Χαιρετίσματα από τη Ρώμη- Η ήττα των ελίτ, ο ρόλος της Αριστεράς, η συμβολή του Αντόνιο Γκράμσι (του Ρούλη Κοκελίδη*)

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται αντιμέτωπη με βαθιά, πολυεπίπεδη κρίση. Το μέλλον της, αβέβαιο. Η επετειακή συνάντηση της Ρώμης δεν αποτέλεσε τη μεγάλη ευκαιρία, ικανή να σηματοδοτήσει μια νέα προοπτική. Αντίθετα, δεν έγινε καμιά ουσιαστική διαδικασία, συζήτηση για την επαναθεμελίωση της Ευρώπης.

Δεν θέλησαν οι κυρίαρχες πολιτικές ελίτ να αναζητήσουν τις βαθύτερες αιτίες της κρίσης του ευρωπαϊκού οικοδομήματος, ούτε του Brexit.

Οι πολίτες της Ιταλίας που συμμετείχαν σε συζητήσεις και εκδηλώσεις για την επετειακή σύνοδο αισθάνθηκαν απογοητευμένοι για τα αποτελέσματα και για το μέλλον της Ευρώπης. Συμμετέχοντας προσωπικά στην Μπολόνια και στη Ρώμη σε πορείες και συζητήσεις, ένιωσα την απαισιοδοξία, την οργή και τον σκεπτικισμό για το σήμερα και το αύριο της Ε.Ε. Όταν η μοναδική δέσμευση που υπάρχει στο κείμενο της διακήρυξης είναι η προώθηση της πολεμικής βιομηχανίας, κατανοούμε πόσο σημαντική ήταν η πίεση από τον Έλληνα πρωθυπουργό να υπογραμμιστεί το κοινωνικό και εργασιακό κεκτημένο.

 Η ευρωπαϊκή πολιτική διανύει περίοδο πόλωσης, η οποία συνδέεται με τη ριζοσπαστικοποίηση του νεοφιλελεύθερου εγχειρήματος μετά την οικονομική κρίση του 2008. Η βίαιη διεύρυνση των ανισοτήτων, η επιτάχυνση της καταστροφής του κοινωνικού κράτους, η στέρηση από εκατομμύρια εργαζομένους εκείνου που μέχρι τώρα τους έδινε πρόσβαση στην ιδιότητα του πολίτη και στην εργασία δημιουργούν ριζικές ανακατατάξεις σε όλα τα επίπεδα.

Η προσφυγική κρίση διαμορφώνει άλλο έναν άξονα πόλωσης, και η μόνη απάντηση των περισσότερων Ευρωπαίων ηγετών ήταν το κλείσιμο των συνόρων.

Η αντιφατική άποψη για το Brexit έδειξε έλλειψη αξιόπιστης πολιτικής λύσης σε ευρωπαϊκό επίπεδο και αφήνει το πεδίο ελεύθερο στον φόβο, στην ξενοφοβία, στον ρατσισμό. Τρομάζει η άνοδος της Ακροδεξιάς.

Υπάρχουν τα περιθώρια κοινωνικές και πολιτικές δυνάμεις να διαμορφώσουν νέες συμμαχίες απέναντι στη νεοφιλελεύθερη λιτότητα και τη γερμανική κυριαρχία που εξουσιάζουν και επηρεάζουν τις εξελίξεις; Το ζητούμενο για μια νέα πορεία της Ευρώπης είναι πράγματι οι συσχετισμοί δυνάμεων.

Στην προοπτική αυτή ο ρόλος της Αριστεράς είναι καθοριστικός. Χρειάζεται περισσότερη… Αριστερά στην Ευρώπη, που πρέπει να πάρει πρωτοβουλίες και να κινητοποιήσει όλες τις ευρωπαϊκές κοινωνίες. Να κάνει βήματα ουσιαστικά, με ριζοσπαστικές προτάσεις, με στόχο να επιτευχθεί η μεγαλύτερη ενότητα των αριστερών δυνάμεων όλων των χωρών.

Η ευρωπαϊκή Αριστερά χρειάζεται επαναθεμελίωση ώστε να γίνει ισχυρή και μαζική – άρα ανοιχτή στην κοινωνία. Να μπορεί να συσπειρώνει και να ενεργοποιεί τους πολίτες, τις λαϊκές μάζες· να παράγει πολιτική μέσα από δημοκρατικές διαδικασίες. Και κυρίως, να στρέψει τη ματιά της στη νεολαία. Μόνο μια ζωντανή Αριστερά μπορεί να κινητοποιήσει τους λαούς για μια διαφορετική Ευρώπη.

Ζώντας την εποχή της απο-ιδεολογικοποίησης με τις καταστροφικές συνέπειες από την κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού, την απορρύθμιση της κοινωνίας και τη διάλυση της συλλογικότητας, τον ξέφρενο καταναλωτισμό, οι πολίτες νιώθουν απομονωμένοι, αποκομμένοι από το κοινωνικό γίγνεσθαι.

Ο ατομικισμός υποσκάπτει και αποδυναμώνει την κοινωνία και την εμπιστοσύνη μεταξύ των πολιτών. Μήπως η αδιαφορία και η αδράνειά μας είναι η καλύτερη συμμαχία με τους καταπιεστές μας; Και μήπως το όλο σύστημα μας κάνει παθητικούς μέσα από τεχνικές ιδιαίτερα επεξεργασμένες;

Η Αριστερά μπορεί να απαντήσει στην κυριαρχία του νεοφιλελευθερισμού με ένα εναλλακτικό και επεξεργασμένο σχέδιο ανάπτυξης της Ευρωπαϊκής Ενωσης. Με την κινητοποίηση των κοινωνικών κινημάτων, της επιστήμης και της διανόησης. Μόνο μέσα από την πολιτική και κοινωνική επικοινωνία είναι δυνατόν να διαμορφωθεί η αριστερή θεωρία του 21ου αιώνα.

Ιδιαίτερο ρόλο για το πρόγραμμα της νέας Ευρώπης μπορεί να έχει η νεολαία, οι φοιτητές. Αλλά και η εκπαίδευση, αξιοποιώντας την επαφή, την κινητοποίηση με τη διεύρυνση του πετυχημένου προγράμματος ανταλλαγής των φοιτητών Εράσμους και με τη δημιουργία υπερεθνικών πανεπιστημίων για ποιοτική εκπαίδευση.

Η Αριστερά στην Ευρώπη έχει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα για να πρωταγωνιστήσει και να καθορίσει την ατζέντα των πολιτικών πρωτοβουλιών.

Στη διαμόρφωση της αριστερής θεωρίας του 21ου αιώνα είναι αναγκαία η κριτική επεξεργασία της μαρξιστικής παράδοσης. Και όλοι οι δρόμοι οδηγούν στον Αντόνιο Γκράμσι.

Θεωρείται, ογδόντα χρόνια από τον θάνατό του, ο πλέον σημαντικός διανοούμενος και πολιτικός σ’ ολόκληρο τον κόσμο. Το έργο του εξακολουθεί να συμβάλλει -μεταξύ άλλων- στην ανάλυση των μηχανισμών εξουσίας, στα ζητήματα της αναδιανομής, όπως επίσης και σε θέματα ηγεμονίας.

«Ο παλιός κόσμος πεθαίνει, ο νέος αργεί να γεννηθεί και στο λυκόφως αυτό εμφανίζονται τα τέρατα», έγραφε ο Γκράμσι. Ακόμη -και για πάντα- επίκαιρο! Στην πρωτόγνωρη κατάσταση που βιώνουμε, για να μην κυριαρχήσουν «τα τέρατα» ο ιστορικός ρόλος της Αριστεράς και η στρατηγική που πρέπει να υλοποιήσει, παίρνοντας υπόψη τις δραματικές εξελίξεις της εργασίας και της καθημερινότητας των τελευταίων δεκαετιών, είναι μια ριζική επανάσταση κουλτούρας, με νέες ιδέες και απόψεις. Και στο κέντρο όλων ο άνθρωπος.

*Eπίτιμου μέλους της ΕΣΗΕΑ, διδάσκει στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια.