Σου έχει τύχει ποτέ να είσαι σε μια παρέα, να συζητάς και μόλις γυρίσεις σπίτι να σκέφτεσαι ξανά και ξανά αυτά που συζήτησες; Να προσπαθείς να ερμηνεύσεις τα λόγια του/ης φίλου/ης σου. Να αναρωτιέσαι τον λόγο που σου είπε κάτι. Να προσπαθείς να δικιολογήσεις αυτό που είπε ή αντίθετα να κάνεις εικασίες γι αυτό που είπε και τι πιθανώς εννοεί. Ναι. Είμαι σίγουρη πως κάποια στιγμή στη ζωή σου αυτό έχει συμβεί.
Η υπερανάλυση είναι για κάποιους ανθρώπους, αν όχι για τους περισσότερους, τρόπος ζωής. Παίρνουμε μια σκέψη, κάποια λόγια, μια κατάσταση και την αναλύουμε τόσο πολύ που στο τέλος χάνεται εντελώς το νόημα και πολλές φορές καταλήγουμε σε ένα αδιέξοδο.
Στην επιστήμη της Ψυχολογίας, τη συνήθεια να υπεραναλύουμε και να επεξεργαζόμαστε σε υπερβολικό βαθμό τη ζωή μας, τη συναντάμε με την ορολογία «μηρυκασμός».
Ο μηρυκασμός αποτελεί μια γνωστική διεργασία, κατά τη οποία το άτομο εξαιτίας της υπερβολικής ανάλυσης των πραγμάτων, έρχεται αντιμέτωπο με συνεχείς αρνητικές και ενοχλητικές σκέψεις, τις οποίες δυσκολεύεται πλέον να διαχειριστεί αποτελεσματικά. Οι άνθρωποι που μυρηκάζουν σκέφτονται ξανά και ξανά το γεγονός, χωρίς να καταλήγουν κάπου, ενώ ταυτόχρονα η σκέψη χειροτερεύει καταλήγοντας σε έντονο άγχος και κατάθλιψη.
Εδώ σου παρουσιάζω ένα πολύ σύνηθες παράδειγμα μηρυκασμού που επιβαρύνει την καθημερινότητα πολλών ανθρώπων:
Είσαι έξω με μια/έναν φίλη/ο σου, η/ο οποία/ος έχει έρθει από το εξωτερικό. Είστε μια παρέα 4 ατόμων. Το ένα άτομο μένει στο εξωτερικό (αυτό που ήρθε), και τα άλλα δυο μένουν εδώ Ελλάδα και έχουν πρωινή εργασία. Εσύ δουλεύεις πρωι – απόγευμα, Δευτέρα με Παρασκευή. Εκεί που είστε όλοι μαζί και συζητάτε, ακούς από την παρέα ότι βγήκανε την προηγούμενη μέρα όλοι μαζί. Εκεί συνειδητοποιείς ότι εσένα δεν σου προτείναν να πας μαζί τους. Να σημειώσουμε ότι εσύ δούλευες εκείνη την ώρα και η παρέα το γνώριζε.
Εσύ δεν λες στην παρέα σου ότι αυτό σε πείραξε, ούτε τους ρωτάς γιατί δεν σου πρότειναν. Αντί αυτού σωπαίνεις και όταν γυρνάς στο σπίτι, αμέσως μετά τον καφέ, σκέφτεσαι:
«Μήπως δεν θέλουνε να είμαστε άλλο παρέα;»
«Μήπως θέλανε να πούνε κάτι μεταξύ τους που δεν θέλανε το μάθω;»
«Μήπως έχω κάνει κάτι κακό που τους ενόχλησε;»
«Γιατί το είπανε μπροστά μου ότι βγήκανε έξω χωρίς εμένα;»
«Μήπως είπα κάτι παλαιότερα και παρεξηγηθήκανε;»
«Γιατί όμως τώρα μου πρότειναν να βγούμε;»
«Μήπως δεν είμαι καλός/ή φίλος/η;»
Λίγο αργότερα έρχεται στο σπίτι και ο/η σύντροφός σου και αναφέρεις τι έγινε και ρωτάς για να πάρει τη γνώμη του/ης:
«Γιατί πιστεύεις δεν μου είπανε;»
«Λες να χάσω την παρέα μου;»
«Εσύ τι θα έκανες στη θέση μου;»
«Δεν είναι περίεργο όλο αυτό που συνέβη;»
Το αποτέλεσμα είναι να σπαταλήσεις το βράδυ σου σε όλες τις παραπάνω σκέψεις, να μην κοιμηθείς καλά και να προσπαθείς να δεις μέσα από τηλεφωνήματα ή μηνύματα, με πλάγιο τρόπο, αν οι φίλοι σου τελικά είχαν κάποιο συγκεκριμένο λόγο που δεν σου είπαν ή απλά γνώριζαν ότι δούλευες εκείνη την ώρα.
Σου θυμίζει κάτι το παραπάνω παράδειγμα; μήπως είναι αρκετά γνώριμο;
Η παραπάνω διαδικασία μπορεί να είναι εξαντλητική και να δυσκολέψει σε μεγάλο βαθμό την καθημερινότητα του ατόμου.
→ Η βιβλιογραφία δείχνει ότι η άνθρωποι που έχουν υψηλότερους δείκτες συναισθηματικής νοημοσύνης (ΣΝ) – αντίληψη συναισθημάτων, χρήση συναισθημάτων, κατανόηση συναισθημάτων, διαχείριση συναισθημάτων, είναι λιγότερο πιθανό να υπεραναλύουν την καθημερινότητά τους, τα συναισθήματα και τις σκέψεις τους.
Για να μη σε ζαλίσω με θεωρία και μπλα μπλα, παρακάτω θα σου προτείνω μερικούς τρόπους που θα σε βοηθήσουν να σταματήσεις την υπερανάλυση και τον μηρυκασμός και να διαχειρίζεσαι αποτελεσματικότερα τις σκέψεις σου.
1. Αναγνώρισε και προσδιόρισε τα συναισθήματα σου
Συνήθως οι περισσότεροι άνθρωποι δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν και να κατονομάσουν τα συναισθήματα, τα οποία βιώνουν. Η ικανότητα να μπορούμε να ονοματίζουμε και να αντιλαμβανόμαστε ακριβώς τα συναισθήματα που βιώνουμε είναι πολύτιμη καθώς με αυτόν τον τρόπο αποφεύγουμε να παρερμηνεύουμε την ψυχική μας κατάσταση και την δημιουργία μιας διαστρεβλωμένης προσωπικότητας.
Άλλωστε, όπως οι έρευνες μας δείχνουν το να ονοματίζουμε τα συναισθήματά μας έχουν ως αποτέλεσμα τη μειωμένη δραστηριότητα της αμυγδαλής – υπεύθυνης περιοχής του εγκεφάλου για τα συναισθήματα, και την αυξημένη δραστηριότητα του προμετωπιαίου φλοιού και της περιοχής Μπροκά – υπεύθυνες περιοχές του εγκεφάλου για τη συλλογιστική σκέψη.
ΑΡΑ,
Αντί να κάθεσαι και να καταπιέζεις τα συναισθήματά σου, κοίταξέ τα, δώσε τους χώρο, κατανόμασέ τους και μην προσπαθείς να τα αποφύγεις γιατί το μόνο σίγουρο είναι ότι όχι μόνο δεν θα φύγουν αλλά θα γίνουν και πιο έντονα.
2. Αύξησε το λεξιλόγιο σου σχετικά με τα συναισθήματα
Παρατηρείται ότι πολλοί άνθρωποι δεν γνωρίζουν όλα τα συναισθήματα που μπορεί να υπάρχουν. Συνήθως αρκούμαστε στα βασικά χαρά και λύπη. Αν σκεφτείς όταν μας ρωτάει κάποιος τι κάνεις απαντάμε «καλά» ή «όχι καλά» και όταν μας ρωτάει τι εννοούμε με το καλά ή με το όχι καλά αδυνατούμε να βρούμε εκείνη τη λέξη που περιγράφει αυτό που αισθανόμαστε. Αυτό συμβαίνει όχι γιατί δεν υπάρχει η κατάλληλη λέξη να το περιγράψει αλλά επειδή δεν τη γνωρίζουμε. Έτσι, λοιπόν είναι σημαντικό να μπορούμε να ονοματίσουμε τα συναισθήματά μας, γιατί αυτό σημαίνει ότι έχουμε πλήρη αντίληψη του τι αισθανόμαστε. Η ταυτοποίηση των συναισθημάτων μπορεί να μειώσει σημαντικά τη δυσφορία και να διευκολύνει το άτομο να πάρει αποφάσεις.
ΑΡΑ,
Αν κάποιος σε ρωτήσει πως είσαι, μην αρκεστείς στο «καλά» ή «όχι καλά». Μπορείς να περιγράψεις την κατάσταση που σε απασχολεί αλλά ΠΡΟΧΟΣΗ! Μην μείνεις στην περιγραφή των γεγονότων αλλά παράλληλα δώσε έμφαση και στα συναισθήματα που σου γεννιούνται από αυτήν
3. Ασχολήσου με κάτι διαφορετικό
Η απόσπαση προσοχής αποτελεί μια πολύ σημαντική στρατηγική για τους /ις ψυχολόγους. Όταν νιώθουμε να κατακλυζόμαστε από αρνητικές σκέψεις και έντονο άγχος, είναι πολύ βοηθητικό να στρέφουμε την προσοχή μας σε κάτι διαφορετικό. Όσο λιγότερο δραστήριοι είμαστε στη ζωή μας, τόσο πιο πιθανό είναι να αγχωνόμαστε παραπάνω και να υπεραναλύουμε τις καταστάσεις που συμβαίνουν γύρω μας. Με την απόσπαση προσοχής δεν εννοούμε σε καμία περίπτωση να αποφύγουμε το πρόβλημα. Ο στόχος μας είναι να μην ασχολούμαστε σε υπερβολικό βαθμό.
ΑΡΑ,
Όταν συμβαίνει κάτι στη ζωή σου, το οποίο σε κατακλύζει δώσε λίγο χώρο σε αυτό και μετά ασχολήσου με κάτι άλλο προκειμένου να γεμίσεις τις μπαταρίες σου αλλά και τα ψυχικά σου αποθέματα. Κάνε μια άλλη δραστηριότητα που σε ευχαριστεί και μετά όταν επιστρέψεις στο «πρόβλημα», θα δεις ότι θα το δεις με διαφορετική ματιά χωρίς να υπερβάλλεις.
4. Αποδέξου τα συναισθήματά σου
Οι περισσότεροι άνθρωποι σήμερα δυσκολεύονται σημαντικά στο να αποδεχτούν και να αγκαλιάσουν τα συναισθήματά τους. Φαίνεται πως αυτή η δυσκολία δεν συμβαίνει με τα θετικά συναισθήματα. Απολαμβάνουμε να είμαστε χαρούμενοι, περήφανοι, ευτυχισμένοι. Όταν έρθει, όμως, μια δυσκολία, ένα «αρνητικό ή δύσκολο συναίσθημα» τότε κάνουμε ό,τι περνάει από το χέρι μας για να το αποφύγουμε. Πολλές φορές κάνουμε ότι δεν υπάρχει καταπιέζοντας το όσο περισσότερο γίνεται. Αυτό, ωστόσο, έχει ως αποτέλεσμα να μεγαλώνει ακόμη περισσότερο και να παίρνει άλλες μορφές όπως ψυχοσωματικά συμπτώματα, σωματοποίηση κ.α προκειμένου να κινήσει την προσοχή μας.
ΑΡΑ,
Την επόμενη φορά που θα νιώσεις κάποιο «δύσκολο» συναίσθημα, δώσε το χώρο και αποδέξουτο. Δες τι πραγματικά νιώθεις. Αν συνειδητοποιήσεις ότι δεν είναι κακό ούτε να κλαις, ούτε να στενοχωριέσαι, ούτε να θυμώνεις τότε δεν θα πανικοβάλεσαι κιόλας όταν αυτό συμβαίνει. Αντιθέτως δίνοντας τον χώρο σε αυτό που νιώθεις, αυτό μετά θα φύγει από μόνο του.
5. Βάλε χρονικό περιθώριο στη λήψη αποφάσεων
Όταν έχουμε να πάρουμε μια απόφαση συνήθως τη γυρνάμε στο μυαλό μας ξανά και ξανά μέχρι τελευταία στιγμή. Το αποτέλεσμα πολλές φορές είναι ότι από την υπερανάλυση που κάνουμε να μην κάνουμε αυτό που πραγματικά τελικά θέλαμε. Βάλε μια προθεσμία και θα δεις ότι θα είναι πιο εύκολο.
ΑΡΑ,
την επόμενη φορά που πρέπει να πάρεις μια απόφαση, βάλε συγκεκριμένο χρονικό όριο και μη τραβάς τη σκέψη και την απόφαση μέχρι τελευταία στιγμή.
6. Αναρωτήσου εάν αυτό που σκέφτεσαι είναι δική σου σκέψη ή εάν την άκουσες από κάπου αλλού
Πολλές φορές όταν υπεραναλύουμε, προσθέτουμε λόγια και σκέψεις που στην πραγματικότητα δεν είναι δικά μας αλλά κάποια στιγμή ένας άλλος άνθρωπος έχει πει. Γι’ αυτό είναι πολύ σημαντικό όταν σκεφτόμαστε για ένα σημαντικό θέμα να σταματάμε και να ρωτάμε τον εαυτό μας εάν αυτό που σκεφτόμαστε είναι πραγματικά δικό μας ή εάν το πήραμε από κάποιον άλλον και το κάναμε δικό μας.
ΑΡΑ,
την επόμενη φορά που θα σκεφτείς κάτι δες πιο βαθιά. Είναι δικά σου λόγια και σκέψεις αυτά; ή απλά τα δανείστηκες απο κάποιον άλλον;
7. Επισκέψου έναν/μια ειδικό ψυχικής υγείας (ψυχολόγος)
Εάν βλέπεις ότι ο τρόπος σκέψης σου δεν είναι βοηθητικός και παρεμποδίζει σε κάποιο βαθμό τη λειτουργικότητά σου, τότε σκέψου να απευθυνθείς σε κάποιον/α ειδικό. Μέσα από τη συμβουλευτική, ο/η ειδικός θα σε βοηθήσει να εξασκηθείς σε ειδικές τεχνικές με εξειδικευμένα εργαλεία ώστε να μπορείς να ελαττώσεις σημαντικά το μηρυκασμό και να δημιουργήσεις έναν τρόπο σκέψης που θα αντικατοπτρίζει εσένα και θα είναι παράλληλα και λειτουργικός.
Ελπίζω να πήρες κάποιες ιδέες που θα σε βοηθήσουν ώστε να διαχειριστείς την υπερανάλυση των σκέψεων. Για οτιδήποτε χρειαστείς μη διστάσεις να επικοινωνήσεις μαζί μου. Θα χαρώ πολύ.
Σε ευχαριστώ μέσα από την καρδιά μου που διάβασες το άρθρο μου… δεν το θεωρώ καθόλου αυτονόητο.
Σου εύχομαι καλή και δημιουργική χρονιά με ψυχική και σωματική υγεία
Πηνελόπη Μελίδου
MSc Ψυχολόγος Υγείας
Βας. Σοφίας 30, Πτολεμαίδα
Fb: Πηνελόπη Μελίδου MSc Ψυχολόγος Υγείας
Συγχαρητήρια για το άρθρο.