Δυτική Μακεδονία και απολιγνιτοποίηση: Συνεργοί στο κοινωνικό πείραμα που…καταγγέλλουν; (του Γιάννη Παρασκευόπουλου, μέλος του Συμβουλίου και της Θεματικής Οικονομίας των Πράσινων)

Την περασμένη εβδομάδα είχα παρακολουθήσει τη διαδικτυακή εκδήλωση του TVXS και του Kozani TV, με το πολύ ενδιαφέρον ερώτημα κατά πόσο το επικείμενο κλείσιμο των λιγνιτικών μονάδων το 2023 αποτελεί «πράσινη ανάπτυξη» ή «κοινωνικό πείραμα».

Είναι σαφές ότι η ΝΔ και η κυβέρνησή της δεν επιδίωξαν να προετοιμάσουν την τοπική κοινωνία και να συζητήσουν έγκαιρα μαζί της. Σήμερα καταθέτουν αποσπασματικά μόνο σχέδια για την επόμενη μέρα  της περιοχής,  δεν διεκδίκησαν καν επαρκείς ευρωπαϊκούς πόρους για τη μετάβαση, περιμένουν σχεδόν τα πάντα από μια χούφτα μεγάλες ιδιωτικές επενδύσεις που ίσως και να μην έρθουν ποτέ ή να φύγουν ξαφνικά. Όλα αυτά θα μπορούσαν όντως να παραπέμπουν και σε «κοινωνικό πείραμα», έστω ακούσιο.

Τι αντιτάσσουμε όμως σε αυτό;  Στην εκδήλωση του TVXS, ο κ. Παναγιωτάκης ως πρώην επικεφαλής της ΔΕΗ και πολέμιος της απολιγνιτοποίησης, αντιπρότεινε παράταση ζωής για (μόλις) 3 από τις υπάρχουσες 15 μονάδες. Από το 2009 μέχρι και το 2019 η ενέργεια από λιγνίτη είχε ήδη μειωθεί κατά 70%, ενώ το 2020 η μείωση έφθασε το 85%.  Με την απολιγνιτοποίηση να έχει ήδη προχωρήσει τόσο, πριν καν την εξαγγελία για το κλείσιμο των   μονάδων, ακόμη και η υπεράσπιση του λιγνίτη πρακτικά σημαίνει απλώς μερική απολιγνιτοποίηση, κατά 70% αντί 100%. Το κρισιμότερο λοιπόν ερώτημα δεν είναι αν επιλέγουμε αργό ή «ξαφνικό» θάνατο για τον λιγνίτη, αλλά το τι μέλλον και τι οικονομία μπορεί να οικοδομήσει η Δυτική Μακεδονία μετά από αυτόν.

Ο σχετικός διάλογος θα έπρεπε να βρίσκεται στο επίκεντρο εδώ και χρόνια. Μέχρι και τις εκλογές του 2019, ΝΔ, ΣΥΡΙΖΑ, ΚΙΝΑΛΛ και ΚΚΕ τον απέφευγαν με συναγωνισμό υποσχέσεων για τεχνητή παράταση ζωής στον λιγνίτη, μέσω εξαιρέσεων από τις ευρωπαϊκές πολιτικές. Αν υπάρχει σε εξέλιξη κοινωνικό πείραμα, με ή χωρίς εισαγωγικά, αυτό τρέφεται από την  απουσία βιώσιμου σχεδίου για την επόμενη μέρα της τοπικής οικονομίας. Για ποιο λόγο, λοιπόν, οι αντίπαλοι του σχεδίου της ΝΔ επενδύουν σήμερα το 99% της ενέργειάς τους στη διεκδίκηση παρατάσεων για κλάσμα του λιγνίτη, όταν το πείραμα που καταγγέλλουν μπορεί να αντιμετωπιστεί μόνο με συνολικές απαντήσεις για την επόμενη μέρα της τοπικής οικονομίας και για διεξόδους εργασίας;

Πιθανότερο είναι ότι δυσκολεύονται να διακρίνουν τέτοιες απαντήσεις στον δικό τους πολιτικό ορίζοντα. Η κυριαρχία του λιγνίτη ακύρωνε επί δεκαετίες κάθε άλλη οικονομική  δυνατότητα, η ΝΔ βλέπει ως μόνη διέξοδο την καλή διάθεση των επενδυτών και το ορυκτό αέριο, η αντιπολίτευση αγκιστρώνεται σε όσα γνωρίζει ήδη.

Κι όμως, φαίνεται ότι υπάρχουν λύσεις αν μπορέσουμε να σκεφτούμε διαφορετικά. Παράλληλα με την καταστροφή στο λιγνιτικό λεκανοπέδιο, η Δυτική Μακεδονία διατηρεί και μεγάλο φυσικό πλούτο: 2 εθνικοί δρυμοί, 15 περιοχές Natura, 7 περιοχές ιδιαίτερου φυσικού κάλλους, λίμνες και ποτάμια με 65% των συνολικών επιφανειακών νερών της χώρας, 14 κατηγορίες προστατευόμενων αγροτικών προϊόντων. Ο συνδυασμός τους με γρήγορη μετεξέλιξη της περιοχής σε κέντρο 100% καθαρής ενέργειας, χωρίς ορυκτό αέριο και καύση απορριμμάτων, θα οικοδομούσε μια δυναμική διεθνή ταυτότητα Πράσινης Μετάβασης που θα έδινε πρόσθετη αξία στην αγροτική παραγωγή, θα έβαζε βάσεις για ήπιο ποιοτικό τουρισμό όλο τον χρόνο, θα λειτουργούσε ως πόλος έλξης για επενδύσεις σε πράσινες εφαρμογές και σε ανάλογη έρευνα. Εκτεταμένες δημόσιες επενδύσεις, σε ενεργειακές αναβαθμίσεις και σιδηροδρομικές υποδομές, θα έδιναν θέσεις εργασίας και για τους χαμένους της απολιγνιτοποίησης. Θα συμπληρώνονταν με επενδύσεις της ΔΕΗ σε αποκαταστάσεις ορυχείων και μετατροπές λιγνιτικών μονάδων σε σταθμούς θερμικής αποθήκευσης για καθαρή ενέργεια, με διατήρηση των θέσεων εργασίας. Κεντρικό ρόλο θα είχε όμως η τοπική κοινωνία: με ενεργειακές κοινότητες, συνεταιριστική μεταποίηση τοπικών αγροτικών προϊόντων, στήριξη μικρών και μεσαίων τοπικών επιχειρήσεων που θα πρέπει να απορροφήσουν τον κύριο κορμό των κονδυλίων της Δίκαιης Μετάβασης. Τα τελευταία είναι σαφώς ανεπαρκή (και υπάρχουν ευθύνες γι’ αυτό), η Ελλάδα πρόκειται όμως να διαχειριστεί τα επόμενα χρόνια συνολικά 72 δις ευρώ, για Ταμείο Ανάκαμψης, ΕΣΠΑ και Αγροτική Πολιτική.

Προτάσεις στην κατεύθυνση αυτή, καταθέτουν από χρόνια οικολογικές οργανώσεις όπως η Οικολογική Κίνηση Κοζάνης, το WWF, το Green Tank. Σε πολιτικό επίπεδο, στους Πράσινους  ΑΡΧΙΚΗ – Prasinoi βάζουμε ήδη τις τελικές πινελιές σε μια τέτοια συνολικότερη και αναλυτική πρόταση για Πράσινη Μετάβαση, με στόχο να ξεκινήσουμε σύντομα τον  διάλογο με την τοπική κοινωνία της Δυτικής Μακεδονίας. Οι πρώτες επαφές δείχνουν ότι υπάρχουν ήδη ενδιαφερόμενοι, πολύ πέρα από τα στενά όρια του οικολογικού χώρου.

Η προχειρότητα του σχεδίου της ΝΔ και τα επικίνδυνα κενά του, δημιουργούν όντως απειλές για το μέλλον της Δυτικής Μακεδονίας.  Επικίνδυνες, όμως, είναι και οι στρατηγικές που εγκλωβίζονται σε μάχες οπισθοφυλακών, αντί για οικοδόμηση προτάσεων που σχεδιάζουν και διεκδικούν ένα βιώσιμο μέλλον για την περιοχή. Εμμονή σε ορυκτό αέριο, καύση απορριμμάτων ή σε παράταση ζωής στον λιγνίτη, θα αναχαίτιζε απλώς τη δυναμική μιας πράσινης μετάβασης: το τίμημα θα το πλήρωνε η Δυτική Μακεδονία.

Πριν μερικά χρόνια θα φαινόταν στους περισσότερους αδιανόητο, μια πράσινη πρόταση να είναι πιο ρεαλιστική και πιο χρήσιμη για την τοπική κοινωνία, από όσα προτείνει ολόκληρο σχεδόν το πολιτικό σύστημα: ίσως όμως οι καιροί έχουν τώρα αλλάξει ριζικά.

                                                                          Γιάννης Παρασκευόπουλος

                                         Μέλος του Συμβουλίου και της Θεματικής Οικονομίας των Πράσινων