Green Tank: 20 σημεία για το Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης της Δυτικής Μακεδονίας

Το Green Tank κατέθεσε παρατηρήσεις και συγκεκριμένες προτάσεις για το Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ) Δυτικής Μακεδονίας.

Τα Εδαφικά Σχέδια Δίκαιης Μετάβασης αποτελούν την αναγκαία προϋπόθεση για την αξιοποίηση των ευρωπαϊκών πόρων που θα διοχετευθούν για τη στροφή των τοπικών οικονομιών των λιγνιτικών περιοχών προς βιώσιμη κατεύθυνση. Πρόκειται λοιπόν, για ένα σημαντικό σχεδιασμό που θέτει τις βάσεις για την επιτυχία της μετάβασης στις λιγνιτικές περιοχές της χώρας.

Το Green Tank κατέθεσε τα σχόλιά του στο Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ) Δυτικής Μακεδονίας, θεωρώντας ότι θα συνδράμουν στην επείγουσα ανάγκη για σωστό σχεδιασμό της επόμενης μέρας στις λιγνιτικές περιοχές.

Τα βασικά σημεία:

1. Το ΕΣΔΙΜ Δυτικής Μακεδονίας περιγράφει επαρκώς τη διαδικασία μετάβασης σε εθνικό επίπεδο προς μια κλιματικά ουδέτερη οικονομία αν και απουσιάζει πλήρως η αναφορά στον νέο πανευρωπαϊκό  κλιματικό στόχο για μείωση των εκπομπών κατά τουλάχιστον 55% ως το 2030, γεγονός που με τη σειρά του επιβάλλει αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα (ΕΣΕΚ) και κατ’ επέκταση αντίστοιχη προσαρμογή του ΕΣΔΙΜ.
2. Δεν υπάρχει καμία αναφορά (πολλώ δε μάλλον ανάλυση) σχετικά με το ύψος των διαθέσιμων πόρων για τη χρηματοδότηση της μετάβασης.
3. Απαιτείται τεκμηρίωση για την επάρκεια των πόρων, ειδικά την επιλογή των συνεισφορών του ΕΤΠΑ, του ΕΚΤ+ που προορίζονται να αξιοποιηθούν για τη μετάβαση τόσο των λιγνιτικών περιοχών όσο και των νησιών, ιδιαίτερα καθώς αυτοί (€1,6 δις) είναι σαφώς χαμηλότεροι από τους πόρους γειτονικών κρατών μελών μόνο από το ΤΔΜ.  Αντίστοιχη τεκμηρίωση χρειάζεται  και για το ύψος των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης που θα διατεθούν για τη μετάβαση.
4. Οι εθνικοί πόροι κρίνονται εντελώς ανεπαρκείς για ένα θέμα που χαρακτηρίζεται ως «εθνικό».
5. Απουσιάζει πλήρως η αντιστοίχιση μεταξύ διαθέσιμων πόρων και συγκεκριμένων επενδύσεων.
6. Απουσιάζουν από τη διαδικασία εκπόνησης του ΕΣΔΙΜ και από το σχήμα διακυβέρνησης πολλοί «οικείοι εταίροι» με βάση το άρθρο 6 του Κανονισμού Κοινών Διατάξεων (ΚΚΔ), όπως οι περιβαλλοντικοί εταίροι, κι αυτό παρά την έντονη περιβαλλοντική διάσταση της μετάβασης στη μεταλιγνιτική εποχή.
7. To σχήμα διακυβέρνησης είναι συγκεντρωτικό κι έχει καταρτιστεί με λογική «εκ των άνω προς τα κάτω» αφήνοντας ελάχιστες αρμοδιότητες σε τοπικούς φορείς και την κοινωνία των πολιτών.
8. Παρά την αναγνωρισμένη σημασία των μικρο-μεσαίων επιχειρήσεων (ΜΜΕ) για την αναγκαία στροφή του αναπτυξιακού μοντέλου της περιοχής, δεν υπάρχει περιγραφή του είδους των ΜΜΕ που θα προωθηθούν μέσω του ΕΣΔΙΜ καθώς και του τρόπου στήριξής τους.
9. Απουσιάζει ο απαιτούμενος από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό του ΤΔΜ «εξαντλητικός» κατάλογος των μεγαλύτερων επιχειρήσεων που προορίζεται να στηριχθούν από το ΤΔΜ.
10. Απουσιάζει ο απαιτούμενος από τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό του ΤΔΜ «εξαντλητικός» κατάλογος των επενδύσεων για την επίτευξη μείωσης των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου από δραστηριότητες που απαριθμούνται στο παράρτημα Ι της οδηγίας 2003/87/EΚ.
11. Η χρήση των πόρων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για έργα ενεργειακής αξιοποίησης απορριμμάτων δεν είναι εφικτή με βάση τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό του ΤΔΜ. Τέτοιες επενδύσεις δεν είναι περιβαλλοντικά βιώσιμες και γι’αυτό άλλωστε δεν είναι επιλέξιμες για χρηματοδότηση.
12. Η χρήση του τρίτου πυλώνα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης (Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων) για τη χρηματοδότηση νέων υποδομών ορυκτού αερίου χωρίς CCS, όπως αυτά που σχεδιάζονται για την τηλεθέρμανση των τριών πόλεων της Δ. Μακεδονίας, δεν είναι εφικτή λόγω της νέας πολιτικής της ΕΤΕπ όπως αυτή ανακοινώθηκε τον Νοέμβριο του 2019.
13. Η χρήση των πόρων του Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης για έργα τηλεθέρμανσης στο βαθμό που αυτά αφορούν υποδομές ορυκτού αερίου δεν είναι εφικτή με βάση τον Ευρωπαϊκό Κανονισμό του ΤΔΜ.
14. Η χρήση του 2^ου πυλώνα του Μηχανισμού Δίκαιης Μετάβασης InvestEU για χρηματοδότηση υποδομών ορυκτού αερίου και τηλεθέρμανσης είναι προβληματική.
15. Οι αναφορές σε επενδύσεις υποδομών αποθήκευσης ηλεκτρικής ενέργειας είναι αόριστες και γενικόλογες παρά την επιλεξιμότητά τους για χρηματοδότηση και τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα για τη Δ. Μακεδονία.
16. Γενικόλογες και αόριστες είναι επίσης οι αναφορές σε επενδύσεις εξοικονόμησης ενέργειας και βελτίωσης της ενεργειακής απόδοσης παρά την αποδεδειγμένη δυνατότητα που έχουν αυτές για δημιουργία θέσεων εργασίας και τοπικά προστιθέμενης αξίας καθώς και την επιλεξιμότητά τους για χρηματοδότηση από το ΤΔΜ.
17. Απουσιάζει η οποιαδήποτε αναφορά ή παροχή κινήτρων για δημιουργία ενεργειακών κοινοτήτων παρά το γεγονός ότι αυτές μπορούν να ενισχύσουν τη συμμετοχή των πολιτών και τις αντίστοιχες οικονομικές ωφέλειες από τη διαδικασία της μετάβασης στη μεταλιγνιτική περίοδο.
18. Δεν εξετάζεται καθόλου η χρήση ΑΠΕ για τη θέρμανση των κατοίκων της Δυτικής Μακεδονίας παρά το γεγονός ότι οι αντίστοιχες υποδομές είναι πλήρως επιλέξιμες για χρηματοδότηση από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Δίκαιης Μετάβασης αλλά και το Ταμείο Ανάκαμψης.
19. Υπάρχουν πολλά κενά γύρω από το κομβικό ζήτημα της περιβαλλοντικής αποκατάστασης εδαφών, όπως κατά πόσο τηρείται η αρχή «ο ρυπαίνων πληρώνει» που επιτάσσει ο Κανονισμός για το ΤΔΜ, ποιο είναι το σχέδιο και ποιο το εκτιμώμενο κόστος αποκατάστασης, ποια είναι η αξία της γης που παραχωρεί η ΔΕΗ στο όχημα ειδικού σκοπού (SPV), τι τμήμα του (μικρού) μεριδίου των €755 εκ. της Ελλάδας από το ΤΔΜ θα διοχετευθεί στην αποκατάσταση εδαφών κλπ.
20. Υπάρχουν ασάφειες σχετικά με το είδος των ενεργειακών επενδύσεων που θα χρηματοδοτήσει το Ταμείο Ανάκαμψης.

Σημειώσεις:

1. Μπορείτε να διαβάστε τα αναλυτικά σχόλια του Green Tank επί του ΕΣΔΙΜ Δ. Μακεδονίας.
2. Μπορείτε να διαβάσετε την επιστολή των ευρωπαϊκών ΜΚΟ και δεξαμενών σκέψης προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή σχετικά με την πορεία των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης.