Οικολογική Κίνηση Κοζάνης: Παρατηρήσεις στο Εδαφικό Σχέδιο της Δυτικής Μακεδονίας

Σχετικά με το Εδαφικό Σχέδιο Δίκαιης Μετάβασης (ΕΣΔΙΜ) της Δυτικής Μακεδονίας υποβάλουμε τις εξής παρατηρήσεις:

Θετικά σημεία:

1. Μεγάλο μέρος του ΕΣΔΙΜ αφιερώνεται στο να αποδείξει με πολλά στοιχεία τη μεγάλη εξάρτηση της οικονομίας της Π.Ε. Κοζάνης και Φλώρινας από τη ΔΕΗ, πράγμα που είναι απαραίτητο προκειμένου να χρηματοδοτηθεί το Σχέδιο από την Ευρώπη. Είναι σημαντικό ότι από τους πίνακες και τα στοιχεία (βλ. Πίνακ. 36 κ 26 και 71) προκύπτει σαφώς ότι η εξάρτηση από τη ΔΕΗ δεν ισχύει σε ΟΛΗ τη Δυτική Μακεδονία (είναι σχεδόν μηδενική σε κάποιες περιοχές της) και συνεπώς η χρηματοδότηση θα πρέπει να κατευθυνθεί μόνο στις ενεργειακές Π.Ε Κοζάνης & Φλώρινας και κυρίως στους ενεργειακούς Δήμους. Αυτό πιθανόν να βάλει κάποιο φρένο στον επιχειρούμενο εκτροχιασμό των πόρων σε άλλες Π.Ε., αλλά και στις τρεις νησιώτικες Περιφέρειες (Κρήτης και Β. & Ν. Αιγαίου). Οι εν λόγω Περιφέρειες έχουν ενταχτεί στο πρόγραμμα ως «πληττόμενες» από τη μείωση των ορυκτών καυσίμων στην ηλεκτροπαραγωγή, ενώ είναι ωφελούμενες με τη διασύνδεση που τις απαλλάσσει από το ντίζελ και το μαζούτ.

2. Μέσα στους όρους χρηματοδότησης από το Ταμείο Ανάκαμψης, συμπεριλαμβάνεται η συμβατότητα με τον Κανονισμό για τις Βιώσιμες Επενδύσεις 2020/852. Αυτό είναι μεν μια θετική εξέλιξη, αλλά έρχεται σε αντίφαση με επενδύσεις που προτείνονται στο Εδαφικό Σχέδιο Δ.Μ, όπως η καύση απορριμμάτων και οι εγκαταστάσεις φυσικού αερίου, οι οποίες δεν πληρούν τον όρο της περιβαλλοντικής βιωσιμότητας και δεν συνάδουν με τους νέους, πιο απαιτητικούς κλιματικούς στόχους της ΕΕ. (βλ. ανακοίνωση Green Tank)

Αρνητικά σημεία:

Δυστυχώς τα αρνητικά είναι αρκετά περισσότερα από τα θετικά. Συγκεκριμένα :

1. Το ΕΣΔΙΜ σε πολλά σημεία είναι γενικόλογο. Χαρακτηρίζεται από την έλλειψη χρονο-διαγραμμάτων, την κοστολόγηση -έστω και ως εκτίμηση- μεγάλων παρεμβάσεων (όπως η αποκατάσταση εδαφών), ενώ είναι εμφανής και μεγάλη η περιθωριοποίηση των δήμων και της Αυτοδιοίκησης στη διαδικασία Μετάβασης.

2. Απαιτείται γενναία αύξηση της κρατικής χρηματοδότησης, η οποία ήταν ήδη αναιμική και με πρόσφατη απόφαση του ΥΠΕΝ εκμηδενίστηκε, αφού μειώθηκαν κατά 6 φορές οι πόροι του Εθνικού Ταμείου Δικ. Μεταβ. για το 2020. Σχετικά με το Ευρωπαϊκό Ταμείο Δικ. Μετάβ είναι γνωστό ότι πέρυσι περικόπηκε δραματικά (από τα 40 στα 17,5 δις!). Από την άλλη η ΕΕ αποφάσισε -ορθά – να διοχετεύσει τεράστιους πόρους για την ανάκαμψη της ευρωπαϊκής οικονομίας που βυθίζεται λόγω της πανδημίας. Μόνο το Ταμείο Ανάκαμψης θα δώσει στην Ελλάδα 32 δις. Αν τα κονδύλια αυτά δεν αφορούν πρωτίστως τις λιγνιτικές περιοχές που χρειάζονται «διπλή ανάκαμψη» (λόγω ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ και COVID-19), τότε ποιον αφορούν; Υπογραμμίζεται ότι το 1/3 των πόρων αυτών πρέπει να στηρίξει πράσινα έργα, κάτι που «πάει γάντι» με τη μεταλιγνιτική μετάβαση.

3. Δεν συμπεριλαμβάνονται στη χρηματοδότηση από το ΤΔΜ δύο βασικοί πυλώνες ανάπτυξης. Πρόκειται για τον αγρο-διατροφικό (βλ. και ΙΔΜΕλ) και τον τουριστικό. Ειδικά ο τελευταίος έχει τεράστια περιθώρια ανάπτυξης. Σημειώνουμε εδώ το σχόλιο του φίλου Μ. Πετράκου που συγκρίνει τους ξένους τουρίστες της Δυτικής Μακεδονίας (23.000 το έτος 2018) με εκείνους της γειτονικής Αχρίδας, η οποία μέσα σε 8 χρόνια (2011- 2018) αύξησε τον αριθμό των ξένων επισκεπτών από 75.000 σε σχεδόν 180.000 !

4. Ενεργειακά θέματα. Υπάρχουν αρκετές γκρίζες ζώνες. α) Ο όρος «καθαρές μορφές ενέργειας» αντί ΑΠΕ αφήνει παράθυρο για χρήση των λεγόμενων «καθαρών» τεχνολογιών λιγνίτη. β) Η εξοικονόμηση και πιο πολύ η αποθήκευση ενέργειας ενώ έχουν τεράστια περιθώρια ανάπτυξης και δημιουργίας θέσεων εργασίας είναι χαμηλά στην ατζέντα του ΕΣΔΙΜ. γ) Το ίδιο ισχύει και για την ηλεκτροκίνηση όπου υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό σε «δευτερεύοντες» τομείς (συναρμολόγηση ηλεκτρικών δικύκλων – τρικύκλων, σταθμών φόρτισης AC και DC, τεχνικός έλεγχος ηλεκτρικών οχημάτων, κατάρτιση κλπ). δ) Εκκωφαντική είναι τέλος η απουσία στήριξης των ενεργειακών κοινοτήτων, οι οποίες εκτός των άλλων μπορούν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της ενεργειακής φτώχειας. Αυτό αποτελεί κοινή επισήμανση όλων των μέχρι τώρα ανακοινώσεων (βλ. Λ. Ιωαννίδη).

5. Ιδιοκτησιακό καθεστώς εδαφών. Γίνεται ένα βήμα για να λυθεί το πρόβλημα, με τη «δωρεάν» παραχώρηση από τη ΔΕΗ ενός μεγάλου μέρους των απαλλοτριωμένων εδαφών που ανήκουν στη ΔΕΗ. Όμως το τίμημα είναι βαρύ. Η ΔΕΗ κρατά τις εκτάσεις – φιλέτα και παραχωρεί τα εδάφη που αποτελούν «κρανίου τόπο» και χρειάζονται πανάκριβη αποκατάσταση. Η ΔΕΗ απαλλάσσεται από την υποχρέωση της να πληρώσει ένα σημαντικό μέρος της αποκατάστασης, το κόστος της οποίας θα καλυφθεί από τους πόρους της Δίκαιας Μετάβασης, σε βάρος άλλων έργων και επενδύσεων. Κοντολογίς η συμφωνία είναι λεόντεια υπέρ της ΔΕΗ, αφού μετακυλίει αλλού το κόστος αποκατάστασης των παραχωρούμενων εδαφών, το οποίο είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτή καθαυτή την αξία των εδαφών ! Τέλος σε όλο το ΕΣΔΙΜ δεν υπάρχει ούτε μια εκτίμηση για το κόστος αποκατάστασης και την αξία των εδαφών, στοιχεία απαραίτητα για κάθε είδους χρηματοδότηση.

6. Διαδικασία αποκατάστασης εδαφών. Πιστεύουμε ότι ο κύριος Φορέας υλοποίησης πρέπει να είναι η ΔΕΗ. Έχει την εμπειρία και την τεχνογνωσία και επιπλέον θα βρει μια ακόμη παραγωγική διέξοδο. Το ΕΣΔΙΜ αντιμετωπίζει επιφανειακά το θέμα του Φορέα και προσεγγίζει πολύ απλοϊκά τις νέες Μελέτες Περιβ. Επιπτώσεων (ΜΠΕ). ΟΙ ΜΠΕ δεν είναι πανάκεια, Χρειάζονται ένα πλήθος υποστηρικτικών μελετών (υδρογεωλογικές, τοπιολογικές κλπ), οι οποίες θα έπρεπε να είχαν ξεκινήσει προκειμένου να αντιμετωπιστεί το πολυσύνθετο και μακροχρόνιο έργο της αποκατάστασης, όπου υπεισέρχονται πλήθος παραμέτρων, (ευστάθεια πρανών και εξωτερικών αποθέσεων, προβληματικές λίμνες, αυταναφλέξεις, καθιζήσεις λόγω απορροών, αποστραγγίσεις κλπ, βλ. Χ. Παπαγεωργίου). Να σημειωθεί επίσης ότι το ΕΣΔΙΜ αντιμετωπίζει «τηλεγραφικά» τη διαδικασία αποξήλωσης των παλιών μονάδων και των αντίστοιχων ΜΠΕ που θα χρειαστούν.

7. Σύστημα διακυβέρνησης. Τα όργανα διακυβέρνησης που θεσμοθετεί το ΕΣΔΙΜ θέτουν εν αμφιβόλω την αποτελεσματική διαχείριση και τη δημοκρατικότητα του όλου εγχειρήματος. Επικαλύψεις, θολά μεταβατικά στάδια και διάχυση αρμοδιοτήτων προοιωνίζουν μπλέξιμο «εξουσιών», καθυστερήσεις και δυσλειτουργίες. Το σημαντικότερο όλων είναι η παντελής απουσία από το σχήμα διακυβέρνησης των ενεργειακών (και πληττόμενων) δήμων και η αναιμική παρουσία της Περιφέρειας. Το επισήμαναν όλοι οι τοπικοί, οπότε ας μην πούμε μία από τα ίδια. Θα επισημάνουμε μόνο τούτο. Όταν δημιουργείται ένα κενό, κάποιος θα το καταλάβει. Η απουσία ενός κοινού εναλλακτικού σχεδίου (όχι ψηφισμάτων) από πλευράς Αυτοδιοίκησης συνιστά ένα σημαντικό κενό, το οποίο έρχεται να καταλάβει όποιος εμφορείται από συγκεντρωτικές αντιλήψεις διοίκησης. Από την άποψη αυτή η πολιτική ευθύνη ανήκει μεν στην κυβέρνηση που επιλέγει το management από τα πάνω, αλλά μεγάλο μερίδιο ευθύνης έχει και η κομματικά σπαρασσόμενη Αυτοδιοίκηση που το επέτρεψε να γίνει με την ελλειμματική λειτουργία της.

Κοζάνη 19-3-2021