Μια γόνιμη περίοδος ολοκληρώνεται το προσεχές Σάββατο 26/06/2021 και ώρα 6.30, με την τελευταία Εισήγηση του Κύκλου Εισηγήσεων με γενικό τίτλο “Ψηφίδες Τοπικής Ιστορίας” που διοργανώνει η εταιρεία μας, υπό την αιγίδα της Επιτροπής Πολιτισμού του Παν/μίου Δυτ. Μακεδονίας.
ΘΕΜΑ: Εκκλησιαστικά μνημεία της Κλεισούρας Καστοριάς: κτίτορες, δωρητές και χορηγοί
ΕΙΣΗΓΗΤΗΣ: Νικόλαος ΣΙΩΚΗΣ, δρ Ιστορίας Ελληνισμού ΑΠΘ
ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΡΙΑ: Lidia COTOVANU, κύρια ερευνήτρια του Ινστιτούτου Ιστορίας “N. Jorga” της Ρουμανικής Ακαδημίας
Σύνδεσμος εκδήλωσης: https://zoom.us/my/uowm.ot1
Έλεος με το ‘’κτίτορες’’!!!!Τόση άγνοια,απροσεξία;
Καμία άγνοια και καμία απροσεξία. Υιοθετήσαμε το «κτίτωρ» μετά από δική μου πρόταση, ενώ υπήρχαν απόψεις και για το «κτήτωρ». Το έχω συζητήσει ακόμη και με Ακαδημαϊκούς, σημαντικούς ιστορικούς της τέχνης για τη βυζαντινή κα ιματαβυζαντινή εποχή, μεγάλα ονόματα, των οποίων υπήρξαμε πολλοί μαθητές. Ποιο είναι το σωστό; Και τα δύο, αναλόγως της σημασία και της εποχής.
Στο Βυζάντιο ο όρος «κτήτωρ» δηλώνει τον αποκλειστικό χορηγό (μερικές φορές ακόμη αυτοκράτορας), αλλά και τον ιερομόναχο που ανέλαβε την πρωτοβουλία της ίδρυσης της μονής, με χορηγίες διαφόρων. Ο όρος «κτήτωρ» είναι και κυριολεκτικός (η μονή ανήκει στον κτήτορα, ο οποίος τη χρηματοδοτεί και στη συνέχεια), αλλά κα ιμεταφορικός, ως απόδοση τιμής.
Στην Τουρκοκρατία δεν υπάρχει τέτοια περίπτωση. Οι μονές ιδρύονται με χορηγίες διαφόρων ή και έσοδα από ζητείες. Πάντοτε υπάρχει κάποιος που αναλαμβάνει την πρωτοβουλία, όπως ο Νικάνωρ στη Ζάβορδα. Στην περίοδο αυτή είναι ορθότερο να χρησιμοποιούμε τον όρο «κτίτωρ», ως νεολογισμό και καθ’ έξιν από το κτίζω. Δεν υπάρχουν δηλ. στη μεταβυζαντινή εποχή «κτήτορες» με την έννοια του όρου κατά τη βυζαντινή εποχή. Αυτός ο όρος θα ήταν παραπλανητικός.
Υπάρχει συνέχεια. Στις Ιόνιες νήσους υπήρξαν κατά τη Βνεντοκρατία ιδιωτικοί ναοί. Στην περίπτωση αυτή ο ιδρυτής είναι και κάτοχος, οπότε ορθός είναι ο όρος «κτήτωρ». Τέλος, στα χειρόγραφα χρησιμοποιούμε τον όρο «κτήτωρ» για τον κάτοχο και όχι τον χορηγό ή γραφέα του χειρογράφου. Ο χορηγός δηλώνεται στον κολοφώνα με τη φράση «δι’ εξόδων του …». Πάντως, στα εκατοντάδες μεταβυζαντινά χειρόγραφα που έχω μελετήσει (σε Ἀγιον Όρος, Αθήνα, Πάτμο, Ρωσία, Ιεροσόλυμα, Κπολη, Παρίσι, Βενετία και Λονδίνο) υπάρχουν και οι δύο όροι, αλλά για τις μονές συνήθως το «κτίτωρ». Τέλος, στο Άγιον Όρος οι μοναχοί αναφέρονται σε «κτίτορες» της μονής. Αν ξέρετε περισσότερα, να ακούσουμε την άποψή μας με τεκμήρια.
Χαρίτων Καρανάσιος
Γιατί όχι δοριταίς και χωριγή;