οι μικρογράμματοι της Ιστορίας (Γράφει η Όλγα Ντέλλα)

ΤΩΝ ΑΦΑΝΩΝ

Μονόχορδες γραφές στους τοίχους,

Ομιλίες απελπισμένες

Των αφανών.

ΠΡΟΔΡΟΜΟΣ ΜΑΡΚΟΓΛΟΥ¹

Αν τους συγκεντρώσεις είναι πολλοί. Πολλοί αυτοί οι αφανείς. Όχι τα αρχιγράμματα. Οι έντιτλοι. Αυτοί οι αφανέρωτοι. Οστά γεγυμνωμένα. Το σμήνος. Αυτές. Που όρμησαν πετώντας στα νερά των ποταμών. Δικαιωμένοι. Αδικαίωτοι. Ποιος μπορεί να πει. Ποιος μπορεί για την ευθύνη αυτού του αίματος να μιλήσει. Όταν το αίμα μυρόβλυσε όπου έπεσε, ποιος μπορεί να πει τι κάνουμε μ’ αυτό το μύρο που έσταξε στα χέρια μας.

ΕΥΘΥΝΗ

Ζητούσε να μάθει

Τα χρόνια του

Το αίμα του

Αυτά που έδωσε

Ποιοι τα’ χαν καρπωθεί.

θανατί λάγγεμαν

1680. Δυτικός Πόντος. Πάφρα. Ο Χασάν Αλήμπεης διατάζει να συλλάβουν νεαρές γυναίκες για τα σκλαβοπάζαρα της Ανατολής. Έχουν ήδη προηγηθεί άπειρες απόπειρες εξισλαμισμού των Ελλήνων.. Τελευταία τους είχαν απαγορεύσει να μιλούν την ελληνική. Μάλιστα προς αυτή την κατεύθυνση έκοψαν σε μια μέρα 15000 γλώσσες Ελλήνων. Το γεγονός αναφέρει ο Απόστολος Βακαλόπουλος. Η Πάφρα ήταν σημείο κλειδί. Ο πληθυσμός έπρεπε να’ ναι με το μέρος των Οθωμανών. Δεν ήταν.

ΓΛΩΣΣΑ

Και μένει

Η γλώσσα

Μόνη

Παντοτινή πατρίδα.

Γυναίκες, τα παιδιά τους, κορίτσια, για να αποφύγουν τα σκλαβοπάζαρα καταφεύγουν από τη γύρω περιοχή στο κάστρο του Asarakle. Κάτω ο Άλυ ποταμός. Μαζί τους και άλλες 2000 ψυχές.

Τους πολιόρκησαν 48 μέρες. Έγκλειστες εκεί, άλλες έχασαν τα λογικά τους, άλλες πέθαναν από πείνα και δίψα, άλλες έφυγαν κρυφά και παραδόθηκαν στους Τούρκους. Ετοιμάζονταν να παραδοθούν και όσοι από αυτούς τους 2000 ήταν ακόμα ζωντανοί.

30 ή και 40 κορίτσια από το χωριό Άσαρ της Πάφρας ανεβαίνουν ψηλά. Στην κορυφή του κάστρου. Από εκεί πέφτουν στον ποταμό. 150 μέτρα κάτω συναντούν τα νερά του.

Το κάστρο έπειτα ονομάστηκε Kiz Kalesi, το Κάστρο των Κοριτσιών.

“Θανατί λάγγεμαν”, “πήδημα κοριτσιών” ή “σκοπός των κοριτσιών”. Χορός που χορευόταν στη μνήμη τους. Με ζουρνά και νταούλι. Λύρα και κεμανέ. Έντονος και αγωνιώδης. Δεν αφήνει περιθώρια για σκέψη ή επιστροφή. Ένας θούριος είναι. Η λαβή, από τις παλάμες. Τα χέρια, παράλληλα προς το σώμα. Ή στην ανάταση. Σε μια παραλλαγή τα χέρια έντονα πίσω-μπρος -στα πρώτα μόνο βήματα. Έτσι όπως ακούγονταν ίσως οι χτύποι της καρδιάς. Όταν η κοπέλα με μια κίνηση έπεφτε στο κενό. Στα τελευταία, τα χέρια επιμένουν στην ανάταση. Οι κοπέλες μόλις αναλήφθηκαν.

ΕΠΙΤΥΜΒΙΟ

Κορίτσια της άνοιξης

Ανθισμένα φιλιά

Μπροστά στο απόσπασμα

Λευκοί κρίνοι.

Ζάλογγος – Μονή Σέλτσου

Ζάλογγος. Δεκέμβρης του 1803. Το Σούλι καταλαμβάνεται από τον Αλή Πασά. Μια ομάδα γυναικών καταφεύγει στην κορυφή του όρους. Όταν καταδιώκονται από τους Τούρκους, γκρεμίζονται. Πριν, έριξαν τα παιδιά τους. Το αν χόρευαν ή όχι μένει ένα μυστήριο. Όπως και το άλμα στο κενό.

ΛΟΙΠΟΝ;

Λοιπόν, συμμαζωχτείτε

Αυτοί δώσανε το αίμα τους,

Εμείς μόλις λίγες λέξεις

Κι αυτές απερίσκεπτα.

Μονή Σέλτσου. Πηγές Άρτας. Απρίλης του 1804. Μια άλλη ομάδα των Σουλιωτών καταφεύγει εκεί. Πολιορκούνται τρεις μήνες. Όταν δεν απομένει διαφυγή και αφού έχουν αμυνθεί με ό,τι είχαν και δεν είχαν και όσοι απέμειναν μετά τις απερίγραπτες συμπλοκές, την καταδίωξη των γυναικών στα βράχια, προς τη γέφυρα, πάνω στη γέφυρα, όσες απέμειναν και πολεμούσαν, πέφτουν στο τέλος στο κενό. Κάτω τις περιμένουν τα νερά του Αχελώου. Μαζί με τους πολιορκημένους έμειναν ως το τέλος και πολέμησαν 200 άντρες από το χωριό Ραδοβίζι. Σώθηκαν ελάχιστοι. Ανήμερα του Αγίου Γεωργίου. Άνοιξη ήδη.

Μελανιός

Χίος. Απρίλης του 1822. Ακρωτήριο Μελανιός. Χιλιάδες καταφεύγουν εκεί. Η ελπίδα Ψαριανά καράβια να τους περάσουν απέναντι και να σωθούν δεν δικαιώνεται ποτέ. Το ιππικό των Τούρκων τούς προλαβαίνει. Αιματοχυσία όπως η θάλασσα. Τόσο το αίμα που ως και σήμερα οι πέτρες, λένε, κόκκινες. Άλλες πέσαν στο κενό με τα παιδιά τους. Ο κάβο Μελανιός. Ο Μαύρος Γκρεμός. Εκεί θα τους συναντήσεις.

ΕΠΙ ΤΟΥ ΤΥΜΒΟΥ

Μας βρήκε το δόντι της Σελήνης

Κοντά στη θάλασσα

Κόρες με το χέρι στο στήθος

Λευκά βράχια

Μαλλιά ν’ ανθίζουν

Κήπους πυκνόχλωρους.

“Λήγοντος του μηνός Μαϊου είχε καταστραφή όλη η Χίος” γράφει ο Ζολώτας. Πάνω από 10000 όμως θανατώθηκαν μόνο εκεί. Γύρω από αυτό το ακρωτήρι. Η Μέλαινα άκρα. Εκεί όπου μαυροφορέθηκε η μέλαινα Δήμητρα για την κόρη της Περσεφόνη. Εκεί όπου ο ναός της. Κι ύστερα ο ναός της Αγίας Μελάνης. Έτσι, μια υπογράμμιση του μαύρου ξανά. Ή για ξορκίσει το πένθος. Ή να δώσει τη σκυτάλη. Σημαδεύεται ο τόπος για τρίτη φορά μια και καλή. Σα να ‘ταν σημαδεμένος και παρέμεινε. Πένθος που έβαψε κόκκινη τη θάλασσα.

ΚΟΚΚΙΝΗ ΜΕΛΑΝΗ

Αυτοί σπατάλησαν το κόκκινο αίμα τους

Εμείς ξοδεύουμε τώρα κόκκινη μελάνη.

Μαύρο Αλώνι

Ιερισσός. 1821. Μαύρου νιου τ’ αλώνι. Μνήμη 400. Αποκεφαλίστηκαν με διαταγή του Γιουσούφ μπέη. Δεν πέρασαν κάτω από τα γιαταγάνια που κρατούσαν δυο Τούρκοι σε ένδειξη υποταγής. Δεν δέχτηκαν να υποταχτούν. Τρίτη του Πάσχα. Καγκελευτός χορός. Αργός και τελετουργικός. Δίχως όργανα. Πρώτα οι άντρες. Έπειτα οι γυναίκες. Η λαβή, από τον αγκώνα. Το δεξί χέρι του ενός κάτω από το αριστερό του προηγούμενου. Τα δάχτυλα, πλεγμένα. Το σχήμα του χορού, λαβύρινθος. Και κοχλία μπορείς να το δεις. Ένας στην αρχή. Ένας στο τέλος. Όταν οι δυο τους φτάσουν στο κέντρο, ενώνουν τα χέρια τους ψηλά σε αψίδα. Από κάτω περνούν όλοι. Εις μνήμην. Όσων δεν πέρασαν και έπεσαν. Ο χορός ξεκινά με το αριστερό πόδι. Και με τον γεροντότερο. Το αριστερό είναι πιο κοντά στον προηγούμενο. Όπως και οι αγκώνες. Ο ένας πλέκεται με τον άλλον. Και τον κρατά πριν τον αποκεφαλισμό. Σε κάθε στροφή ένας χάνεται. Σειρά του άλλου τώρα. Από τότε το αλώνι βάφτηκε μαύρο.

ο χαλασμός στη Νιάουστα

Νάουσα. Απρίλης του 1822. “Μας χάλασαν τη Νιάουστα. Πήραν μανίτσες με πιδιά κι πιθηρές μι νύφες. Πήραν τη ζαφειρόνυφη. Τριών ημερών νυφούλα”. Ιδιότυπος γυναικείος χορός. Εις ανάμνηση της πτώσης και του πνιγμού των γυναικών της Νάουσας στον ποταμό Αράπιτσα. Μην πέσουν στα τούρκικα στρατεύματα. Η λαβή των χεριών, από τις παλάμες. Οι αγκώνες, λυγισμένοι. Η μια δίπλα στην άλλη. Την αναπνέει. Την κρατά. Και όλες μαζί κοιτούν προς τη φορά. Εκεί το μέτωπο του χορού. Ουδείς μπορεί να εισχωρήσει σε αυτό το δράμα. Και τίποτα δεν δύναται να τις κρατήσει πίσω. Η Κορυφαία ελέγχει το μέτωπο. Εκεί όπου θα συνέβαινε αναπόδραστα η πτώση.

Το πένθος σαλεύει ενιαυσίως. Την Κυριακή του Θωμά εγείρεται εκ νέου μέσα από τη μνήμη του.

ΚΛΗΡΟΝΟΜΙΑ

Χάθηκε η μορφή τους

Για πάντα,

Σκληρό κουκούτσι

Μένει

Ο λόγος.

Έξοδος

ΑΠΟΤΙΜΗΣΗ

Λογιστές

Της Ιστορίας

Σκαλίζουμε

Την τέφρα.

200 χρόνια μετά αυτή την ίδια τέφρα σκαλίζουμε. Κι ας είναι στάχτη. Η στάχτη καίει ακόμα. 200 χρόνια μετά ψελλίζουμε τον εγκλεισμό τους. Και τον μόνο δρόμο που επέλεξαν προς τη φυγή. Αυτή την πτώση που ήταν ανάληψη. 200 χρόνια μετά τα φάσματά τους φεγγοβολούν τις ζωές μας. Και υπομνηματίζουν με τις μικρογράμματες μορφές τους την ουσία της ελευθερίας.

Όλγα Ντέλλα

Μάρτιος 2021

φωτογραφίες: Στρατής Βογιατζής “Εσωτερικός κόσμος- Μαστιχοχώρια”