Επισημάνσεις και προτάσεις της Οικολογικής Κίνησης Κοζάνης για τη Μεταλιγνιτική περίοδο και το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης

Με αφορμή το πρόσφατο φόρουμ των ευρωπαίων δημάρχων που οργάνωσε στην Κοζάνη το WWF με το Δήμο, αλλά και τη δημόσια διαβούλευση για το Εθνικό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης, καταθέτουμε αναλυτικά τις σκέψεις και προτάσεις μας για τη μεταλιγνιτική μετάβαση (συντονισμός, χρηματοδότηση, εμπειρία άλλων κρατών κλπ).

ΠΕΡΙΛΗΨΗ

Κανείς πλέον δεν αμφισβητεί ότι βασική αιτία για το αδιέξοδο που βιώνει η περιοχή μας ήταν ο λιγνιτικός μονόδρομος. Ο οικολογικός χώρος από το 1990 έκρουε τον κώδωνα του κινδύνου προτείνοντας μια σταδιακή βιώσιμη στροφή, αλλά –φευ- οι τοπικοί άρχοντες έκλειναν πεισματικά τα αυτιά τους. Σήμερα όλοι τους μιλούν για τη μεταλιγντική περίοδο και ομολογούν ότι ο τόπος μας είναι μετέωρος, χωρίς όμως να αναλαμβάνουν –έστω και αναδρομικά –τις ευθύνες τους.

Ωστόσο η δικαίωση δεν είναι το ζητούμενο, ενώ οι επικρίσεις, παρότι δικαιολογημένες, δεν παράγουν λύσεις. ΠΡΕΠΕΙ ΝΑ ΚΟΙΤΑΞΟΥΜΕ ΟΛΟΙ ΜΑΖΙ ΜΠΡΟΣΤΑ, αν θέλουμε να επιβιώσουμε στη μετά τη ΔΕΗ εποχή και στον ελάχιστο χρόνο που απομένει. Η λύση είναι μια «οικονομία χαμηλού άνθρακα» που υπηρετεί και την παγκόσμια προτεραιότητα για την προστασία του κλίματος. Ο δρόμος είναι δύσκολος, αλλά συγχρόνως αποτελεί τη μοναδική ΕΥΚΑΙΡΙΑ για να χτίσουμε ένα πράσινο και βιώσιμο μέλλον. Δεν πρόκειται για ουτοπία. Έχουμε διεθνή παραδείγματα από φθίνουσες ανθρακοπαραγωγές περιοχές σαν τη δική μας που υιοθέτησαν ένα άλλο όραμα και πέτυχαν. Στο Ρουρ και τη Λουσατία της Γερμανίας αποφάσισαν και έκλεισαν αρκετά ορυχεία λιθάνθρακα και λιγνίτη, παρότι σε μερικά υπήρχαν αποθέματα για 200 έτη ! Με γενναία υποστήριξη από το κράτος οι φορείς που σχεδίασαν τη μετάβαση (RAG AG και LBMV) έκαναν θαύματα. Μεταμόρφωσαν τα σεληνιακά τοπία σε χώρους επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, αναψυχής, βιομηχανικού τουρισμού κλπ και δημιούργησαν χιλιάδες θέσεις για ανέργους. Παράλληλα υλοποιήθηκε και η συμφωνία με τα συνδικάτα λιθάνθρακα που έλεγε ότι «ούτε ένας από τους 80.000 εργαζόμενους των ορυχείων δεν θα μείνει χωρίς δουλειά ή χωρίς πρόωρη σύνταξη».

Εδώ βέβαια η κατάσταση είναι διαφορετική. Το ελληνικό κράτος δεν έχει καμιά σχέση με την ευρωστία και αποτελεσματικότητα του γερμανικού κράτους. Η μεταλιγνιτική μετάβαση πρέπει να βασιστεί κατά πρώτο σε ευρωπαϊκά κεφάλαια, και κατά δεύτερο σε κρατικά, αλλά και ιδιωτικά. Αντίστοιχη διάρθρωση πρέπει να έχει και ο φορέας διαχείρισης: Σύμπραξη δημόσιου και ιδιωτικού τομέα (ίσως μια Α.Ε). Ένα σημαντικό μέρος των μετοχών προφανώς θα έχουν και οι ΟΤΑ με τη ΔΕΗ, οι οποίοι όμως θα σέβονται τα ιδιωτικοοικονομικά κριτήρια λειτουργίας της Α.Ε. Η παρουσία της ΔΕΗ σε όλη τη φάση μετάβασης δεν είναι μόνο υποχρέωση, αλλά και διέξοδος, καθώς μπορεί η ΔΕΗ να αποκτήσει μια ειδίκευση σε τέτοιου είδους μεγάλα έργα (όπως συνέβη με τη γερμανική RAG), να δημιουργήσει θέσεις εργασίας και να κάνει εξαγωγή αυτής της τεχνογνωσίας παίρνοντας έργα “post-mining” σε τρίτες χώρες.

Οι νέες μεγάλες επενδύσεις και επιχειρήσεις χρειάζονται εδάφη και υποδομές για να εγκατασταθούν. Τα απαλλοτριωμένα εδάφη της ΔΕΗ, αφού αποκατασταθούν με βάση πλέον τις χρήσεις γης που θα καθορίσει το μεταλιγνιτικό σχέδιο, θα πρέπει να ενταχτούν διαχειριστικά στο Φορέα (την Α.Ε.) υλοποίησης της μετάβασης. Η «δωρεάν απόδοση όλων των εδαφών» της ΔΕΗ στους ΟΤΑ είναι μάλλον όνειρο του παρελθόντος. Προτιμότερο να διεκδικηθεί κάτι ρεαλιστικό δηλ. ορισμένες εκτάσεις δωρεάν και οι υπόλοιπες με χαμηλό τίμημα. Σε κάθε περίπτωση το ζήτημα της επιστροφής και ιδιοκτησίας των απαλλοτριωμένων εδαφών του ΛΚΔΜ πρέπει να λυθεί ΑΜΕΣΑ. Είναι προτιμότερη μια συμφωνία με τη ΔΕΗ τώρα, έστω κι αν δεν είναι η «τέλεια» για τους ΟΤΑ, ώστε να απελευθερωθούν εδάφη και πόροι για να φιλοξενήσουν μεγάλες επενδύσεις δημιουργώντας ΘΕΤΙΚΟ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΙΚΟ ΚΛΙΜΑ, παρά η χρονοβόρα αναμονή για «δωρεάν επιστροφή των εδαφών», που μπορεί να σωρεύσει πληθώρα χαμένων ευκαιριών στο … χρονοντούλαπο.

Στο ίδιο λάθος θα οδηγηθούμε αν περιμένουμε να κλείσει και το τελευταίο ορυχείο για να αρχίσει η μετάβαση. Πρέπει να υπάρξουν παράλληλοι δρόμοι: Ηλεκτροπαραγωγή (φθίνουσα) και συγχρόνως Μετάβαση (με εντατικούς ρυθμούς).

Προτεραιότητα που δεν σηκώνει άλλη αναβολή είναι και η θεσμική αναμόρφωση του Τοπικού Πόρου, ώστε α) το κύριο μέρος του να στηρίξει τη μεταλιγνιτική μετάβαση και β) να χρησιμοποιηθεί από τους Δήμους ως αρχικό κεφάλαιο στην πολυμετοχική Α.Ε. που θα διαχειριστεί όλη τη μετάβαση.

Σχετικά με το Εθνικό Ταμείο Δίκαιας Μετάβασης (ΕΤΔΜ) δύο είναι τα κρίσιμα σημεία:

• Το ποσόν. Τα 20 εκ./έτος που θα δίνει το ΕΤΔΜ είναι λίγα. Η Κυβέρνηση από τον ίδιο πόρο δίνει οχταπλάσια ποσά στους προμηθευτές ηλεκτρικής ενέργειας και στις ενεργοβόρες βιομηχανίες ! Οι λιγνιτικές περιοχές που είναι με την πλάτη στον τοίχο παίρνουν μόνο το 6% (εφόσον βέβαια εκδοθεί η σχετική ΚΥΑ). Υπάρχουν περιθώρια – και πρέπει να πιέσουμε – ώστε το νούμερο αυτό να ανεβεί στο 12%.

• Το είδος των χρηματοδοτούμενων έργων. Εδώ πρέπει να παίξουμε τίμια. Δεν μπορεί η μετάβαση να είναι «γιαλατζή» δηλ. εμμονή στο λεγόμενο «καθαρό» λιγνίτη, πασπαλισμένο με.. ολίγον ΑΠΕ. Δεν είναι δυνατόν ώριμα προγράμματα όπως το «Εξοικονομώ» να ξεμένουν από χρηματοδότηση, ενώ την ίδια ώρα να διατίθενται 10 εκ €. σε αμφιλεγόμενες έρευνες υπόγειας αποθήκευσης του CO2. Με αποτυχημένες συνταγές του παρελθόντος δεν μπορεί να πάμε στο μέλλον.

Είναι φυσικό να υπάρχουν διαφωνίες για το μίγμα και το είδος επενδύσεων που πρέπει να χρηματοδοτηθούν. Όμως σήμερα υπάρχει μια βάση και με αυτή μπορούμε να ξεκινήσουμε: είναι οι 6 άξονες που καθορίζονται στο κείμενο διαβούλευσης του Υπουργείου για το ΕΤΔΜ. Οι άξονες είναι συνοπτικά οι εξής:

1. Ανάπτυξη καθαρών μορφών ενέργειας

2. Εξοικονόμησή ενέργειας

3. Ενεργειακές & αρωματικές καλλιέργειες, τηλεθέρμανση με βιομάζα κλπ

4. Βιομηχανική κληρονομιά

5. Κίνητρα στήριξης – κατάρτισης των εργαζομένων σε «πράσινους» τομείς

6. Προγράμματα επιχειρηματικότητας & καινοτομίας στα παραπάνω πεδία

Είναι σαφές ότι οι άξονες αυτοί έχουν έναν κοινό παρονομαστή: Δομική στροφή της οικονομίας σε πράσινη κατεύθυνση (και συνεπώς «ΟΧΙ ΑΛΛΟ ΚΑΡΒΟΥΝΟ»).

Οι ενεργειακοί Δήμοι και η Περιφέρεια οφείλουν να προσαρμόσουν τις δομές τους στις νέες συνθήκες και κυρίως να αλλάξουν προσανατολισμό και νοοτροπία, όπως προσπαθεί η Κοζάνη. Δεν μπορεί η μετάβαση να έχει το χρώμα του κάρβουνου. Η εποχή των παρατάσεων και της «ντρίμπλας» πέρασε ανεπιστρεπτί. Ένα πρώτο δείγμα νέας γραφής καλούνται να δώσουν οι τοπικοί άρχοντες με τη διαχείριση του ΕΤΔΜ. Οι 6 άξονες του ΕΤΔΜ δεν πρέπει να αλλάζουν κάθε τόσο με βάση πολιτικάντικα και ψηφοθηρικά κριτήρια. Έχουμε πικρή εμπειρία από τον εκτροχιασμό του Τοπικού Πόρου. Να μη δούμε ξανά το ίδιο έργο. Χρειαζόμαστε σταθερό & βιώσιμο αναπτυξιακό όραμα. Το ΕΤΔΜ έγινε για τις επόμενες γενιές κι όχι για τις επόμενες εκλογές.

Ένα άλλο καθήκον των ενεργειακών Δήμων είναι να χτίσουν συνεργασίες με ευρωπαϊκούς «ομοιοπαθείς» Δήμους και Περιφέρειες. Ο Δήμος Κοζάνης έχει να επιδείξει έργο στον τομέα αυτό, αλλά πρέπει να ανεβάσει στροφές. Απαιτείται πολύ μεγαλύτερη πίεση στην Ευρωπαϊκή Ένωση, η οποία σπεύδει βραδέως στις ανθρακοπαραγωγές περιοχές ή απλά παραπέμπει στα εθνικά EΣΠΑ Ζητούμε ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΗ Ευρώπη για τη μεταλιγνιτική περίοδο.

Επιπλέον οι δήμοι μας οφείλουν να διεκδικήσουν κι άλλους πόρους που μας στερούν χρόνια (όπως τα «μεταλλευτικά δικαιώματα»). Επίσης να αξιοποιήσουν καλύτερα το παρόν ΕΣΠΑ και κυρίως το επόμενο ΕΣΠΑ που πρέπει να προσαρμοστεί στη νέα πραγματικότητα, με τη μεταλιγνιτική μετάβαση να έχει τη μερίδα του λέοντος.

ΕΠΙΜΥΘΙΟ. Οι λιγνιτικές περιοχές είναι με την πλάτη στον τοίχο. Μπορούμε όμως, ακόμη και τώρα, να δούμε την κατάρρευση του λιγνιτικού μοντέλου ηλεκτρο-παραγωγής ως ΕΥΚΑΙΡΙΑ για να χτίσουμε ένα πράσινο μέλλον. Από μας εξαρτάται.

Ακολουθεί η ΑΝΑΛΥΤΙΚΗ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗ των προτάσεων της Οικολογικής Κίνησης

Οικολογική Κίνηση Κοζάνης Οκτώβριος 2018