Η 19η Μαΐου είναι η “Ημέρα Μνήμης για τη Γενοκτονία των Ελλήνων στο Μικρασιατικό Πόντο”, όπως αποφάσισε η Βουλή των Ελλήνων το 1994, όταν αναγνώρισε την γενοκτονία εις βάρος των Ελλήνων του Πόντου από τους Τούρκους. Η 19η Μαΐου επελέγη ως ημέρας μνήμης καθώς αυτή είναι η ημερομηνία κατά την οποία αποβιβάσθηκε ο ηγέτης των Τούρκων Κεμάλ Ατατούρκ στην Σαμψούντα.
Πέρα από το ελληνικό κράτος, ο διωγμός των Ποντίων αναγνωρίζεται επισήμως ως “γενοκτονία” από την Κύπρο, την Αρμενία, την Σουηδία, ορισμένες ομοσπονδιακές δημοκρατίες της Ρωσίας, οκτώ πολιτείες των ΗΠΑ τη Βουλή της pολιτείας της Νότιας Αυστραλίας, την Αυστρία, την Ολλανδία, και από την Διεθνή Ένωση Μελετητών Γενοκτονιών.
Το επίσημο τουρκικό κράτος, που διαδέχθηκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, εξακολουθεί να αρνείται ότι διαπράχθηκε γενοκτονία.
Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, εκτός του ότι είναι εδώ και χρόνια ένα ιστορικά τεκμηριωμένο γεγονός, θεωρείται μια από τις πρώτες σύγχρονες γενοκτονίες. Επρόκειτο για ένα προμελετημένο έγκλημα, που η κυβέρνηση των Νεότουρκων οργάνωσε και εκτέλεσε συστηματικά. Οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν ήταν ο ξεριζωμός, η εξάντληση από τις διώξεις και τις κακουχίες, τα βασανιστήρια, η πείνα η δίψα, και τα στρατόπεδα θανάτου στην έρημο.
Χιλιάδες μαρτυρίες έχουν καταγραφεί σε βιβλία και κρατικά αρχεία πολλών χωρών, μέσα απ’ τις οποίες φαίνεται ξεκάθαρα το απίστευτο μέγεθος του εγκλήματος που συντελέστηκε όχι μόνο κατά των Ελλήνων αλλά και κατά της ανθρωπότητας, καθώς μαζί με την γενοκτονία των Ελλήνων εξελισσόταν και η γενοκτονία και άλλων χριστιανικών πληθυσμών της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας.
Συγκλονιστικές μαρτυρίες
Οι μαρτυρίες των ανθρώπων που έζησαν αυτό τον εφιάλτη είναι συγκλονιστικές. Παραθέτουμε κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα από μερικές, μόνο, απ’ αυτές που συγκέντρωσε ο καθηγητής κ. Κωνσταντίνος Εμμ. Φωτιάδης και συμπεριέλαβε στο έργο του “Η ΓΕΝΟΚΤΟΝΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΩΝ ΤΟΥ ΠΟΝΤΟΥ” (14 τόμοι, εκδόσεις ΗΡΟΔΟΤΟΣ, 2004), το οποίο υπάρχει στην Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη Κοζάνης.
Ακριτίδης Αλ., “Επιστολή στη σύζυγο του”, Ποντιακή Εστία, Θεσσαλονίκη (1950).
Από το Λυκάστ Κρώμνης, Εργοστασιάρχης, Κοινοτικός Άρχων Τραπεζούντος. Την παραμονήν του θανάτου έγραψε στη γυναίκα του την κατωτέρα επιστολή:
Σεπτεμβρίου 13 του 1921
Αμάσεια, Ανεξάρτητα Δικαστήρια.
“Αγαπητή μου σύζυγε Κλειώ,
Σήμερον εκάναμεν λειτουργίαν και κοινωνήσαμεν όλοι μας 150 τον αριθμόν.
Καθ’ ημέραν ανά 60 τον αριθμόν απαγχονίζουν, αύριον είναι η η δική μου σειρά… πόσες φορές σήμερα έκλαψα αλλά πού ωφελεί. Όταν θα ακούσης το λυπηρόν γεγονός να μην χαλάση ο κόσμος, έτσι ήτον το πεπρωμένον, τα παιδιά ας παίξουν και ας χορέψουν… ας σε βλέπω να κανονίσεις όλα όπως ξέρης εσύ…”
Απόσπασμα από το ημερολόγιο του Λαζάρου Αμανατίδη για τη ζωή των εξορίστων της Ορδού στο Έρπαα (Κατερίνη 29.6.1954)- Συλλογή Πολ. Χάϊτα: “… Το Ίδιον εσκέπτοντο και επόθουν και δια ημάς του έλληνας, αφορμή όμως δεν τους εδόθη και απεφάσισαν να επιτύχουν του σκοπού των και δια ημάς τους έλληνας, δια του ¨Αμελέ Ταπουρού” και με τας φυγοστρατίας, και κρεμάλας και με τας εξωρίας, με διάφορους αφορμάς που εδημιούργησαν οι ίδιοι εναντίον μας δια να μας εξοντώσουν καθώς και τους αρμένιους. Εις μιαν μέρας τρεις αδελφούς μαζύ κρέμασαν εις την Ορδούν ως φυγόστρατους και παλλάς εκατοντάδας νέων εκρέμασαν και ετυρράνυσαν…”
Ασλανίδης Σ. ‘Από το ημερολόγιο ενός Ποντίου αρχηγού”, Ποντιακή Εστία, Θεσσαλονίκη (1950)
“… Πράγματι την πρωΐαν περί τα εξημερώματα, αποσπάσματα Τσετών του Οσμάν αγά και Τούρκων των πέριξ, περιεκύκλωσαν το ρηθέν χωρίον (Χατζή βέη) και τους μεν άνδρας επέρασαν εν στόματι μαχαίρας, τα δε βρέφη και παιδία έρριψαν εις τα φρεάτια ζωντανά. Τας γυναίκας ενέκλεισαν εις τας εκκλησίας, τας δε παρθένους ατίμασαν, έπειτα δε έρριψαν εις τον ποταμόν, πυροβολούντες και λογχίζοντες αυτάς. Μόνον δύο γυναίκες εσώθησαν πληγωμέναι, εξ ων μια λεγόμενη Εύμορφη…”
Ασλανίδης Σ. “Η μεγάλη εξορία των Ελλήνων της Κερασούντος”, Η Ωραία Κερασούς, Αθήνα (1976)
“… Ο Τοπάλ Οσμάν εις το χωρίον Τσαμλή- Καλέ, γενέτειραν και πατρίδα του περιβόητου Οπλαρχηγού Βασίλ Αγά, Βασίλειος Ανθόπουλος (Βασίλ Ουστά, διότι ετύγχανε πρωτομάστορας- κτίσης) (Ουστά Καρά Βασίλ) επέδραμε και συνέλαβεν όλους τους άρρενας κατοίκους του χωριού και τρεις ομογενείς εκ τούτων εξετέλεσεν επί τόπου, τον δε ένα εξ αυτών, τον Ισάκ Καριπίδην, τον κατακρεούργησαν προ των ομμάτων όλου του κόσμου.
Είναι απερίγραπτος ο όλεθρος τον οποίον ο κακούργους ούτος έσπειρεν εις τους Έλληνας κατοίκους των 21 χωρίων του Επές…”.
Γκρίτσι Μιλλιέξ Τ., Η Τρίπολη του Πόντου, Αθήνα (1976)
“… Στις 8 Νοεμβρίου ανακοινώθηκε το φιρμάνι, στις 13 τοιχοκολλήθηκε κι ίσαμε τις 16 έπρεπε όλος ο πληθυσμός της Τρίπολης, να έχει εγκαταλείψει σπίτια χωράφια και πλεούμενα. Ο λαός της Τρίπολης έπρεπε να έχει θάψει εκεί που κοιλοπόνεσε, εκεί που μόχθησε, εκεί που χάρηκε κι αγάπησε την καρδιά του, τη μεγάλη καρδιά ενός μικρού πληθυσμού που ακολούθησε στητός, ανίκητος, την πίστη και την πατρίδα του.
Ούτε ένας Έλληνας της Τρίπολης δεν τούρκεψε, ούτε ένας δεν προτίμησε ν’ αλλαξοπιστήσει για να σώσει τη ζωή του…”
Σελίδες εκ της εξορίας των Οινοέων- (Ομιλεί ο ιατρός Χρ. Συμβουλίδης)
“Θλιβεραί αποστολαί, αθώων, αθωοτάτων ανθρώπων κατά χιλιάδας διενεργούνται εξ όλων των μερών και από παντός σημείου της βορείου, δυτικής και νοτίου Μικρασίας, καθ’ ημέραν, επί εβδομάδας, επί μήνας προς τα βάθη της Ανατολής, το Βιτλίς, το Βαν, την Ούρφα, το… άγνωστον! Και αγρίως επιτακτική η φωνή του χωροφύλακος, του Τσέτη της χθες, του δολοφόνου της αύριον αντηχεί- ¨Γιουρούν γκιαουρλάρ! – εμπρός άπιστοι….
… Αδέσποτα πλάσματα εμείς, ανυπεράσπιστοι, ηθικά συντρίμματα, ζωντανά πτώματα, βαδίζομεν ζωντανά πτώματα, βαδίζομεν,… βαδίζομεν νυχθημερόν. Και η ψυχή φρικιά και δεν κοιμάται. Και το σώμα τρέμει, διότι δεν αναπαύεται. Η σκέψις θέτουσα την σφραγίδαν της επί των τερατουργημένων αγωνιά. Τα γόνατα μας κάμπτονται από την μακράν πορείαν. Το με τούτο; ο δρόμος σου Ρωμηέ, δεν ετελείωσεν ακόμη! Είσαι εχθρός της πατρίδος του Οσμάν.
“Γιούρουν, Γκιαούρ¨!…”
Μαρτυρίες αξιωματούχων της εποχής.
Το ίδιο συγκλονιστικές όμως είναι και οι μαρτυρίες και οι επίσημες αναφορές φορέων και αξιωματούχων της εποχής όχι μόνο Ελλήνων αλλά και ξένων, όπως έχουν καταγραφεί και δημοσιευτεί μέχρι σήμερα σε πολλά αφιερώματα για την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου.
Ο Αυστριακός Πρέσβης στην Κωνσταντινούπολη Pallavicini περιγράφοντας τα γεγονότα στον Πόντο και την μαρτυρική Αμισό, ανέφερε:
“11 Δεκεμβρίου 1916. Λεηλατήθηκαν 5 ελληνικά χωριά, κατόπιν κάηκαν. Οι κάτοικοι εκτοπίστηκαν. 12 Δεκεμβρίου 1916. Στα περίχωρα της πόλης καίγονται χωριά. 14 Δεκεμβρίου 1916. Ολόκληρα χωριά καίγονται μαζί με τα σχολεία και τις εκκλησίες. 17 Δεκεμβρίου 1916. Στην περιφέρεια Σαμψούντας έκαψαν 11 χωριά. Η λεηλασία συνεχίζεται. Οι χωρικοί κακοποιούνται. 31 Δεκεμβρίου 1916. 18 περίπου χωριά κάηκαν εξ ολοκλήρου. 15 εν μέρει. 60 γυναίκες περίπου βιάστηκαν. Eλεηλάτησαν ακόμη και εκκλησίες”.
Στις 12 Νοεμβρίου του 1918 ο Μητροπολίτης Pοδοπόλεως Κύριλλος, έγραφε:
“…διά τας διαπραχθείσας φρικαλεότητας και τον αριθμόν των θυμάτων, ανερχομένων εις 487 ψυχάς, αίτινες εύρον οικτρόν θάνατον εν τοις όρεσι, τοις σπηλαίοις και ταις οπαίς της γης, όπου εκρύβησαν ίνα αποφύγωσιν την δολοφόνον μάχαιραν των σφαγέων.
Μεταξύ των δολοφονηθέντων τούτων θυμάτων κατατάσσονται άλλαι 14 νεάνιδες κόραι, αίτινες φεύγουσαι τον βαρύν πέλεκυν του δημίου, κατέφυγον, ως εις άσυλον θρησκευτικόν, εις την διαληφθείσαν ιεράν μονήν του Bαζελώνος, οπόθεν οι τύραννοι ούτοι, αφού απήγαγον τους φιλησύχους πατέρας της Μονής αιχμαλώτους, προέβησαν ούτοι εις κορεσμόν των σωματικών αυτών ηδονών, βία ατιμάσαντες τας παρθένους ταύτας, ων τελευταίον αφού απέκοψαν τους μαστούς και τας κεφαλάς, αφήκαν τα πτώματα και απήλθον”.
Τον Ιούλιο του 1920 Η Επιτροπεία Ποντίων θέλοντας να ενημερώσει τον τότε Έλληνα Πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο του έστειλε το εξής τηλεγράφημα:
“Πανταχόθεν του Πόντου αγγέλονται σφαγαί.. εις Κερασούντα.. εις Τραπεζούντα και αλλού. Εάν κατάστασις συνεχιστεί, Ελληνισμός Πόντου εξαφανισθήσεται, πριν η διπλωματία προλάβει ασχοληθεί περί αυτού”.
Το Χρονικό της Γενοκτονίας
όπως το κατέγραψε η ιστορική έρευνα.
1908: Κίνημα των Νεότουρκων στην οθωμανική Θεσσαλονίκη. Οι εθνικιστές ηγέτες (Κεμάλ – Ενβέρ – Ταλάτ) υποσκελίζουν το σουλτάνο Αμπτούλ Χαμίτ και αναλαμβάνουν τον πολιτικό έλεγχο της αυτοκρατορίας.
1910. Αυταρχικά, κατασταλτικά μέτρα κατά των χριστιανικών κοινοτήτων της αυτοκρατορίας.
1911: Σε συνέδριο του «Κομιτάτου Ένωση και Πρόοδος» των Νεότουρκων κυριαρχεί το σύνθημα: «Η Τουρκία στους Τούρκους».
1913 : Οργανώνεται από τους Νεότουρκους το «Γραφείο Εγκατάστασης Φυλών και Μεταναστών» και ιδρύεται η μυστική υπηρεσία (Teskilat i-mahsusa)
1914. Έναρξη του Α’ ΠΠ. Οι πρώτες μαζικές διώξεις κατά Ελλήνων στην Ανατολική Θράκη. Πογκρόμ στη Δυτική Μικρά Ασία και η σφαγή της Φώκαιας. Ρωσοτουρκικός Πόλεμος. Έξαρση του τουρκικού εθνικισμού, συσπείρωση του μουσουλμανικού στοιχείου.
1915 : Καλούνται στην Κωνσταντινούπολη και εξοντώνονται οι πρόκριτοι των Αρμενίων. Η Γενοκτονία των Αρμενίων ολοκληρώνεται σε λίγους μήνες.
1916 – 1917 : Πορείες «θανάτου» στο εσωτερικό της Ανατολίας από τον οθωμανικό δυτικό Πόντο (Σαμψούντα, Μπάφρα, κ.α) και απώλειες χιλιάδων χριστιανών – αντρών, γυναικών και παιδιών – από τις κακουχίες, το κρύο και την πείνα. Τάγματα καταναγκαστικής εργασίας (Αμελέ Ταμπουρού). Ο ανατολικός Πόντος υπό ρωσική κυριαρχία. Οκτωβριανή Επανάσταση στη Ρωσία και λήξη ρωσοτουρκικού πολέμου.
1918 : Λήξη Α’ ΠΠ. Η ηγεσία των Νεότουρκων παραδίδεται στους συμμάχους της Αντάντ. Αποχώρηση Ρώσων από τον ανατολικό Πόντο και τον Καύκασο.
1919 : Αποβίβαση του ελληνικού στρατού στη Σμύρνη. Αναχώρηση από Κωνσταντινούπολη στις 15 Μαΐου και άφιξη στις 19 Μαΐου του Μουσταφά Κεμάλ Πασά στη Σαμψούντα, με αποστολή την «ειρήνευση» από τη δράση ομάδων ατάκτων. Αυτονόμηση του από την Υψηλή Πύλη και συνάντηση του στη Χάμσα, στις 29 Μαΐου, με τον Τοπάλ Οσμάν.
1920: Συνθήκη των Σεβρών. Ανατολική Θράκη και Σαντζάκι της Σμύρνης υπό όρους, σε ελληνικό έλεγχο, ο Πόντος εξαιρείται των ρυθμίσεων.
1920-1922 : Από την περιοχή της Βιθυνίας ξεκινούν σε όλο τον Πόντο σφαγές, λεηλασίες, καταστροφή χριστιανικών χωριών από παρακρατικές νεοτουρκικές ομάδες. Δεκάδες χιλιάδες Πόντιοι και Αρμένιοι φεύγουν να σωθούν προς τη Σοβιετική Αρμενία και προς τους υπό γαλλικό έλεγχο Συρία και Λίβανο.
1922 : Μικρασιατική καταστροφή. Ο ελληνικός στρατός ηττάται στον Σαγγάριο, φλέγεται η Σμύρνη.
1923 : Συνθήκη της Λωζάνης. Ανταλλαγή πληθυσμών, προσφυγιά.
Τι μπορείτε να βρείτε για την γενοκτονία και τον Πόντο στην Κ.Δ.Β.Κ.
Για όποιον θα ήθελε να διαβάσει περισσότερα για την γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου αλλά και την ζωή τους πριν απ’ αυτήν, υπάρχει στην Κοβεντάρειο Δημοτική Βιβλιοθήκη μια σειρά βιβλίων, ιστορικών, δοκιμίων και λογοτεχνικών. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα παρακάτω:
1. Η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου / Κωνσταντίνος Εμμ. Φωτιάδης, 14 τόμοι
2. Το μαρτυρολόγιο του Εύξεινου Πόντου και η διεθνής κοινή γνώμη, Γενεύη 1922 / επιμέλεια Κωνσταντίνος Φωτιάδης
3. Η Γενοκτονία των ποντίων [άρθρο] / Σαρασίδης Κώστας, Σύνδεσμος Γραμμάτων και Τεχνών Ν. Κοζάνης, 2003
4. Πόντος : ελλενικός, μεγάλος και ευδαίμων / Κωνσταντίνος Φωτιάδης, Έκδοση του Δήμου
Κοζάνης και του Κέντρου Ποντιακών Μελετών
5. Επιτέλους τους ξεριζώσαμε : η γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου, Θράκης και Μ. Ασίας, μέσα από τα γαλλικά αρχεία / Χάρη Τσιρκινίδη – Βιβλιοθήκη Διονυσίου Ψαριανού
6. Αναζητώντας τις ρίζες μας / Αβραάμ Παπαγιαννίδης
7. Το Μικρά Ασία ενώνει το Τουρκία εκβαρβαρίζει : Πόντος, η επιστροφή μιας πανάρχαιας
ταυτότητας / Μιχάλης Χαραλαμπίδης
8. Ευτυχισμένος που έκανε το ταξίδι του Οδυσσέα / Μαριάννα Κορομηλά
9. Ταμάμα : η αγνοούμενη του Πόντου / Γιώργος Ανδρεάδης
10. Πόντιοι : δικαίωμα στη μνήμη / Μιχάλης Χαραλαμπίδης, Κώστας Φωτιάδης
11. Οι Έλληνες στη Μαύρη Θάλασσα : από την εποχή του χαλκού ως τις αρχές του 20ου αιώνα / Μαριάννα Κορομηλά
12. Χαλαμονή / Αντώνης Παυλίδης
13. Ούτε το όνομά μου : γενοκτονία και επιβίωση : μια αληθινή ιστορία του Πόντου
14. Μαύρα καιρούς και μαύρα ημέρας / Στάθη Κ. Χριστοφορίδη- Σάρπογλη, 3 τόμοι
15. Η Ζάβερα της Ματσούκας του Πόντου / Νίκου Λαπαρίδη
16. Αναμνήσεις και νοσταλγήματα από τον αλησμόνητό μας Πόντο : Τραπεζούντα, Ματσούκα, Αργυρούπολη / Ανέστη Παπαδοπούλου- Βιβλιοθήκη Διονυσίου Ψαριανού
17. Σύμμεικτα Ροδοπόλεως Ματσούκας / Αντώνιου Παπαδόπουλου- Βιβλιοθήκη Διονυσίου Ψαριανού
18. Η Ματσούκα του Πόντου : ιστορική διαδρομή / Νίκου Λαπαρίδη
19. Η Αμισός των Ελλήνων του Πόντου / Θωμάς Αλεξιάδης
20. Πόντος : ο ποντιακός ελληνισμός / Κωνσταντίνος Φωτιάδης, Ιακώβος Μιχαηλίδης, National Geographic
21. Ο ελληνισμός της Μικράς Ασίας και του Πόντου : ιστορική επισκόπηση / Πελαγίδης,
Ευστάθιος
22. Ο Πόντος : 28 αιώνες δόξης και θρύλου / Κων. Σαρρηγιαννίδη
23. Ζαφειρένια μάτια : από τον Πόντο στη Θεσσαλονίκη : μυθιστόρημα / Σοφία Ηλιάδου
24. Σέρρα : η ψυχή του Πόντου / Γιάννης Καλπούζος
25. Ιστορία της Ποντικής Τραπεζούντας : από τα αρχαιότατα χρόνια μέχρι 756 π.Χ -1897 /
Τρύφωνα Ε. Ευαγγελίδη
26. Η ιστορία μας : η ιστορία των δύο ορφανών / Δημήτριος Πηχωρίδης
27. Τραπεζούντα, Κωνσταντινούπολη, Σμύρνη 1800-1923 : Γερμανοί, Αυστριακοί και Ελβετοί
πολιτικοί, διπλωμάτες, λόγιοι και συγγραφείς γράφουν για την άνθηση και την καταστροφή
πόλεων του μικρασιατικού ελληνισμού : με γκραβούρες και εικόνες της εποχής / Πολυχρόνη Κ. Ενεπεκίδη
28. Φανή : στην άλλη ακτή του Αιγαίου / Γεράσιμος Γερασιμίδης
29. Η Άτρα του Πόντου / Μαρία Προκοπίδου
30. Γιασασίν μιλλέτ, ζήτω το έθνος : προσφυγιά, κατοχή και εμφύλιος, εθνοτική ταυτότητα και πολιτική συμπεριφορά στους τουρκόφωνους ελληνορθόδοξους του δυτικού Πόντου /
Μαραντζίδης, Νίκος
31. Πίσω από τα τείχη της σιωπής : η συνεισφορά του ποντιακού ελληνισμού στον πνευματικό τομέα, τα παθήματα των ποντίων μετά τον ξεριζωμό, Πόντος – 1821 – Πόντος – Κρήτη / Φόρης Παροτίδης
32. Έλληνες του Πόντου : οι ακρότητες του τουρκικού εθνικισμού : η παρουσία των Ελλήνων στον Εύξεινο Πόντο μέχρι την κατάκτηση της Μικράς Ασίας από τους Τούρκους / Βλάσης Αγτζίδης
33. Από τον Πόντο στη Νεράϊδα : ιστορικό αφήγημα της ζωής και της δράσης των ανθρώπων του πόντου και του χωριού τους / Δαμιανού Θ. Βάη
34. Η ιστορία των Ελλήνων της Τριπόλεως του Πόντου : ιστορική αφήγηση / Γεωργίου Σακκά
35. Το κορίτσι απ’ την Σαμψούντα : Σόφη Θεοδωρίδου
