«Οπου και να ταξιδέψω η Ελλάδα με πληγώνει» έγραφε το 1936 ο νεαρός τότε διπλωμάτης και βραβευμένος, τρεις δεκαετίες αργότερα, με Νομπέλ ποιητής Γιώργος Σεφέρης. Σχεδόν έναν αιώνα μετά και αφού έχουν μεσολαβήσει πάμπολλες καταστροφές μα και ανασυγκροτήσεις αντίστοιχες, η χώρα μας μοιάζει με πολυσύνθετο παζλ, ή καλύτερα με ένα μωσαϊκό πολλαπλών διαφορετικών εικόνων, όπου συνυπάρχουν ζώνες προόδου, ευημερίας και εμφανούς παρακμής μαζί.
Ταξιδεύοντας προς τη Βόρειο Ελλάδα αντιλαμβάνεται ο καθείς τις διαφορές, τις πολλές επιδράσεις της οικονομικής γεωγραφίας των νέων σύγχρονων αυτοκινητοδρόμων, αλλά και την απόσταση που χωρίζει την άλλοτε ακμάζουσα και σήμερα πληττόμενη από πληθυσμιακή συρρίκνωση, εμφανή γήρανση, έλλειψη πόρων και εισοδημάτων ενδοχώρα.
Η βιομηχανική παραγωγή κείται στα δεξιά και αριστερά των νέων μεγάλων εθνικών οδών, στις παρυφές κατά βάση των επεκτεινόμενων και αναπτυσσόμενων αστικών κέντρων, μικρότερων και μεγαλύτερων.
Τα χωριά που βρίσκονται μακριά από τους οδικούς άξονες και τα σύγχρονα αστικά κέντρα μοιάζουν με φαντάσματα μιας άλλης εποχής, με εξαίρεση μόνο εκείνα που εφάπτονται των ορεινών όγκων και έχουν συντηρήσει το παραδοσιακό οικιστικό απόθεμα και δέχονται επισκέπτες, Ελληνες και ξένους, καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου.
Ο ταξιδιώτης νιώθει την εγκατάλειψη και την υποχώρηση των αμιγώς αγροτικών περιοχών, ιδιαιτέρως εκείνων που ξέμειναν στις παραδοσιακές εκτατικές καλλιέργειες των δημητριακών και του βαμβακιού και δεν κινήθηκαν προς δενδροκαλλιέργειες και νέα αγαθά, όπως συμβαίνει στην έξοδο του θεσσαλικού κάμπου και στις απαρχές της Πιερίας, γύρω από τη ζώνη της κοιλάδας των Τεμπών, όπου πλέον κυριαρχούν ελαιώνες, ζώνες παραγωγής αχλαδιών, αμυγδάλων και εκτεταμένες πλέον φυτείες ακτινιδίων.
Στη σκιά του Ολύμπου
Οδεύοντας βόρεια η φύση ωστόσο σε αποζημιώνει. Τα φθινοπωρινά χρώματα είναι έντονα, χάρμα οφθαλμών. Και οι εκπλήξεις επίσης περισσεύουν. Το αρχαιολογικό πάρκο στο Δίον, λίγα χιλιόμετρα από την Κατερίνη, κάτω από τις επιβλητικές κορφές του Ολύμπου, είναι μοναδικό.
Μια τεράστια καταπράσινη έκταση εκατοντάδων στρεμμάτων, με τρεχούμενα νερά, που αποτελούσε λατρευτικό τόπο του Δία στους αρχαίους χρόνους και μετέπειτα στα ρωμαϊκά χρόνια άκμασε ως κέντρο λουτροθεραπείας και αναψυχής, σε αφήνει άφωνο.
Υπό ανασκαφή ακόμη, δέχεται χιλιάδες επισκέπτες, που παρατηρούν εκστασιασμένοι την αποκαλυφθείσα πόλη, τα θαυμαστά ψηφιδωτά, τα λατρευτικά της εισαγόμενης από την Αίγυπτο θεάς Ισιδας, το αρχαίο θέατρο και βεβαίως το μουσείο και την αρχαιοθήκη που συνοδεύει το πάρκο και πέραν των άλλων φιλοξενεί την Υδραυλίδα ή Υδραλίδα, ένα από τα αρχαιότερα μουσικά όργανα.
Σε απόσταση 7-8 χιλιομέτρων από το Δίον βρίσκεται το Λιτόχωρο, μια ιστορική, ξεχωριστή και ακμάζουσα κωμόπολη 7.500 κατοίκων, χτισμένη στους πρόποδες του Ολύμπου. Με τον καιρό έχει εξελιχθεί σε βάση των ορειβατών που ανεβαίνουν το θεϊκό βουνό.
Φροντισμένη, καθαρή, με τα μονοπάτια του φαραγγιού του Ενιππέα να μονοπωλούν το ενδιαφέρον των επισκεπτών καθώς προσφέρουν πρόσβαση στις διαδρομές προς τον Μύτικα, δίνει την αίσθηση ενός αξιοπρόσεκτου και ευημερούντος τόπου.
Λίγα χιλιόμετρα από εκεί όμως η απογοήτευση περισσεύει. Επιλέγοντας τους εσωτερικούς επαρχιακούς δρόμους της Πιερίας, δυτικά της Κατερίνης, για να προσεγγίσεις τη Βεργίνα, ο ταξιδιώτης βιώνει την εγκατάλειψη.
Εκεί όπου οι καλλιεργήσιμες εκτάσεις ακουμπούν τα κατάφυτα βουνά βελανιδιάς στέκουν αμιγώς αγροτικά χωριά παρηκμασμένα και έρημα. Διασχίζεις χιλιόμετρα χωρίς να συναντήσεις άνθρωπο. Βασανιστική η διαδρομή, που μόνο τα χρυσοκίτρινα φύλλα και τα πουλιά αμβλύνουν τα θλιβερά συναισθήματα.
Επειτα από σχεδόν ενενήντα λεπτά οδήγησης σε στενούς, αφιλόξενους δρόμους, ανακτάς επαφή με ζώνες προόδου, πολιτισμού και ευημερίας. Οι τάφοι του Φιλίππου, η μοναδική αποκάλυψη του Μανόλη Ανδρόνικου και μαζί το πλούσιο μουσείο της Βεργίνας με τα ξεχωριστά ευρήματα της μακεδονικής δυναστείας αλλάζουν πλήρως τις εικόνες.
Επισκέπτες από όλο τον κόσμο περιδιαβαίνουν σιωπηλοί τους επιβλητικούς τάφους, αισθάνονται το μεγαλείο και την αίγλη των Αιγών, της γενέτειρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου, και στέκονται με δέος απέναντι στους καλαίσθητους γεμάτους κτερίσματα λευκούς τοίχους του μουσείου.
Τουρισμός αντί γούνας
Αναζητώντας στη συνέχεια την Εγνατία βλέπεις τον κάμπο των ροδακίνων της Ημαθίας, έρχεσαι σε επαφή με το φράγμα του Αλιάκμονα και αισθάνεσαι έστω από απόσταση τον πλούτο της Βέροιας.
Η Εγνατία οδός στη συνέχεια, μέσω των καθέτων αξόνων της, προσφέρει γρήγορη πρόσβαση στην Καστοριά και στη Φλώρινα. Σύγχρονοι, κλειστοί, ασφαλείς, επαρκώς σηματοδοτημένοι αυτοκινητόδρομοι μειώνουν τους χρόνους. Η Καστοριά, με την περίζηλη Ορεστιάδα λίμνη της, έναν πλούσιο και ενεργό υδροβιότοπο χειμώνα – καλοκαίρι, προβάλλει γρήγορα μπροστά σου, έτοιμη να γοητεύσει κάθε ταξιδιώτη.
Η πόλη, παρά την κρίση της γούνας, δείχνει ευημερούσα. Τα κύματα επισκεπτών από ολόκληρη τη Βαλκανική, που απολαμβάνουν τον γύρο της λίμνης και στέκονται στο Ντολτσό, την παλιά πόλη με τις δεκάδες εκκλησιές, τα ξεχωριστά αρχοντικά και την υπέροχη μακεδονίτικη αρχιτεκτονική, προφανώς έχουν υποκαταστήσει σε σημαντικό βαθμό τις απώλειες της άλλοτε κυρίαρχης γουνοποιίας.
Από εκεί από υπέροχες φθινοπωρινές διαδρομές, είτε μέσω του κατάφυτου από οξιές και φτέρες Βιτσίου, είτε περιφερειακά μέσω της Κλεισούρας και του Σκλήθρου, κατεβαίνει κανείς στον Δήμο Αετού με προορισμό το Νυμφαίο, την παλαιά Νεβέσκα, κέντρο αργυροχρυσοχοΐας και μετασταθμό για τα καραβάνια των νηματουργών των Αμπελακίων προς τη Βιέννη στα οθωμανικά χρόνια.
Το χωριό του Γιάννη Μπουτάρη, του Νίκου Μέρτζου, του Σωσσίδη και των Σταφυλοπάτηδων, ταιριαστό με το αλπικό τοπίο, παραπέμπει σε κεντροευρωπαϊκούς οικισμούς, είναι μια όαση ομορφιάς και πολιτισμού. Η έμπνευση του Γιάννη Μπουτάρη το 1993 να το καταστήσει κέντρο των προστασίας των κακοποιημένων αρκούδων αναγέννησε το χωριό. Ο «Αρκτούρος» το περιβαλλοντολογικό πάρκο 70 στρεμμάτων, που σήμερα φιλοξενεί είκοσι άλλοτε «χορεύτριες» αρκούδες, δέχεται χιλιάδες επισκέπτες και έχει αλλάξει την περιοχή.
Κατεβαίνοντας ωστόσο προς την Πτολεμαΐδα έρχεσαι και πάλι αντιμέτωπος με την εγκατάλειψη. Τα ανενεργά πια λιγνιτικά πεδία χάσκουν στο διάβα σου και μόνο οι διάσπαρτοι αμπελώνες του εκλεκτού ξινόμαυρου της ευρύτερης ζώνης, μεταξύ Αμυνταίου, Βεγορίτιδας και Πρεσπών, παραπέμπουν σε ευγενή και ελπιδοφόρο παραγωγική δραστηριότητα. Στον κάθετο άξονα της Εγνατίας, από τη Φλώρινα προς την Κοζάνη, η ερημιά και η σκοτεινιά πληγώνουν ακόμη και τους πιο αισιόδοξους.
Ξαναπιάνοντας την Εγνατία οδό προς τα Γρεβενά και τα Γιάννενα οι εικόνες πάλι αλλάζουν. Ο χτισμένος πάνω στα χνάρια της αρχαίας ρωμαϊκής οδού δρόμος είναι ένα θαύμα της σύγχρονης ελληνικής μηχανικής. Αλλεπάλληλα τούνελ χιλιομέτρων διαδέχονται μοναδικές κοιλαδογέφυρες, ξεπερνώντας την πανέμορφη, πλην απροσπέλαστη επί αιώνες, οροσειρά της Πίνδου.
Τα Γρεβενά, η πόλη των μανιταριών, αποπνέει πολιτισμό, το Μέτσοβο και το Ανήλιο στέκουν δημοφιλή και ακμαία απέναντι από τον σπουδαίο δρόμο και η Θεσσαλονίκη έχει αποκτήσει εύκολη πρόσβαση στα Γιάννενα, την πλέον ταχύτατα αναπτυσσόμενη πόλη της χώρας.
Παραγωγικά, τεχνολογικά και τουριστικά ανθηρή, η πρωτεύουσα της Ηπείρου μοιάζει με σύγχρονο μοντέρνο περιφερειακό κέντρο. Παράδειγμα ίσως περιφερειακής ανάπτυξης για όλη τη χώρα.
Αντιφατικές εικόνες
Περιττό ίσως να σημειώσουμε πόσο εντυπωσιακή είναι η διείσδυση της βραχυχρόνιας μίσθωσης στην ελληνική περιφέρεια. Τα προσφερόμενα σπίτι είναι πλέον πολλά και ευθέως ανταγωνιστικά των ξενοδοχείων.
Η Ελλάδα είναι πια ευχερώς και με ασφάλεια διελεύσιμη. Και αν έχεις τύχη κατεβαίνοντας προς την Πάτρα μπορεί στην προκυμαία της Αμφιλοχίας να δεις και κάποια θαλάσσια χελώνα να βολτάρει στα φιλόξενα νερά του Αμβρακικού. Διαφορετικές και εν πολλοίς αντιφατικές οι σύγχρονες ελληνικές εικόνες. Ευημερία, αναγέννηση και παρακμή αλληλοδιαδέχονται η μία την άλλη σε έναν τόπο τόσο όμορφο και κατάφυτο παρά τις πολλές καλοκαιρινές πυρκαγιές…
Αντώνης Καρακούσης – ΤΟ ΒΗΜΑ
ούτε μια λέξη για την Κοζάνη; ούτε και η διαπίστωση ότι, η Δυτική Μακεδονία είναι η τροφοδότης μάνα της Ελλάδας και το σύνορο που προστατεύει από δυσμάς και βορρά όλη την χώρα και ό,τι περνάει ο τόπος αυτός σηματοδοτεί και το κοινωνικο-πολιτισμικό επίπεδο όλης της χώρας. Αν καταρρεύσει η Δ. Μακεδονία, θα καταρρεύσει και η Ελλάδα!