Ολοκληρώθηκε με συγκίνηση και αναστοχασμό το 5/ήμερο οδοιπορικό στην Κύπρο που πραγματοποίησε (7-11 Φεβρουαρίου 2017) ο Ιερός Ναός του Αγίου Διονυσίου Βελβεντού.
28 συνοδοιπόροι-συμπροσκυνητές ταξιδέψαμε στην Κύπρο (στο σχεδόν ξεχασμένο – άραγε μόνο λόγω απόστασης; – κομμάτι του Γένους) για να την γνωρίσουμε (και να την νιώσουμε) από κοντά μέσα από τα Μοναστήρια, τους τόπους αγώνων και θυσίας των παιδιών της.
Δεν είναι εύκολο να περιγράψω με λόγια, αυτό που νιώθει κάποιος (αυτό που νιώσαμε κι εμείς) πατώντας το πόδι του στην Κύπρο. Ίσως μπορεί να το εκφράσει μια μουσική, ένα ποίημα κι ένα τραγούδι ή ένας βαθύς αναστεναγμός. Στην αρχή ένας μικρός συγκλονισμός και μια συγκίνηση. Ένα φτερούγισμα στην καρδιά. Κι ένα περίεργο ξύπνημα από ένα πολυετή λήθαργο. Λες: ‘’Είμαι στην Κύπρο!’’ και σου ‘ρχεται να κλάψεις. Και γιατί όλα αυτά; Να, γιατί.
Κύπρος: ‘’Γη του ξεραμένου λιβαδιού, – γη της πικραμένης Παναγιάς, – γη του λίβα, τ’ άδικου χαμού, – τ’ άγριου καιρού, των ηφαιστείων’’.
Κύπρος: ‘’Χρυσοπράσινο φύλλο ριγμένο στο πέλαγο’’. (Μουσική-στίχοι: Μίκης Θεοδωράκης/Λεωνίδας Μαλένης).
Κύπρος: ‘’Είναι η Κύπρος που οι εμπόροι τη μισούνε – και η ανάγκη μας που όνομα δεν έχει…. – Το άδειο μας πρόσωπο η Κύπρος το πληρώνει’’. (Διονύσης Σαββόπουλος).
Η ξεναγός μας, η Ζανέτ Ευαγόρου, ήταν καταπληκτική. Ξεναγός για απαιτητικούς. Καθηγήτρια, Κύπρια στην καταγωγή, κάτοικος της Λευκωσίας. Γνώρισε από κοντά τον Αρχιεπίσκοπο Μακάριο τον Γ’. ‘’Ο Αρχιεπίσκοπος Μακάριος ο Γ’ ήξερε όλες τις οικογένειες της Λευκωσίας με τα ονόματά τους, έπινε τον καφέ του με τους περίοικους απλούς ανθρώπους της Αρχιεπισκοπής και του Προεδρικού Μεγάρου’’, μας είπε η ξεναγός. Έχει σημασία ο λόγος κι η αφήγηση που έρχεται να εξηγήσει τις εικόνες που εναλλάσσονται, να δώσει το ιστορικό βάθος των πραγμάτων και των προσώπων που συνθέτουν μαζί με τη γη, τη βαριά κληρονομιά, την αυτογνωσία και τη χάραξη πορείας για την Κύπρο, συνυπολογίζοντας και όλους τους παλιούς και νέους δαίμονες (και τις εσωτερικές αδυναμίες!) που δεν την αφήνουν να ανασάνει ελεύθερα.
Επισκεφτήκαμε τον Σεβ. Μητροπολίτη Πάφου κ. Γεώργιο στη Μητρόπολη Πάφου. Γιόρταζε ο Μητροπολιτικός Ναός στη μνήμη του Αγίου μεγαλομάρτυρος Θεοδώρου του Στρατηλάτη. Μας δέχτηκε στη μεγάλη αίθουσα υποδοχής του Μητροπολιτικού Μεγάρου. ‘’Δε φέρατε και το δεσπότη σας!’’, μας είπε καλόκαρδα και μας έκανε να νιώσουμε οικεία. Μας είπε λίγα λόγια κατατοπιστικά για την ιστορία της Ιερής Μητρόπολης Πάφου και πολλά και ουσιαστικά για το σχέδιο της Τουρκίας με τα 6 σημεία ανάπτυξης και προώθησης (από τις αρχές της δεκαετίας του ’50) σε βάρος των Ελληνοκυπρίων. Σημεία τα οποία προωθεί απαρέγκλιτα το τουρκικό κράτος ανεξάρτητα από την εναλλαγή των Κυβερνήσεών του. Η φωνή του ήταν ήρεμη και σιγανή ωστόσο αγωνιώδης που μας προβλημάτισε όλους. Σαν να πήρε επάνω του – και κατ’ επέκταση η Εκκλησία – ‘’την αγωνία αυτού του τόπου για ζωή’’. Θεωρώ τον συγκεκριμένο λόγο του Μητροπολίτη χρήσιμο – αν όχι κατεπείγοντα αναγκαίο – να ακουστεί (μακάρι και να εισακουστεί) από τις δικές μας πολιτικές ηγεσίες.
Η μορφή του Μητροπολίτη Πάφου κ. Γεωργίου έχει απήχηση στους νέους. ‘’Είδατε το Μητροπολίτη Γεώργιο; Αυτός είναι Παπαφλέσσας!’’, μας είπε στην παραλία της Πάφου ο νεαρός (εργαζόμενος σε εστιατόριο) Μιχάλης Θεοφάνους.
Στο Σταυροβούνι (στην Ιερά Μονή του Τιμίου Σταυρού) συναντήσαμε έναν νεαρό μοναχό από τη Λάρισα. ‘’Ε, μα είμαστε κοντοχωριανοί!’’ είπαμε γελώντας. Στο Μοναστήρι της Αγίας Θέκλας, μας υποδέχτηκε στην είσοδο μια νεαρή μοναχή (ήταν δεν ήταν 20 χρονών) από τη Ρωσία. Στην Εκκλησία συνυπάρχουν όλα τα ανθρώπινα πρόσωπα, όλες οι φυλές και τα έθνη σε μια αγαστή και ειρηνεύουσα (έξω από κάθε εθνικιστική και τοπικιστική μικρονοϊκή μισαλλοδοξία) συμβίωση. Όπου ο καθένας αναπτύσσεται ελεύθερα και σύμφωνα με τις δικές του (από το Θεό δοσμένες) προϋποθέσεις. Στην Εκκλησία (κι εδώ τα Μοναστήρια παίζουν σημαντικό ρόλο) το ανθρώπινο γένος μπορεί (να δει καθαρά και) να πραγματώσει την ενότητά του.
Είχαμε την ευκαιρία οι 28 συνοδοιπόροι να επισκεφτούμε και να προσκυνήσουμε με ευλάβεια και συγκίνηση την ιερή γη της Κύπρου. Τα πολλά και ενεργά Μοναστήρια της, τεμάχιο από τον Σταυρό του Χριστού, που η Αγία Ελένη δώρισε στην Κύπρο, τον δεύτερο τάφο του Αγίου Λαζάρου του τετραημέρου Επισκόπου Κιτίου (σημερινή Λάρνακα), την Αγία Νάπα, τον Άγιο Νεόφυτο και την Εγκλείστρα του, τη Στήλη του Αποστόλου Παύλου στην Πάφο, την Παναγία του Μαχαιρά, τον Άγιο Ηρακλείδιο, την Παναγία την Τροοδίτισσα, τον Τίμιο Σταυρό στο Όμοδος, τον Τίμιο Σταυρό στο Σταυροβούνι, την Αγία Θέκλα, τα άφθονα λείψανα των Αγίων (Μαρτύρων και Οσίων), τον τάφο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’ στο ‘’Θρονί’’ ψηλά από το Μοναστήρι της Παναγίας του Κύκκου και μαζί με όλα αυτά και πολλά άλλα, είχαμε την ευκαιρία να προσκυνήσουμε στα ‘’Φυλακισμένα Μνήματα’’ στη Λευκωσία, όπου οι τάφοι του Γρηγόρη Αυξεντίου, του Ευαγόρα Παλληκαρίδη και των άλλων εθνομαρτύρων, που απαγχονίστηκαν από τους Άγγλους κατακτητές, στο χώρο της θυσίας στην Αμμόχωστο του μοτοσικλετιστή Τάσου Ισαάκ και του Σολομώντα Σολωμού, που δολοφονήθηκαν από τους ‘’γκρίζους λύκους’’ του τουρκικού κράτους. Να απολαύσουμε τη θέα στην Πέτρα του Ρωμιού προς Πάφο.
Περπατώντας στην ιερή γη της Κύπρου ξυπνάς από το λήθαργο και διαπιστώνεις έκπληκτος την ύπαρξη του τραυματισμένου (αγνοημένου) μέλους του συλλογικού μας σώματος. Νιώθεις τον πόνο να διαπερνά ασταμάτητα και οδυνηρά ολόκληρο το σώμα. Τρομάζεις στη σκέψη ότι το τραύμα του μέλους μπορεί να προχωρήσει, να μετατραπεί σε γάγγραινα και να απειλήσει το όλο σώμα. Ντρέπεσαι που το τραύμα χαίνει δεκαετίες τώρα στην Κύπρο κι εσύ μεγαλώνεις αδιαφορώντας γι’ αυτό. ‘’Το άδειο μας πρόσωπο η Κύπρος το πληρώνει’’, είπε το ‘79 ο Δ. Σαββόπουλος.
Στα πρόσωπα των μοναχών και των απλών ανθρώπων του καθημερινού μόχθου είδαμε ταυτόσημα την προσήλωσή τους στην Παναγία και τους Αγίους, τον καημό, την ελπίδα και την αποφασιστικότητά τους για την ελευθερία της Κύπρου. Όμως δίκαιη λύση με Κατοχικό στρατό στην Κύπρο δεν μπορεί να υπάρξει. Ας όψονται η χούντα των Αθηνών και οι εκπρόσωποί τους στην Κύπρο, όταν τον Ιούλιο του 1974 έκαναν το πραξικόπημα στην Κύπρο και την (αποτυχημένη) απόπειρα δολοφονίας κατά του Προέδρου της Κύπρου Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’. Βρήκε έτσι την ευκαιρία η Τουρκία να εισβάλλει με στρατό στην Κύπρο (με το πρόσχημα της αποτροπής των συνεπειών του πραξικοπήματος της χούντας) στην ουσία όμως για να κατακτήσει τη μισή σχεδόν Κύπρο, που από τότε μέχρι και σήμερα παραμένει σκλαβωμένη και ματωμένη και στενάζει κάτω από τον τουρκικό ζυγό. Επιτακτικό αίτημα όλων των ελεύθερων ανθρώπων όπου γης πρέπει να είναι η άμεση και πλήρης αποχώρηση των τουρκικών στρατευμάτων Κατοχής από την Κύπρο.
Στην Κύπρο η αγγλική Κατοχή δεν τερματίστηκε στη δεκαετία του 60, ούτε φαίνεται μόνο στις αγγλικές βάσεις, στα οικόπεδα, στις επαύλεις, στον πλούτο και τη χλιδή. Φαίνεται και στον επηρεασμό και στην αλλοίωση (στο βαθμό και στο βάθος που συντελούνται) μέσα από πολιτιστικά πρότυπα, με την άκριτη υιοθέτηση και τον μιμητισμό του αγγλικού φρονήματος. Η περιχαράκωση και η κλειστότητα δεν είναι λύσεις. Ο διάλογος με την οργανική πρόσληψη και αφομοίωση στοιχείων από άλλους πολιτισμούς (όχι αποκλειστικά από έναν) συνιστά την οικουμενικότητα του ελληνικού πολιτισμού.
Είδαμε την Κύπρο να διαπλέει στην ιστορία με δυο μαχαίρια καρφωμένα στην πλάτη της: το ένα αγγλικό και το άλλο τουρκικό.
Σκέφτομαι: Πόσο διαφορετικά θα ήταν τα πράγματα, αν όλοι οι Έλληνες του κόσμου (έστω για μια φορά στη ζωή τους) έκαναν ένα προσκυνηματικό ταξίδι στην Κύπρο. Αν όλοι οι εκπαιδευτικοί όλων των βαθμίδων (μέσα από προγράμματα και ενίσχυση του Υπουργείου Παιδείας) έκαναν αυτό το ταξίδι (αυτό το προσκύνημα) μια φορά στην εκπαιδευτική τους διαδρομή. Αν οι εκπαιδευτικές εκδρομές των μαθητών του Λυκείου (με υπόδειξη των συλλόγων των διδασκόντων και των γονέων και κηδεμόνων) είχαν ως προορισμό και την Κύπρο και όχι κατ’ αποκλειστικότητα (σχεδόν) τις λαμπερές πρωτεύουσες της δυτικής Ευρώπης. Πόσο διαφορετικά θα ήταν όλα. Τα εδώ και τα εκεί. Και κυρίως η ψυχή μας.
Ένα ποίημα: Ο Φώτης Βαρέλης, φιλόλογος και καθηγητής (το 1957) σε Γυμνάσιο της Ρόδου συγκλονίστηκε, όταν έμαθε για τον απαγχονισμό στις 14 Μαρτίου του 1957 (από τους Άγγλους) του Κύπριου μαθητή Ευαγόρα Παλληκαρίδη στην Κύπρο. Πήγε πρωί στο σχολείο του, μπήκε στην τάξη κι έγραψε στον πίνακα: ‘’Ευαγόρας Παλληκαρίδης’’. Ήταν το θέμα της Έκθεσης για τους μαθητές του. ‘’Σήμερα, παιδιά, θα γράψω κι εγώ μαζί σας’’, είπε κι άρχισε να γράφει την έκθεσή του ο καθηγητής. Στο τέλος, τους διάβασε την έκθεσή του. Είναι το ποίημα που ακολουθεί. Το ποίημα αυτό το διαβάσαμε μέσα στα ‘’Φυλακισμένα Μνήματα’’ στη Λευκωσία στον τάφο του Ευαγόρα Παλληκαρίδη.
Ευαγόρας Παλληκαρίδης. (του Φώτη Βαρέλη).
Εψές πουρνό μεσάνυχτα, στης φυλακής την μάντρα,
μες στης Κρεμάλας την θελιά σπαρτάραγε ο Βαγόρας.
Σπαρτάρησε, ξεψύχησε, δεν τ’ άκουσε κανένας.
Η μάννα του ήταν μακριά, ο κύρης του δεμένος,
οι νιοι συμμαθητάδες του μαύρ’ όνειρο δεν είδαν,
κι η νια που τον ορμήνευε δεν άκ’σε νυχτοπούλι.
Εχθές πουρνό, μεσάνυχτα, θάψαν τον Ευαγόρα.
Σήμερα Σάββατο ταχιά όλ’ η ζωή σαν πρώτα.
Ετούτος πάει στο μαγαζί, εκείνος πάει στον κάμπο,
ψηλώνει ο κτίστης εκκλησιά, πανί απλώνει ο ναύτης,
και στο σκολειό ο μαθητής συλλογισμένος πάει.
Χτυπά κουδούνι, μπαίνουνε στην τάξη του ο καθένας.
Μπαίνουν η Πρώτη η άτακτη κι η Τρίτη που διαβάζει,
μπαίνει κι η Πέμπτη, αμίλητη, η τάξη του Ευαγόρα.
-Παρόντες όλοι; – Κύριε, ο Ευαγόρας λείπει.
-Παρόντες!!! λέει ο δάσκαλος, και με φωνή που τρέμει:
-Σήκω, Ευαγόρα, να μας πεις ελληνική ιστορία.
Ο δίπλα, ο πίσω κι ο μπροστά, βουβοί και δακρυσμένοι,
αναρωτιούνται στην αρχή, ώσπου η σιωπή τους κάμνει,
να πέσουν μ’ αναφιλητό ετούτοι κι όλη η τάξη.
-Παλληκαρίδη, άριστα! Βαγόρα, πάντα πρώτος!
Στους πρώτους πρώτος, άγγελε πατρίδας δοξασμένης,
συ μέχρι χθες της μάνας σου ελπίδα κι αποκούμπι,
και στου σκολειού μας σήμερα Δευτέρα Παρουσία.
Τόπε κι απλώθηκε σιωπή, πα στα κλαμένα νιάτα,
που μπρούμυτα σκεπάζανε της τάξης τα θρανία. (Φώτης Βαρέλης, Ρόδος 1957).
Το ποίημα αυτό υπήρχε ως διδακτέα ύλη στο βιβλίο ‘’Η Γλώσσα μου’’ της ΣΤ’ Δημοτικού. Τώρα πια δεν υπάρχει. Το έχουν βγάλει.
Ήρωας Πατριώτης. (Για τον Σολομώντα Σολωμού). Της Μαρίας Μπουρνέλη-Ρίζου.
Εκείνη τη ζεστή ημέρα του Αυγούστου, τόλμησε περισσότερο απ’ τους άλλους.
Ξέφυγε απ’ τον ανθρώπινο κλοιό που προσπάθησε να τον εμποδίσει.
Η ψυχή του οδηγούσε το σώμα του να φτάσει εκεί που δεν του επιτρεπόταν. Εκεί που πριν λίγα χρόνια, όταν ήταν μικρό παιδί, μπορούσε να παίζει αμέριμνα και να ζει ειρηνικά.
Δεν κιότεψε ούτε στιγμή!
Αναρριχήθηκε στον ιστό που κυμάτιζε η ημισέληνος.
… Στο στόμα του υπήρχε ένα τσιγάρο. Το τελευταίο τσιγάρο της ζωής του.
Το ‘ξερε!
Ήξερε πως αυτή του η συνήθεια δεν θα ήταν η αιτία που θα του αφαιρούσε τη ζωή.
Το ρουφούσε λαίμαργα καθώς ανέβαινε.
Έβλεπε αυτούς που τον σημάδευαν. Δεν τον ένοιαζε!
Συνέχισε!
… Σε δευτερόλεπτα έπεφτε από αλλόφυλη σφαίρα.
Το σώμα του σωριάστηκε στο χώμα, ποτίζοντάς το με το αίμα ενός ακόμη ήρωα πατριώτη.
…
…
Η ψυχή του παραμένει κολλημένη στον αιματοβαμμένο ιστό.
Δεν έχει αναπαυθεί ακόμη.
Θα εγκαταλείψει τον ιστό όταν πάνω του κυματίσει ξανά η σημαία της Κύπρου.
Μαρία Μπουρνέλη – Ρίζου
‘’Αν με ρωτούσε κάποιος πριν 20 χρόνια πώς έγραψα τον Ήρωα Πατριώτη, δεν θα ήμουν σε θέση να του απαντήσω. Τουλάχιστον συγκεκριμένα. Θα έλεγα απλά πως βγήκε αβίαστα μέσα από την ψυχή μου.
Εκείνο το απόγευμα (14 Αυγούστου 1996) παρακολουθούσα με μεγάλη αγωνία τα γεγονότα στην Κύπρο. Σφίχτηκε η καρδιά μου, σφίχτηκαν οι γροθιές μου βλέποντας τον Σολομώντα Σολωμού να αναρριχάται στον ιστό της σημαίας. Νόμιζα ότι ήταν αδελφός μου, συγγενής μου, και του μιλούσα λες και ήμουν εκεί, μπροστά του.
‘’Κατέβα, δεν βλέπεις; Θα σε σκοτώσουν! Κατέβα, σε σημαδεύουν’’, φώναζα μπροστά στην τηλεόραση.
Όταν χτυπήθηκε και άρχισε να πέφτει προς το έδαφος, σωριάστηκα, άφωνη πια, επάνω στην πολυθρόνα, ενώ χωρίς να το καταλάβω, θρηνούσα!
Έτσι έγραψα αυτές τις λίγες αράδες, σαν να προσπαθούσα να εξηγήσω σε κάποιον το κακό που με βρήκε. Δεν ήταν ούτε αδελφός, ούτε φίλος, ούτε συγγενής μου. Ήταν αδελφός Κύπριος με καρδιά λιονταριού’’. Μαρία Μπουρνέλη – Ρίζου
Στα ‘’Φυλακισμένα Μνήματα’’, στον ‘’Τύμβο της Μακεδονίτισσας’’ και στον τάφο του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου του Γ’ (στο ‘’Θρονί’’, πάνω από την Παναγία του Κύκκου) διαβάσαμε τρισάγιο και ψάλαμε όλοι μαζί τον Εθνικό μας Ύμνο.
Σαν επίλογος:
Κι αν ο ήλιος ανατείλει απ’ τη δύση για να βγει, –
πάλι εσένανε θα στείλει, να’ ρθεις φως μου να με βρεις.
Συνοδοιπόροι: π. Κωνσταντίνος Κώστας, Κώστα Αθανασία πρεσβυτέρα, Τζινίκος Γιάννης, Τζινίκου Ελισάβετ, Κουτλιάμπα Αναστασία, Ζιούζιου Μαρία, Καρανάτσιου Δέσποινα, Στεφανόπουλος Γεώργιος, Στεφανοπούλου Ελισάβετ, Ζιούζιος Βασίλειος, Ζιούζιου Θεοδώρα, Κίτσης Παναγιώτης, Κίτση Δήμητρα, Γκέκας Αστέριος, Γκέκα Ελένη, Μακρίδης Βασίλειος, Μακρίδου Ιουλία, Πιτσιούγκας Γεώργιος, Ματθαίου Άννα, Κρυσταλλίδης Δημοσθένης, Κρυσταλλίδου Ελένη, Δημητρούλη Ελπινίκη, Παπαμίχου Φρειδερίκη, Ραπτοπούλου Ευσαΐα, Παπαδοπούλου Αρτεμησία, Χουλιάρα Μαρία, Παμπουκίδου Αγαθή, Θεοδοσίου Αστέριος.
Ευχαριστίες: 1. Στο Γραφείο CARAVEL (Θεσσαλονίκη) για την άρτια διοργάνωση. 2. Στον Σεβ. Μητροπολίτη Σερβίων και Κοζάνης κ. Παύλο με την ευλογία του οποίου κάναμε το οδοιπορικό – προσκύνημα στην Κύπρο ‘’της αγάπης και του ονείρου’’.
π. Κωνσταντίνος Ι. Κώστας, παπαδάσκαλος, 14-2-2017
