν δύο αρχαιολογικοί οδηγοί και διάφορα σύντομα αρχαιολογικά φυλλάδια, τα οποία μπορεί να βρει κανείς στο Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής και στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης, μαζί με τα προηγούμενα διαθέσιμα, και διατίθενται δωρεάν. Επίσης, μέσω των QR–codes μπορεί να έχει πρόσβαση στα δύο φυλλάδια του Αρχαιολογικού Μουσείου και του Αρχαιολογικού Χώρου Αιανής, καθώς και σε δύο ακόμα για την προϊστορική εποχή και την αρχαιότητα στο Βελβεντό και τα Σέρβια.
Το 2019 δημοσιεύτηκαν επίσης ηλεκτρονικά και μπορεί να τα δει κανείς στο site του μουσείου Αιανής, τα πρακτικά της Ημερίδας που έγινε το 2018 για το Αρχαιολογικό Μουσείο Αιανής: https://www.mouseioaianis.gr/index.php?option=com_content&view=article&id=470&Itemid=143#myGallery1-picture(3)
Ενημερωτικά φυλλάδια για τα αντίστοιχα μνημεία διατίθενται επίσης δωρεάν στο αρχοντικό Πούλκως στη Σιάτιστα, στον Επισκοπικό Ναό Σισανίου και στον Μακεδονικό Τάφο της Σπηλιάς.
Στην Αρχαιολογική Συλλογή Κοζάνης, εκτός από το πλούσιο εποπτικό υλικό, από το 2016 με τη λειτουργία της επανέκθεσης, υπάρχει ένας ψηφιακός οδηγός που ενημερώνει το κοινό για διάφορα αρχαιολογικά θέματα και ευρήματα. Επιπλέον, μια «Ψηφιακή περιήγηση στην ιστορία της πόλης της Κοζάνης» θα βρει από το 2020 αναρτημένη στο site του μουσείου Αιανής, www.mouseioaianis.gr
Στο πλαίσιο έργων ΕΣΠΑ και ΟΧΕ, αλλά και εκδηλώσεων της Εφορείας δημιουργήθηκαν ενημερωτικές ιστοσελίδες και το κοινό μπορεί να ενημερωθεί σχετικά με διάφορα θέματα μέσω των παρακάτω συνδέσμων: https://colorsofsiatista.gr/ , https://byzantineservia.gr/ , https://agnostakamvounia.wordpress.com/
Επιπλέον, στο πλαίσιο της εν εξελίξει διαδικασίας πιστοποίησης μουσείων του ΥΠ.ΠΟ. θα εκδοθούν άμεσα αρχαιολογικοί οδηγοί και φυλλάδια για τα δύο παραπάνω μουσεία. Θα αναρτηθεί επίσης στις ιστοσελίδες των μουσείων και της Εφορείας, η δημιουργία των οποίων είναι σε εξέλιξη, μια σειρά σύντομων ενημερωτικών κειμένων, καθώς και φωτογραφικό υλικό.
Σημειώνουμε τέλος ότι το κοινό μπορεί να έχει άμεση ενημέρωση για τις δράσεις και το έργο της Εφορείας μέσω του υφιστάμενου site του μουσείου Αιανής ( www.mouseioaianis.gr ) αλλά και των συχνών δελτίων τύπου και των αναρτήσεων στην ιστοσελίδα της Εφορείας στο facebook.
– Ποιο είναι το προσωπικό σας όραμα για τον αρχαιολογικό πολιτισμό της Κοζάνης τα επόμενα χρόνια;
Αυτό που νομίζω πως χρειάζεται ο τόπος είναι ένα μεγάλο μουσείο (προσανατολιζόμαστε στην καθ’ ύψος επέκταση του Αρχαιολογικού Μουσείου Αιανής) στο οποίο θα μπορέσουν να αποθηκευτούν σωστά, να μελετηθούν και να εκτεθούν κάποια από τα χιλιάδες σημαντικά ευρήματα που έφεραν και συνεχίζουν να φέρνουν στο φως σε όλη την Π.Ε. Κοζάνης οι αρχαιολογικές ανασκαφές.
Η πραγματική όμως κατά την άποψή μου επιτυχία θεωρώ ότι θα ήταν η διαχείριση, η αρχαιολογική τεκμηρίωση, η επιστημονική μελέτη και κυρίως η δημοσίευση όλου αυτού του όγκου του υλικού που ήρθε και έρχεται καθημερινά στο φως από τα μεγάλα δημόσια και ιδιωτικά έργα, μια εργασία ιδιαίτερα χρονοβόρα και απαιτητική σε πολλά επίπεδα.
Λείπει επίσης, νομίζω, ένα μικρό βυζαντινό μουσείο, το οποίο βλέπαμε παλαιότερα στο αρχοντικό Ν. Βούρκα, μετά την αποκατάστασή του για την οποία εργαζόμαστε χρόνια, στο οποίο να εκτεθούν τα κοσμικά κυρίως ευρήματα που έρχονται στο φως κατά τη διάρκεια των ανασκαφών σε οικισμούς και νεκροταφεία της εποχής αυτής, καθώς και οι εικόνες, τα παλαίτυπα και άλλα αντικείμενα που έχει στη διάθεσή της η Εφορεία. Η αποκατάσταση φυσικά μέσω ένταξης σε συγχρηματοδοτούμενα ευρωπαϊκά προγράμματα, των τριών αρχοντικών της Εφορείας (Ν. Βούρκα στην Κοζάνης, Τζώνου και Νεραντζόπουλου στη Σιάτιστα), για τα οποία έχουμε πλέον τις απαιτούμενες εγκεκριμένες μελέτες, είναι εδώ και χρόνια στους στόχους μας.
Προσωπικά, θα έβλεπα επίσης και την ανάδειξη του σημαντικού και διαχρονικού πολιτισμού της κοιλάδας του μέσου του ρου Αλιάκμονα, για τη διάσωση του οποίου εργάζομαι σταθερά από το 1986, με βασικό μοχλό τη δημιουργία της πολυσυζητημένης παραλίμνιας οδού που θα συνέδεε την αρχαία και βυζαντινή Αιανή με τη βυζαντινή Καστροπολιτεία Σερβίων και την παλαιοχριστιανική έπαυλη με τα καταπληκτικά ψηφιδωτά στο οικόπεδο Καμκούτη του Βελβεντού, αλλά και με τον προϊστορικό οικισμό της Βασιλάρα Ράχης Βελβεντού, αντιπροσωπευτικό του χαμένου στα νερά της τεχνητής λίμνης Πολυφύτου παραποτάμιου πολιτισμού της κοιλάδας του μέσου ρου του Αλιάκμονα.
– Αν σας διάβαζε αυτή τη στιγμή ένας νέος ή νέα που μεγάλωσε στην Κοζάνη και δεν έχει έρθει ποτέ σε επαφή με τις αρχαιότητες του τόπου του, τι θα του λέγατε;
Πολλά θα μπορούσα να πω, αλλά πιο συγκεκριμένα:
Θα του / της έλεγα (επηρεασμένη και από την ειδικότητά μου, ως αρχαιολόγος που μελετώ την προϊστορική εποχή) πως κατοικεί σε μια περιοχή που έχει διαρκή πολιτισμική παρουσία εδώ και 9.000 χρόνια, χωρίς να λείπουν οι πρωιμότερες μαρτυρίες. Πως οι κάτοικοί της ήδη από τη νεολιθική εποχή είχαν αναπτύξει την αρχιτεκτονική, τη μουσική, τη λιθοτεχνία, τη μεταλλοτεχνία και την υφαντική τέχνη σε επίπεδα αξιοθαύμαστα και για τα σημερινά ακόμα δεδομένα. Πως μοτίβα της υφαντικής τέχνης μεταφέρονται και κοσμούν πήλινα αγγεία εξαιρετικής τέχνης, με τα αποτυπώματα των δακτύλων των τεχνιτών (ανδρών και γυναικών) να αναγνωρίζονται συχνά πάνω στον πηλό. Πως οι γυναίκες φρόντιζαν πάντα την εμφάνισή τους, φορώντας χρυσά και οστρέινα κοσμήματα, τα οποία προμηθεύονταν από πολύ μακρινές περιοχές, και πως χτένιζαν τα μαλλιά τους με περίτεχνες κομμώσεις. Πως για διάφορους λόγους και σε διάφορες εποχές κοσμήματα φορούσαν και οι άνδρες, και πως η αισθητική συνδέεται άμεσα με τις ιδεολογικές αντιλήψεις της κάθε κοινωνίας και μέσα από αυτές κατανοείται.
Θα του / της έλεγα πως οι κάτοικοι της περιοχής τιμούσαν διαχρονικά τους νεκρούς προγόνους τους με προσφορές, έχοντας αναπτύξει ένα σύνθετο ιδεολογικό σύστημα που στη νεολιθική εποχή, τουλάχιστον, περιελάμβανε αντιλήψεις βασισμένες στην αγνότητα και καθαρότητα, αντιλήψεις που συνέδεαν ανθρώπους και ζώα, και πρακτικές που προέβαλαν ιδέες κοινωνικής ισότητας, αλλά και συνέχειας και ανανέωσης της ζωής. Και ότι όλα αυτά δεν διαφέρουν πολύ από τις θεμελιώδεις σύγχρονες ιδεολογικές αντιλήψεις.
Θα του έλεγα, τέλος, πως η Αρχαιολογία και τα Μουσεία δεν είναι μια ψυχρή έκθεση αντικειμένων, συχνά σπασμένων, ούτε και οι εναπομείνασες πέτρες στους Αρχαιολογικούς Χώρους κάποια ανεξήγητα εμπόδια στο δρόμο μας, αλλά χιλιάδες κρυμμένες ιστορίες, προσωπικές και δημόσιες, που περιμένουν να τις αποκρυπτογραφήσουμε. Γιατί η Ιστορία δεν γράφεται μόνο από τα αριστουργήματα της τέχνης, αλλά κυρίως από τα χιλιάδες ταπεινά ευρήματα που συνιστούσαν κάποτε την καθημερινότητα των ανθρώπων.
Πολλά συγχαρητήρια στην Κ. Χονδρογιάννη! Τεράστια η προσφορά της στην ανάδειξη του πολιτιστικού πλούτου της περιοχής!