Οι αρχαιολόγοι ξαναγράφουν την ιστορία της Μαυροπηγής – Ποια ήταν η δαφνοστεφανωμένη γυναίκα, θαμμένη στην περίτεχνη νεκρική κλίνη της κάτω από τα θεμέλια σύγχρονου σπιτιού;

Ποια ήταν η δαφνοστεφανωμένη γυναίκα, θαμμένη στην περίτεχνη νεκρική κλίνη της κάτω από τα θεμέλια σύγχρονου σπιτιού στη Μαυροπηγή Κοζάνης; Ανήκε σε ανώτερη οικονομική και κοινωνική τάξη, ήταν βασιλικής καταγωγής ή είχε σχέση με τη λατρεία του Απόλλωνα; Τις απαντήσεις αναζητούν αρχαιολόγοι και ανθρωπολόγοι που μελετούν ένα από τα σπουδαιότερα ευρήματα των πρόσφατων ανασκαφών στην κατεδαφισμένη σύγχρονη κοινότητα της Δυτικής Μακεδονίας.

Οταν εγκατέλειψαν τις εστίες τους οι κάτοικοι, σταδιακά την τελευταία δεκαετία, για την εκμετάλλευση της γης από τη ΔΕΗ, ιδέα δεν είχαν πάνω σε ποιους διαχρονικούς οικισμούς είχαν χτίσει τα σπίτια τους, την εκκλησία, το σχολείο, την πλατεία τους, σε ποια χώματα πατούσαν. Τώρα που το χωριό τους έγινε φάντασμα, μαθαίνουν για τα φαντάσματά του. Για την εύπορη γυναίκα της ελληνιστικής εποχής που αναπαυόταν επί 2.100 και πλέον χρόνια κάτω από την οικία Χαϊτίδη, για τον πολεμιστή που ήταν θαμμένος με τον οπλισμό του κάτω από την αυλή του δημοτικού σχολείου. Για δεκάδες προγόνους που βρέθηκαν σε 63 ταφές βυζαντινών, μεταβυζαντινών και νεότερων χρόνων, αδιατάρακτες επί 500 χρόνια στον κεντρικό ναό του Αγίου Δημητρίου. Για αγροικίες και νεκροταφεία της πρώιμης εποχής σιδήρου (1100-700 π.Χ.) και των ελληνιστικών χρόνων (3ος-1ος αι.) που διασώζονταν κάτω από τα χωράφια τους.

Η ιστορία της σύγχρονης κοινότητας έκλεισε το 2011 με τη μετεγκατάσταση του οικισμού, όταν η ΔΕΗ αποφάσισε την αναγκαστική απαλλοτρίωσή του για την επέκταση της εξόρυξης λιγνίτη. Η Μαυροπηγή (11 χιλιόμετρα από την Πτολεμαΐδα) έσβησε από τον χάρτη, αλλά οι αρχαιολόγοι ξαναγράφουν την ιστορία της, γιατί αυτή η γη ποτέ δεν έπαψε να κατοικείται. Από την ύστερη εποχή του χαλκού (1600 π.Χ.) έως πρόσφατα στον οικισμό που εγκαταλείφθηκε και από την αρχαιότερη νεολιθική (6500 π.Χ.) μέχρι και τους νεότερους χρόνους στην ευρύτερη περιοχή. Το μαρτυρούν οικιστικά και ταφικά κατάλοιπα που εντοπίστηκαν την τελευταία δεκαετία στις σωστικές ανασκαφές σε περισσότερα από 50 σημεία, πριν τα συνεργεία της ΔΕΗ «καταπιούν» τα εδάφη για την εκμετάλλευση του λιγνίτη.

Εύρημα σπάνιο για τον βορειοελλαδικό τουλάχιστον χώρο και ως ακέραιο αντικείμενο για τον ελλαδικό και την ευρύτερη περιοχή θεωρείται η πολυτελής χάλκινη νεκρική κλίνη που ήρθε στο φως το 2019, μετά την κατεδάφιση της οικίας Χαϊτίδη. «Ο ιδιοκτήτης του σπιτιού στην περιοχή της πλατείας ήταν ένας από τους τελευταίους κατοίκους που εγκατέλειψαν το χωριό. Αρνιόταν να δεχθεί αυτό τον αναγκαστικό ξεριζωμό», όπως μας λέει η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Κοζάνης και επικεφαλής των ανασκαφών στα λιγνιτωρυχεία Αρετή Χονδρογιάννη-Μετόκη. Κάτω από τη θεμελίωση του σπιτιού του διατηρούνταν ο ασύλητος λακκοειδής τάφος μιας μεσήλικης γυναίκας των υστεροελληνιστικών χρόνων (τέλη του 1ου αιώνα π.Χ., ίσως και 2ου αι. π.Χ.). Η νεκρική κλίνη της ήταν ακέραια. Η νεκρή, κτερισμένη με έναν μακεδονικό αμφορέα, αγγεία και μυροδοχεία (πέντε πήλινα και ένα γυάλινο) και μικροαντικείμενα, είχε καλυμμένο το στόμα της με ορθογώνιο χρυσό επιστόμιο. Στο κεφάλι της έφερε χρυσά ελάσματα από δέκα φύλλα δάφνης, τα οποία «προφανώς ήταν ραμμένα πάνω σε ύφασμα ή δέρμα», αναφέρει η κ. Χονδρογιάννη. Χρυσές κλωστές που συλλέχθηκαν από τον δεξί καρπό της ήταν ό,τι είχε απομείνει από την κεντημένη φορεσιά της, στοιχεία που δείχνουν την υψηλή οικονομική και κοινωνική θέση.

Η λατρεία του Απόλλωνα

Η πολυτελής κλίνη, διαστάσεων 2×0,90 μ. και ύψους 0,40 μ., κατασκευασμένη από ξύλο και χαλκό, πιθανότατα σε τοπικό εργαστήριο, ήταν ένα δαπανηρό για την εποχή έργο τέχνης. Τα μεταλλικά στελέχη της διακοσμούσαν γοργόνειο μετάλλιο και υδρόβιο πουλί που κρατά φίδι. «Η ταφή σε νεκρική κλίνη ήταν μια συνήθης πρακτική της ελληνιστικής περιόδου. Ομοια κατασκευή, ωστόσο, με χαλκό δεν έχει εντοπιστεί έως σήμερα», διευκρινίζει η κ. Χονδρογιάννη. «Στεφάνια με φύλλα δάφνης παραπέμπουν σε ταφικά έθιμα ατόμων που έχουν σχέση με βασιλική καταγωγή ή θρησκευτική εξουσία», εξηγεί η ίδια. «Η δάφνη ως έμβλημα του Απόλλωνα αλλά και το φίδι, σε συνδυασμό με μια αναθηματική στήλη αφιερωμένη στον θεό της μουσικής, η οποία βρέθηκε κοντά στον παρακείμενο οικισμό της ελληνιστικής περιόδου, το Κάστρο, δεν αποκλείουν την εκδοχή η νεκρή να είχε σχέση με τη λατρεία του Απόλλωνα».

Σε κάθε περίπτωση, η ακέραια in situ διατήρηση της κλίνης αλλά και ο συνδυασμός των διακοσμητικών στοιχείων καθιστά το εύρημα μοναδικό. Προσθέτει πολύτιμες πληροφορίες για τις ταφικές συνήθειες, την κοινωνική διαστρωμάτωση του οικισμού και τη μεταλλοτεχνία της εποχής στο βασίλειο της Εορδαίας. Η προκαταρκτική μελέτη έδωσε τη δυνατότητα στους ερευνητές να κατασκευάσουν ένα ξύλινο πρόπλασμα του σπάνιου ευρήματος σε μικρή κλίμακα.

Η μικρογραφική αναπαράσταση της χάλκινης κλίνης, τα πρόσφατα ευρήματα της Μαυροπηγής καθώς και η πλούσια «σοδειά» της ανασκαφής στο λιγνιτωρυχείο του Κλείτου θα παρουσιαστούν σήμερα διαδικτυακά στο 33ο συνέδριο για το ανασκαφικό έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη.

kathimerini.gr