Σ’ ένα φροντισμένο τόμο οι Εκδόσεις ‘’Αρχονταρίκι’’ εξέδωσαν τα Πρακτικά του Ε’ Συνεδρίου με θέμα: ‘’Ο διεθνής περίγυρος και ο φιλελληνισμός κατά την Ελληνική Επανάσταση’’ (Συνοδικό Μέγαρο της Εκκλησίας της Ελλάδος, 14-15 Οκτωβρίου 2016. Εκδόσεις Αρχονταρίκι, Αθήνα 2017, σελ. 391). Το Συνέδριο το διοργάνωσε η ‘’Ειδική Συνοδική Επιτροπή Πολιτιστικής Ταυτότητος της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος’’.
Τα Πρακτικά του Ε’ Συνεδρίου είναι μέρος μιας σειράς 10 Συνεδρίων αφιερωμένων στη συμπλήρωση 200 ετών από την Ελληνική Επανάσταση του 1821, ξεκίνησαν το 2012 και γίνονται όλα με την ευθύνη και την πρωτοβουλία της ‘’Ειδικής Συνοδικής Επιτροπής Πολιτιστικής Ταυτότητος της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος’’.
Το σκοπό και την ταυτότητα των δέκα (10) Συνεδρίων περιέγραψε ο Σεβ. Μητροπολίτης Δημητριάδος κ. Ιγνάτιος στο Α’ Συνέδριο το 2012: ‘’Σκοπός μας είναι με τα συνέδρια αυτά ν’ ακουσθούν διαφορετικές γνώμες και απόψεις, χωρίς φανατισμούς και μονομέρειες. Γνωρίζουμε ότι τα τελευταία χρόνια ακούσθηκαν και ορισμένες φωνές που εισήγαγαν καινά δαιμόνια στον όλο προβληματισμό. Δεν συμφωνούμε με την αποκαθήλωση των ηρώων και των μαρτύρων. Όμως, δεν ήλθαμε εδώ για να επαινέσουμε τον ρόλο του ορθόδοξου κλήρου. Το συνέδριο είναι επιστημονικό και κάθε άποψη αξίζει να κατατεθεί και να αξιολογηθεί… Σε μια δύσκολη εποχή οικονομικής και πνευματικής κρίσης η μελέτη της τουρκοκρατίας και του 1821 πιστεύω ότι θα μας βοηθήσει να πάρουμε διδάγματα και να αντλήσουμε ελπίδα ενθυμούμενοι με ποια θεμέλια και ποιες αξίες το ελληνορθόδοξο γένος μας επιβίωσε σε πολύ δύσκολες καταστάσεις’’ (Μητροπολίτης Δημητριάδος Ιγνάτιος, Α’ Συνέδριο, 2012).
Οι εισηγήσεις είναι γραμμένες από ειδικούς και είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες. Οι εισηγήσεις-μελέτες ‘’είναι απαλλαγμένες από την ιδεολογική φόρτιση με την οποία Έλληνες ιστορικοί, από τον 19ο αι. μέχρι και σήμερα, προσέγγισαν το ζήτημα τουρκοκρατία, όπως και το ζήτημα επανάσταση του 1821’’ (Δ. Μπαλτάς).
Τρεις θεματικές ενότητες συναπαρτίζουν τα Πρακτικά του Ε’ Συνεδρίου.
Στην 1η θ. ενότητα συμπεριλαμβάνονται εισηγήσεις – μελέτες έγκυρων μελετητών, που προσεγγίζουν το φαινόμενο του φιλελληνισμού: Πασχάλης Κιτρομηλίδης, Aνδρέας Κούκος, Γεώργιος Δίελλας, πρωτοπ. Γεώργιος Μεταλληνός, Κωνσταντίνος Κωτσιόπουλος, Κωνσταντίνος Σβολόπουλος, Γεώργιος Πουκαμισάς.
Στη 2η θεματική ενότητα συμπεριλαμβάνονται εισηγήσεις που αφορούν κυρίως στις εκδηλώσεις του φιλελληνισμού στις δυτικο-ευρωπαϊκές χώρες: Δημήτρης Μπαλτάς, Δημήτριος Γ. Μεταλληνός, Κωστής Κοκκινόφτας, Χάρης Ν. Μελετιάδης.
Ο Τόμος φιλοξενεί και μια πιο ειδική (3η) θεματολογία. Είναι η σχέση φιλελλήνων και φιλελληνισμού με τους Έλληνες: Χριστίνα Χ. Κολοβού, Αθανάσιος Τζιερτζής, Νίκος Κανελλόπουλος, Νίκος Τόμπρος, Αθηνά Κονταλή, Εμμανουήλ Βαρβούνης, Δέσποινα Μιχάλαγα.
Στις εισηγήσεις τους οι μελετητές αναφέρονται και στις περιπτώσεις φιλελλήνων, που ήταν αλαζόνες και τυχοδιώκτες. Ο πρωτοπ. Γεώργιος Μεταλληνός διερωτάται: ‘’Δεν υπάρχουν αληθινοί φιλέλληνες; Υπάρχουν οπωσδήποτε, αλλά είναι ανάγκη να αναγνωρίζονται με αντικειμενικότητα, κάτι που προϋποθέτει γνήσια και αυθεντικά κριτήρια’’. (σ. 91).
Μια σπουδαία αυτοκριτική (που τη χρειαζόμαστε, λαός και ηγεσίες) επιχειρεί ο πρέσβης Γ. Πουκαμισάς: ‘’Η αξίωση ημών των Ελλήνων να υπάρχουν φιλέλληνες είναι υπερβολική, μετά βίας υποκρύπτουσα μία διάθεση και τάση μας, να μην πράττουμε εμείς το δικό μας καθήκον, και να περιμένουμε από άλλους, ενίοτε να αναθέτουμε σε άλλους, να δράσουν, να αγωνιστούν στο πλευρό μας’’ (σ. 385).
Στην εισήγηση-μελέτη του ο Αθανάσιος Τζιερτζής (σ. 129-214) περιγράφει το ρόλο των φιλελλήνων και προσμετρά τον αριθμό των φιλελλήνων που βοήθησαν στον Αγώνα, μέσα από την οπτική του Αμβρόσιου Φραντζή.
Στην εισήγησή της η Δέσποινα Μιχάλαγα παρουσιάζει την φιλελληνική στάση που επέδειξαν και ετερόθρησκοι φιλέλληνες (μουσουλμάνοι και εβραίοι) που όμως μετεπαναστατικά δεν αναγνωρίστηκαν από το συγκροτηθέν ελληνικό κράτος, διότι ‘’απαιτήθηκε για την πολιτογράφησή τους και το ομόθρησκον’’ (σ. 306).
Στον Τόμο των Πρακτικών του Ε’ Συνεδρίου γίνεται αναφορά και στην προσφορά των γυναικών στην Επανάσταση των Ελλήνων, όπως η Σοφί ντε Μαρμπουά-Λεμπρέν και η Ρωξάνδρα Στούρτζα-Έντλιγκ (σ. 237-249).
Παρουσιάζεται επίσης για πρώτη φορά σε ελληνική μετάφραση η ‘’Επιτάφιος ωδή’’, σύνθεση του George de Thouars με αφορμή τη δολοφονία του Ιωάννη Καποδίστρια. Η ωδή δείχνει την ύπαρξη και του ολλανδικού φιλελληνισμού. (σ. 266-267).
Πολλές και ενδιαφέρουσες είναι οι εισηγήσεις – προσεγγίσεις που συναντούμε οι αναγνώστες (και) στον Τόμο του Ε’ Συνεδρίου.
Αναμφίβολα οι εισηγήσεις που περιέχονται στα Πρακτικά του Ε’ Συνεδρίου, όπως άλλωστε και στα Πρακτικά των προηγούμενων 4 Συνεδρίων, διακρίνονται για την αναζήτηση της ιστορικής αλήθειας (χωρίς παραμορφωτικούς φακούς ιδεολογιών) με την επιστημονική τεκμηρίωση των γραφομένων.
Θα προκαλέσουν άραγε τα Πρακτικά του Ε’ Συνεδρίου (πέρα από τους ειδικούς) το ενδιαφέρον ενός ευρύτερου αναγνωστικού κοινού;
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας,
παπαδάσκαλος, 4-12-2017
Ναι Παπά-Κώστα.