Η πόλη των Σερβίων απ το μέσο του 16ου αιώνα και ως το 1700 περίπου παρουσιάζει μια αξιοσημείωτη εμπορική ανάπτυξη . Το 1613 ( ΤΤ 720 ) το 37,28 % των φόρων αφορά το εμπόριο της και το 30,40 % την αγροτική παραγωγή της , δείγμα ΄πως η πόλη βρίσκονταν τότε σε φάση εμπορευματικής οικονομίας .
Ο οθωμανός φοροεισπράκτορας και περιηγητής Εβλιγιά Τσελεμπί που επισκέφτηκε τα Σέρβια και φιλοξενήθηκε το 1681 και 1688 γράφει πως στην αγορά των Σερβίων όλα τα αγαθά βρίσκονται σε αφθονία , ενώ κάνει ιδιαίτερη αναφορά στην αναπτυγμένη βιοτεχνία των μεταξωτών υφασμάτων . Δεν παραλείπει να μας πληροφορήσει πως οι Ρωμιοί αυτής της πόλης είναι πολύ ανώτεροι των λίγων Μουσουλμάνων . Το κλέος της πόλης στα γράμματα επιστέφει ο Π. Αραβαντινός , ο οποίος γράφει πως άκμαζε η Σχολή των Σερβίων τότε ( περ 1640 ) στην Ελλάδα , όπως καμία άλλη .
Γνωστές την περίοδο αυτή στα Σέρβια , η βιοτεχνία βυρσοδεψίας στα Νταμπάχανα ( καταγράφεται ως Debbaga Ham το 1613 – ΤΤ 720 ) , το εργαστήριο κηροποιείας , τα τρία κεραμοποιεία , οι δεκάδες αλευρόμυλοι κ.α.
Πέραν αυτών όμως υπήρχαν και παραγωγικές δραστηριότητες που φοροαπαλλάσσονταν . Μια απ αυτές ήταν η παραγωγή μαύρης πυρίτιδας ( μαύρης μπαρούτης ) στα Σέρβια που διαβάζουμε το 1569 ( ΤΤ 479 ) και 1613 ( ΤΤ 720 ) . Πρόκειται για σημαντική πληροφορία διότι ως το1566 ” μετρημένες ” ήταν οι πόλεις της οθωμανικής αυτοκρατορίας στο ευρωπαικό έδαφος που είχαν Πυριτιδοποιείο : Θεσσαλονίκη , Καλλίπολη , Σέρβια και ίσως μια ακόμη . Σημειώστε ότι τα Σέρβια τότε , 1543 , είναι η δεύτερη μεγαλύτερη πόλη σε χριστιανικό πληθυσμό στη Μακεδονία με 3850 χριστιανούς έναντι 4300 της Θεσσαλονίκης , 3150 της Βέροιας , 2800 της Καστοριάς και μόλις 1670 των Σερρών.
Την βιοτεχνία πυρίτιδας κατείχαν τέσσερις χριστιανικές οικογένειες απ τη συνοικία των Σερβίων Manastir και μια οικογένεια απ τη συνοικία των Σερβίων Ayo Nikola n.d Papa Fotino ( δυο συνοικίες εντός της καστρόπολης ) και την έστελναν έτοιμη στο κάστρο της Θεσσαλονίκης . Το γεγονός αυτό μας υποχρεώνει να αποδεχθούμε πως η παραγωγή μπαρούτης στα Σερβια υπήρχε απ τη βυζαντινή εποχή και αυτές οι χριστιανικές οικογένειες το διατήρησαν ως ειδικό προνόμιο και στην οθωμανοκρατία επειδή συνεργάστηκαν με τους κατακτητές .
Όσες περιοχές έστελναν πρώτες ύλες στη Θεσσαλονίκη για την παραγωγή της πυρίτιδας , τις έστελναν στο Γραδεμπόριο ( Ωραιόκαστρο ) όπου ήταν το Πυριτιδοποιείο της πόλης . Η πυρίτιδα των Σερβίων πήγαινε απ ευθείας στο κάστρο της Θεσσαλονίκης και όχι στο Γραδεμπόριο αφού ήταν ήδη παρασκευασμένη στο εντόπιο Πυριτιδοποιείο . Στα Σέρβια τότε λειτουργούσαν 18 και 21 αλευρόμυλοι το 1569 και το 1613 αντίστοιχα , γνωρίζουμε δε ότι εύκολα μετατρέπονταν σε μπαρουτόμυλους . Αυτό συνεχίστηκε και λίγο μετά το 1700 , με τη διαφορά ότι τώρα στέλνονταν απ τα Σέρβια στη Θεσσαλονίκη μόνο νιτρικό κάλιο ( ΚΝΟ3 ), ένα απ τα τρία βασικά συστατικά της μαυρης πυρίτιδας ( τα άλλα δυο το κάρβουνο και το θειάφι ) και όχι έτοιμη πυρίτιδα .
Ίσως μπορούμε να αποδώσουμε αυτή την αλλαγή , στην ανάπτυξη της Κλεφτουριάς στην περιοχή μας , που ως τότε -1700 -μπορούσε να βρει εντόπια σερβιώτικη έτοιμη μπαρούτη με τους δικούς της τρόπους ( κλοπή , ομηρεία , εκβιασμός ). Κλεφτουριά χωρίς εφόδια τέτοιου είδους και με τέτοιο τρόπο δεν υπάρχει . Η ανάπτυξη των Κλεφτών στην περιοχή μας δεν θα μπορούσε να συμβαδίσει με τη διατήρηση πλήρους Πυριτιδοποιείου . Απ το 1700 και μετά δεν υπάρχει το Πυριτιδοποιείο Σερβίων , παρά μόνο παραγωγή ΚΝΟ3 που στέλνεται ως πρώτη ύλη στο Γραδεμπόριο Θεσσαλονίκης .
============================================
Πηγή 1 . Κ. Καμπουρίδης – Γ. Σαλακίδης , Η Επαρχία Σερβίων τον 16ο αιώνα μέσα από οθωμανικές πηγές , σελ 232 , εκδ Αντ Σταμούλη 2013
Πηγή 2 . Φ. Κοτζαγεώργης , Η οθωμανική Μακεδονία ( τέλη ΙΔ – τέλη ΙΖ αιώνα ) , Ι.Μ.Μ.Α ( για τα δημογραφικά του 1543 ) .
Νίκος Μπουκουβάλας – Πρόεδρος Δημοτικού Συμβουλίου Σερβίων
