«Άδειες μέρες και ραγισμένοι ουρανοί» (του Κωνσταντίνου Ζαγάρα*)

Στην «εποχή των άκρων», ο σπουδαίος ιστορικός Έρικ Χομπσμπάουμ, έκλεινε τον πρόλογό του, με την ευχή ο κόσμος του 21^ου αιώνα να είναι «καλύτερος, πιο δίκαιος και βιώσιμος». Μετά τον συνταρακτικό 20^ο αιώνα, μια νέα και ιδανική εποχή για την ανθρωπότητα ήταν το ζητούμενο για πολλούς από όσους έζησαν τις διαψεύσεις μιας ολόκληρης ιστορικής περιόδου. Όμως, στην αυγή, μόλις, της τρίτης του δεκαετίας, ο νέος αιώνας, παρά τις προσδοκίες για κάτι ιδεατό, μοιάζει για το ανθρώπινο γένος απελπιστικά σκοτεινός.

Όταν πριν λίγους μήνες παρακολουθούσαμε από τις μικρές μας οθόνες, τους κατοίκους της μακρινής και άγνωστης, σε πολλούς, Ουχάν, να τραγουδούν στα μπαλκόνια τους, ελάχιστοι μπορούσαν να διανοηθούν τότε, τι επρόκειτο να επακολουθήσει στις ζωές μας. Οι μελωδίες που έβγαιναν από τα χείλη των ανθρώπων, έμοιαζαν, για τον δυτικό κόσμο, τόσο απόμακρες, αλλά και τόσο αδιάφορες ταυτόχρονα. Ένα υπόκωφο και δυσνόητο μήνυμα προειδοποίησης για όσα πρόκειται να επακολουθήσουν. Πληροφορίες που λίγοι ήταν σε θέση να αποκρυπτογραφήσουν, παρότι η επιστημονική κοινότητα εδώ και χρόνια προειδοποιούσε για τον κίνδυνο μίας νέας πανδημίας. Στην πραγματικότητα, επρόκειτο για ένα βουητό από το μέλλον, για έναν οιωνό για τις «άδειες μέρες και τους ραγισμένους ουρανούς» που έρχονταν. Η οικονομική κρίση έδινε έτσι τη σκυτάλη σε μια νέα, μεγαλύτερη και καταστροφική κρίση. Ήμασταν ακόμη στην αρχή της νέας βαρβαρότητας που καταφθάνει.

Καλώς ήρθαμε στον κόσμο της ζούγκλας

Η νέα κρίση δεν είναι πια μόνο αντικείμενο προβλέψεων. Ξεδιπλώνεται καθημερινά μπροστά μας. Κοινή συνισταμένη στη σκέψη όλων αποτελεί το συμπέρασμα ότι η πανδημία του κορωνοϊού Covid-19, θα έχει καταλυτικές και απρόβλεπτες συνέπειες τόσο στις παραγωγικές και οικονομικές σχέσεις, όσο και στους γεωπολιτικούς συσχετισμούς δύναμης.

Ο κόσμος αλλάζει βίαια, μέρα με την ημέρα. Μετατρέπεται σε μια παγκόσμια αρένα μονομαχιών. Οι ισχυροί του πλανήτη βρίσκονται σε θέση υπεροχής, έτοιμοι και πάλι να κερδοσκοπήσουν. Ταυτόχρονα, η παγκόσμια κρίση αναδιατάσσει το σκηνικό. Δημιουργεί νέες ηγεμονικές υπερδυνάμεις, αναδιανέμει τον πλούτο, καταστρέφει παραγωγικές σχέσεις, διαλύει δικαιώματα και κατακτήσεις, καθιερώνει τον φόβο, τη μοιρολατρία και την απογοήτευση. Η τεράστια ύφεση παγκοσμίως, οι στρατιές των εκατομμυρίων ανέργων που δημιουργούνται, οι κοινωνικές ανισότητες που οξύνονται μέρα με την ημέρα, η νέα φτώχεια, τα ψυχολογικά αδιέξοδα και η εξαθλίωση που γεννιούνται, συνθέτουν μια νέα εκρηκτική πραγματικότητα.

Το θέμα πια δεν είναι η κοινή διαπίστωση ότι ο κόσμος δεν θα είναι ποτέ ξανά ο ίδιος. Το ζήτημα είναι πως θα είναι ο νέος κόσμος. Τα πάντα συνηγορούν στο γεγονός ότι όλο και πιο γρήγορα βαδίζουμε σε ένα μονοπάτι που μας οδηγεί σε μια σύγχρονη ζούγκλα, όπου η επιβίωση θα αποτελεί προνόμιο μόνο των δυνατών.

Η μάσκα του φόβου και η μάσκα της αντίδρασης

Αργά ή γρήγορα, οι παγκόσμιες εικόνες με τα σκοτεινιασμένα μάτια των ανθρώπων και τα βουβά πρόσωπα, καλυμμένα με τη μάσκα του φόβου, θα ανήκουν στην ιστορία. Η πανδημία του νέου κορωνοϊού, με τον έναν ή άλλο τρόπο, θα περάσει, αφήνοντας πίσω τη φρίκη για τον αριθμό των νεκρών και τον πανικό για το τι ακόμα μας ξημερώνει. Παρότι ακόμη δεν είμαστε σε θέση να συλλάβουμε το τεράστιο μέγεθος της καταστροφής σε όλα τα επίπεδα, η υγειονομική κρίση κληρονομεί ρημαγμένες ζωές και κατεστραμμένες κοινωνίες.

Το επόμενο διάστημα, οι ορδές των πληβείων θα μεγαλώνουν μέσα στα γκρίζα μητροπολιτικά κέντρα του σύγχρονου κόσμου. Οι νέοι κολασμένοι θα γίνονται όλο και περισσότεροι, όλο και πιο απελπισμένοι, όλο και πιο βίαιοι. Μαζί με τις προσφυγικές ροές θα αποτελέσουν την πυρίτιδα για τις νέες κοινωνικές εκρήξεις. Τη μάσκα του φόβου, θα διαδεχθεί η μάσκα της αντίδρασης. Σε καιρούς που η συλλογική δράση και οργάνωση είτε έχει ατονήσει, είτε υφίσταται παρά μόνο σε γραφειοκρατικό επίπεδο, τα τυφλά ξεσπάσματα βίας, ως μέσο ατομικής αντίδρασης και ως κραυγή αγωνίας στον μάταιο τούτο κόσμο, θα είναι το μόνο όπλο στα χέρια όσων δεν θα διστάσουν να καούν στις φλόγες του ίδιου του οικοδομήματος που θέλουν να καταστρέψουν. Συγκρούσεις που θα παίρνουν τιμωρητικό χαρακτήρα, ενδεχομένως να είναι οι πιο σκληρές και άγριες που έχει γνωρίσει ο κόσμος τις τελευταίες δεκαετίες.

Το τέλος του καπιταλισμού;

Όσοι, ωστόσο, διαπιστώνουν ότι οδεύουμε προς το τέλος του καπιταλισμού, απλά ονειροβατούν. Όπως επίσης και όσοι προεξοφλούν ότι από τη γενικευμένη σύγχυση και τη συσσώρευση μίσους θα επιτευχθεί ένα ιστορικό άλμα προς όφελος των υποτελών τάξεων.

Την ίδια στιγμή που στο πολιτικό σκηνικό απουσιάζει η οποιαδήποτε πειστική απάντηση σε άλλη κατεύθυνση από την υπάρχουσα, η νέα κρίση αποτελεί για τις παντοδύναμες οικονομικές ελίτ άλλη μία χρυσή ευκαιρία για επιπλέον κέρδη. Όπως εξάλλου και για τον ίδιο τον καπιταλισμό, άλλο ένα ιστορικό πάτημα για να αποκτήσει ακόμη πιο άγρια και επιθετικά χαρακτηριστικά.

Μια νέα ενεργή σχέση

Την ώρα που τα ηγετικά οικονομικά κέντρα του πλανήτη σχεδιάζουν την επόμενη ημέρα, η ανθρωπότητα είναι υποχρεωμένη να βαδίσει σε νέους απελευθερωτικούς δρόμους, αλλιώς το τίμημα της αποτυχίας θα είναι το έρεβος.

Από τον πολιτικό χάρτη απουσιάζει το πολιτικό υποκείμενο που θα μπορεί να μετατρέψει τη συσσωρευμένη αγανάκτηση και την οργή του κόσμου, σε δομημένη- ριζοσπαστική πολιτική πρόταση. Κι αν η κεντροαριστερά παγκοσμίως βρίσκεται καταδικασμένη στον ρόλο που η ίδια επέλεξε για τον εαυτό της εδώ και δεκαετίες- αυτόν του «καλού» διαχειριστή του συστήματος- το ίδιο συμβαίνει και για τις δυνάμεις εκείνες που επιμένουν να προσκολλιούνται στον όρο «Αριστερά», αλλά στην πραγματικότητα έχουν πάρει εδώ και καιρό διαζύγιο από κάθε τι έχει να κάνει με ανατρεπτικές αρχές και ιδέες. Στο ίδιο καζάνι με τις δυνάμεις αυτές, «βράζουν» και όσα συνδικάτα, αποξενωμένα από τον κόσμο της εργασίας και των αναγκών του, περιφέρουν απλά το άψυχο κορμί τους σε επιβεβλημένες ή καθιερωμένες παραστάσεις διαμαρτυρίας. Από την άλλη πλευρά, οι παραδοσιακές ή οι καχεκτικές και ηττημένες δυνάμεις της Αριστεράς αρνούνται να κατανοήσουν ότι το νέο που γεννιέται δεν αποζητά αδιάψευστες βεβαιότητες και αλήθειες, αλλά ούτε και ξεπερασμένα μοντέλα οργάνωσης. Αδυνατούν να αποδεχθούν ότι ο ιστορικός τους κύκλος έκλεισε.

Οι νίκες του μέλλοντος θα έρθουν από τους αγώνες των νέων κοινωνικών δυνάμεων. Οι ταξικές συγκρούσεις του αύριο, θα αποτελέσουν και το πεδίο για την ανάπτυξη πολύμορφων διαδικασιών οργάνωσης και ριζοσπαστικοποίησης. Το έδαφος για να αναδυθούν πρωτόγνωρες και ελπιδοφόρες μορφές συλλογικότητας, απρόβλεπτες ενέργειες κινητοποίησης και οργάνωσης.

Το στοίχημα για όσους αγωνιούν για τον ορίζοντα της ανθρώπινης χειραφέτησης, είναι πως θα κατορθώσουν, τη στιγμή που στα σκοτάδια της συγκυρίας παραμονεύει για νέα θηράματα η ακροδεξιά, να μετατρέψουν την οργή και την αγανάκτηση του κόσμου σε προωθητική- ριζοσπαστική πρόταση υπέρβασης της κρίσης. Πως, μέσα από τις θύελλες των καιρών, θα ξελασπώσουν από τους ιστορικούς βάλτους που βρίσκονται κολλημένοι, έτσι ώστε όπως υπογράμμιζε και ο Πιέτρο Ινγκράο λίγο πριν τον θάνατό του, «να οικοδομηθεί μία κοινά αποδεκτή, ενεργή σχέση. Μετά- αυτή- μπορείς να την ονομάσεις κίνημα ή κόμμα ή όπως αλλιώς».

*O Κωνσταντίνος Ζαγάρας είναι διδάκτωρ Πολιτικής Επιστήμης του Εθνικού Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών. Το άρθρο δημοσιεύτηκε στο tvxs.gr στις 27/5/2020.