Covid19 εναντίον ατομικών ελευθεριών: 1ος γύρος: Covid 19 εναντίον θρησκευτικής ελευθερίας (του π. Νικολάου Γ. Κοντού, προϊσταμένου Νομικής Υπηρεσίας Ι.Μ.Σ.Κ)

Η μετάβαση από την παραδοσιακή κοινωνία στη μοντέρνα, ή αλλιώς στη νεωτερικότητα, είναι μία μετάβαση που χαρακτηρίστηκε από πολλές αλλαγές και καινοτομίες σε όλα τα επίπεδα ( κοινωνικό, οικονομικό, ακόμα και τεχνολογικό ). Η νεωτερικότητα κυρίως χαρακτηρίζεται από τη θεμελίωση και αναγνώριση για πρώτη φορά των ατομικών ελευθεριών, ρίζα των οποίων είναι η ιδέα – σύλληψη ότι ο κάθε άνθρωπος είναι ελεύθερος και έχει αξία, γιατί απλά είναι άνθρωπος¹.

Αυτή η επαναστατική για την εποχή σύλληψη οδήγησε σε νομική κατοχύρωση των ατομικών ελευθεριών των ανθρώπων με διεθνείς συμβάσεις , διακρατικές, αλλά και κρατικούς νόμους στο πλαίσιο και στο πνεύμα και την προστασία και επιβεβαίωση των οποίων, όλοι ζούμε, υπάρχουμε, αναπνέουμε.

Ένα από τα πρώτα, αν όχι το πρώτο δικαίωμα που κατοχυρώθηκε, ήταν το δικαίωμα στη θρησκευτική ελευθερία ήδη από τον 16^ο αιώνα². Αυτό συνέβη όχι τόσο λόγω της αντίδρασης του λαού στην «ελέῳ Θεού» άσκηση της εξουσίας, που οδήγησε στην καταδυνάστευση αυτού, αλλά κυρίως στην αναγνώριση εκ μέρους της ανθρωπότητας και των ελεύθερα σκεπτόμενων ανθρώπων ότι η θρησκευτική ελευθερία είναι μία προέκταση της προσωπικής ελευθερίας³ και μάλιστα μία ειδικότερη μορφή της ελευθερίας της γνώμης και της εν γένει πνευματικής ελευθερίας⁴.

Ιδιαίτερο και βασικό χαρακτηριστικό των ατομικών ελευθεριών – ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι ότι χρήζουν καθημερινής επιβεβαίωσης, ή επανεπιβεβαίωσης, ήτοι το ότι υπάρχουν σε ένα κείμενο τυπικού νόμου, ακόμα και αυξημένης τυπικής ισχύος ( Σύνταγμα, διεθνή σύμβαση ) δε λέει τίποτα εάν η εκάστοτε άρχουσα τάξη, το κράτος, δεν τα προστατεύει τοις πράγμασιν σε καθημερινή βάση. Επίσης ιδιάζον στοιχείο τους είναι ότι αφενός μεν έχουν απόλυτο χαρακτήρα ως προς την αναγνώρισή τους ( erga omnes κτλ ) , αλλά ταυτόχρονα και σχετικό ως προς την εφαρμογή τους, καθώς υπόκεινται ενίοτε σε περιορισμούς, όπως π.χ λόγω εκτάκτων συνθηκών.

Λόγω των ανωτέρω σε κάθε έννομη τάξη έχει εισαχθεί ένα σύστημα δικαστικού ελέγχου της Συνταγματικότητας των νόμων, στα πλαίσια του οποίου προστατεύονται και οι ατομικές ελευθερίες από νομοθετική παραβίαση τους. Μάλιστα στην Ελλάδα το σύστημα που έχει επιλεχθεί είναι αυτό του διάχυτου και παρεμπιπτόντως ελέγχου, ήτοι με απλά λόγια δεν υπάρχει ένα Συνταγματικό Δικαστήριο, αλλά τον έλεγχο της Συνταγματικότητας μπορούν να τον πραγματώσουν όλα τα ελληνικά δικαστήρια παρεμπιπτόντως⁵.

Η έξαρση της πανδημίας τόσο στη χώρα, όσο και παγκοσμίως όλα τα παραπάνω τα έχει επικαιροποιήσει όσο ποτέ άλλοτε, για αυτό και επέλεξα να μακρηγορήσω, ώστε να τα υπενθυμίσω στους αναγνώστες, και τα έχει επικαιροποιήσει , καθώς έχουν υποχωρήσει πολλά ατομικά δικαιώματα και ελευθερίες ( σχετικοποίηση των ελευθεριών όπως παραπάνω αναφέρθηκε ) για να υπερισχύσει το αγαθό της δημόσιας υγείας, το οποίο προκρίθηκε από όλες τις έννομες τάξεις ( τόσο από τα κράτη, όσο και τα δικαστήριά τους ) ως το ανώτερο αγαθό όλων. Έτσι για την προφύλαξη αυτού περιορίστηκαν, περιεστάλησαν, ή και απαγορεύτηκαν άλλες ατομικές ελευθερίες και η ελεύθερη άσκησή τους.

Η ατομική ελευθερία που δέχθηκε το πλέον επώδυνο πλήγμα είναι αυτή της θρησκευτικής ελευθερίας και ειδικότερα στην επί μέρους έκφανσή της το δικαίωμα – ελευθερία στη λατρεία. Βεβαίως όπως όλες οι ατομικές ελευθερίες/ανθρώπινα δικαιώματα είναι και αυτή σχετική και τελεί υπό τον όρο τήρησης των νόμων του κράτους και δη μπορεί να περιορίζεται μεταξύ άλλων για λόγους προφύλαξης της δημόσιας υγείας⁶.

Οι περιορισμοί που επιβλήθηκαν κυρίως στη λατρεία από αρκετά κράτη ανά τον κόσμο τέθηκαν σχεδόν αμέσως στο μικροσκόπιο των Συνταγματικών Δικαστηρίων αρκετών χωρών, αλλά και σε παρεμπίπτοντα έλεγχο συνταγματικότητας στην Ελλάδα. Σημαντικό να ειπωθεί εδώ είναι ότι ο κάθε πολίτης έχει δικαίωμα να προσφύγει κατά των περιορισμών λόγω covid19 ενώπιον του Προέδρου του Διοικητικού Πρωτοδικείου της περιφέρειάς του, βάσει του α. 1 §5, της ΠΝΠ 25.02.2020, κάτι που με λύπη και προβληματισμό βλέπω ότι δεν έχει δημοσιοποιηθεί ικανά από κανένα ( κράτος, ΜΜΕ ), αν και αποτελεί βασικό δικαίωμα των πολιτών που πλήττονται από τα μέτρα.

Στο πλαίσιο τόσο του συγκεντρωτικού ελέγχου, όσο και του διάχυτου της συνταγματικότητας των περιορισμών στη θρησκευτική ελευθερία και δη στην άσκηση της λατρείας επιβεβαιώθηκε η σταθερή προσήλωση της δικαιοσύνης στην τήρηση της αρχής της αναλογικότητας. Δηλαδή κατά πόσον οι περιορισμοί είναι ανάλογοι με το αγαθό που περιορίζεται, με το αγαθό που προστατεύεται και εάν υπήρχε άλλος προσφορότερος τρόπος. Ως επί το πλείστον τα δικαστήρια ανά την υφήλιο έκριναν , όπως και τα ελληνικά , ότι τηρείται η αρχή της αναλογικότητας εφόσον τα μέτρα αυτά είναι ορισμένου χρόνου και υποδεικνύονται από ειδική επιτροπή. Με φωτεινές εξαιρέσεις τα Συνταγματικά Δικαστήρια των ΗΠΑ και Γαλλίας που ακύρωσαν την απαγόρευση τέλεσης θρησκευτικών τελετών κεκλεισμένων των θυρών , αλλά και με την παρουσία 10 ατόμων μόνο, κρίνοντάς την ως μη τηρούσα την αρχή της αναλογικότητας , από τη στιγμή που σε άλλους χώρους ( υπεραγορές ) τηρούνται άλλοι πιο ήπιοι περιορισμοί, όπως άτομο ανά τ.μ , ενώ στους χώρους λατρείας τίθεται πλαφόν ατόμων. Εάν τώρα κάνουμε τη σύγκριση με τα ισχύοντα στη χώρα μας είναι πρόδηλη η μη τήρηση της αρχής της αναλογικότητας, σύμφωνα πάντα με τη μείζονα σκέψη των 2 αλλοδαπών συνταγματικών δικαστηρίων, όταν για τον ίδιο λόγο ( προστασία της δημόσιας υγείας λόγω πανδημίας ), σε ανάλογους χώρους ( κλειστούς και συνάθροισης ανθρώπων, όπως υπεραγορές και χώροι λατρείας ) τίθενται 2 διαφορετικά κριτήρια στους μεν ανά τετραγωνικό, στους δε πλήρης απαγόρευση.

Γιατί όλα τα παραπάνω πρέπει να ανησυχούν όχι μόνο τους πιστούς / θρησκευόμενους ανθρώπους , αλλά όλους του ελεύθερους πολίτες;;

1^ον. Έχει ειπωθεί ότι οι καταστάσεις έκτακτης ανάγκης μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως προκάλυμμα για βαθιά καταστροφικές αλλαγές στα συνταγματικά όρια και περιορισμούς στους οποίους υπόκειται η άσκηση κυβερνητικής εξουσίας⁷. Έτσι ο περιορισμός, αλλά και η καταστρατήγηση των ατομικών ελευθεριών, με πρώτο θύμα των θρησκευτική ελευθερία δυνητικά μπορεί να στρώσει το δρόμο στις άρχουσες τάξεις για περαιτέρω, ή και πιο βίαιο περιορισμό άλλων ατομικών ελευθεριών. Είναι μήπως η θρησκευτική ελευθερία αμελητέα; Όχι, αφού είτε το αναγνωρίζουμε είτε όχι , απόρροια της είναι η ελευθερία της σκέψης και της γνώμης⁸. Έτσι όσοι από εμάς τώρα εύκολα δεχόμαστε τις απαγορεύσεις στους Ναούς, τις Συναγωγές και τα Τεμένη, ( ίσως και χαιρέκακα ) μπορεί να δούμε αργότερα και τις ατομικές μας ελευθερίες «πετσοκομμένες» ( sic ) στο δρόμο που χάραξε ο covid19 και ελέγχθηκε ως συνταγματικός από τα δικαστήρια. Μήπως σήμερα δεν υπάρχουν διατάξεις , έστω προσωρινές, ή και γενικές, που διώκουν την σπορά ψευδών ειδήσεων; Από ποιο σημείο η δίωξη ψευδούς είδησης , μπορεί να μετατραπεί σε δίωξη απλά αντίθετης γνώμης;;

Θα απαντήσει κάποιος, αυτό δε θα γίνει , γιατί μας προστατεύει ο συνταγματικός έλεγχος των νόμων. Και αυτό μας πάει στον δεύτερο λόγο ανησυχίας :

2^ον. Τα Συνταγματικά και λοιπά Δικαστήρια έκριναν την συνταγματικότητα των περιορισμών με βάση, όπως και παραπάνω ειπώθηκε, την αρχή της αναλογικότητας, την οποία την εξέτασαν ως προς τη διάρκεια των μέτρων και την προσφορότητά τους, την οποία πάλι περιορίστηκαν να την εξετάσουν βάσει εισήγησης ειδικής επιτροπής, ή αλλιώς επιτροπής ειδικών. Τί σημαίνουν αυτά;

Οι νομικοί ( μεταξύ αυτών και εγώ ο τελευταίος όλων ) που σε όλα αυτό βλέπουν κάτι το ανησυχητικό, συμφωνούν ότι το παραπάνω πλέγμα εντός του οποίου δόθηκε και κρίθηκε η μάχη της θρησκευτικής ελευθερίας είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο και για όλες τις υπόλοιπες ατομικές ελευθερίες, καθώς εν τέλει καταλήγει στο να αφήνει το όριο μεταξύ των ατομικών ελευθεριών ( θρησκευτική εν προκειμένω ) και των περιορισμών τους ( δημόσια υγεία εν προκειμένω ) καθαρά σε πολιτική επιλογή, που μόνο περιορισμένα μπορεί να οριοθετηθεί από το Σύνταγμα⁹! Μάλιστα δε η εισήγηση των ειδικών ( όποιων ειδικών στο μέλλον ) είναι μία εισήγηση δεσμευτική για το κάθε δικαστήριο, αφού δεν μπορεί να κριθεί με βάση την κοινή πείρα που το δικαστήριο διαθέτει. Αντιθέτως η υποχρέωση του κράτους για να τηρήσει τη συνταγματικότητα της καταπάτησης των ατομικών δικαιωμάτων, των όποιων ατομικών δικαιωμάτων, έγκειται στο να θέσει απλά ένα χρονικό όριο, το οποίο δυνητικά μπορεί να ανανεώνεται.

Εν κατακλείδι. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να εκφράσει μία αγωνία. Σκοπός αυτού του άρθρου είναι να επικοινωνήσει στους αναγνώστες την, για τον υπογράφοντα τουλάχιστον, ξεκάθαρη πραγματικότητα μιας κερκόπορτας που έχει ανοίξει μέσω της θρησκευτικής ελευθερίας, που μεταξύ μας, είναι στην ύστερη νεωτερικότητα που ζούμε και η πιο ευάλωτη και υποτιμημένη ατομική ελευθερία, με στόχο τον περιορισμό πολλών, αν όχι όλων των ατομικών ελευθεριών στο όνομα «υπέρτερων» ( sic ) αγαθών, όπως η ασφάλεια και η δημόσια υγεία και με όχημα τον μηχανισμό που αρχίζει να διαφαίνεται στο πλαίσιο του περιορισμού της ελευθερίας της λατρείας. Σκοπός αυτού του άρθρου επίσης είναι η απογοήτευση ( του υπογράφοντα ) για την ευκολία που οι κοινωνίες αποδέχονται τη φαλκίδευση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων.

Στους σκεπτόμενους ακόμα, και καλώς και δικαίως, για το εάν όλα αυτά είναι «τραβηγμένα» θα φέρουμε ένα τελευταίο παράδειγμα. Έχει αντιληφθεί κανείς πόσο εύκολα στο δημόσιο λόγο, στο κράτος, στα ΜΜΕ, σε διατάξεις κτλ έχει αντικατασταθεί ο όρος χρηστά ήθη, από τον όρο πολιτική ορθότητα; Αυτό είναι κακό; ΝΑΙ είναι! Γιατί τα χρηστά ήθη είναι ένα μέγεθος που η νομική επιστήμη έχει προσδιορίσει ακριβώς¹⁰, ενώ η πολιτική ορθότητα όχι! Ποιος προσδιορίζει τί είναι πολιτική ορθότητα και τί συμφωνεί με αυτήν; Και ποιος ορίζει το τί θα γίνει με τους μη σύμφωνους με τους όρους της πολιτικής ορθότητας; Όποιος δεν αντιλαμβάνεται ότι πίσω από τον όρο της πολιτικής ορθότητας και του προσδιορισμού του πολιτικώς ορθού που αντικατέστησε στο δημόσιο λόγο τα χρηστά ήθη, είναι η εκάστοτε άρχουσα τάξη ( κράτος ), και το πόσο εύκολο είναι ο όρος αυτός να αλλάξει περιεχόμενο ανάλογα με τις ορέξεις της, σταματάω την επιχειρηματολογία εδώ, ευχόμενος ότι τα αντανακλαστικά της ελεύθερης ανθρώπινης ψυχής θα ενεργοποιηθούν και θα αποτρέψουν περαιτέρω υποχώρηση των ατομικών ελευθεριών και λοιπών δικαιωμάτων.

Καλά Χριστούγεννα με υγεία σε όλους.

Κοζάνη, 04.12.2020,

π. Νικόλαος Γ. Κοντός,

Νομικός – Θεολόγος