Κοζάνη, 1906. Πυροβολισμοί σπάζουν την ησυχία της πόλης έξω από το χάνι των αδερφών Ζιάμπρα κι ο ρουμανίζων δάσκαλος Μητούσης Τόλιου τραυματίζεται θανάσιμα, όχι, όμως, επί τόπου, αφού διαφεύγει από τα κατσικάθ΄κα, ενώ τα φορτώματά του καταστρέφονται σε μια μπάρα.
Είχε φτάσει χαμπέρι στην Επιτροπή Εθνικής Άμυνας πως ο δάσκαλος θα περνούσε από την Κοζάνη φορτωμένος ρουμανικά βιβλία και προπαγανδιστικό υλικό, με προορισμό τα Γρεβενά κι η επιτροπή δεν δίστασε στιγμή για την τύχη του, ορίζοντας εκτελεστή τον Λάζαρο Μάτσο και βοηθούς του τον Γιώργο Δαδαμόγια και τον Χρήστο Σιώμο (Καρά), τον παππού μου.’Αλλωστε,
είχαν προηγηθεί δυο εκτελέσεις, ενός εξαρχικού ιερέα, κατασκόπου κι ενός πράκτορα ρουμανικής προπαγάνδας, στο χάνι του Μπουντρούμα,(Μήκα Πιτσέλη)
Ένα φονικό, λοιπόν, για το Μακεδονικό αγώνα, που διεξαγόταν στους κόλπους της παραπαίουσας οθωμανικής αυτοκρατορίας, κυρίως, μεταξύ δυο εξαθλιωμένων από τους φόρους χριστιανικών λαών, των Βουλγάρων και των Ελλήνων, για την τύχη της Μακεδονίας , γιατί οι Σλάβοι ήθελαν να ποδίσουν στο Αιγαίο.
Το 1870 η Βουλγαρική εκκλησία αποσχίστηκε από το Πατριαρχείο (βουλγαρική εξαρχία) κι οι βούλγαροι κομιτατζήδες (άτακτος στρατός) βιαιοπραγούν στη Μακεδονία: σφάζουν τους ντόπιους, ιδιαίτερα ιερείς και δάσκαλους, καίνε, λεηλατούν κι ευτελίζουν τις γυναίκες. Η βαρβαρότητά τους, κυρίως, εξαντλείται στους ξενόφωνους πληθυσμούς, με σθεναρή, όμως, ελληνική συνείδηση, οι οποίοι αρνούνται να ασπαστούν τον εξαρχισμό, αρνούνται να φοιτήσουν σε βουλγαρικά σχολεία, αρνούνται, επομένως, τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας.
Ο Μακεδονικός Αγώνας, δευτερευόντως, ήταν αγώνας κατά των Ρουμάνων, που επιχειρούσαν να μεταστρέψουν το ελληνικό φρόνημα των Βλάχων, ιδρύοντας ρουμανικά σχολεία.
Στην αφύπνιση των ντόπιων, που σε θολές και ταραγμένες εποχές κράτησαν διαυγή την εθνική τους συνείδηση κι αυτοοργανώθηκαν, οφείλεται ο Μακ. Αγώνας. Το αθηναϊκό κράτος, ήταν απρόθυμο να στηρίξει τους υπόδουλους και δοκιμαζόμενους αδερφούς κι αργά έστειλε κάποιους αξιωματικούς να διερευνήσουν την κατάσταση, ανάμεσά τους και τον Παύλο Μελά. Πολύτιμη ήταν η γενναία συμμετοχή Κρητών και Μανιατών.
Στην Κοζάνη οι φιλελεύθερες ιδέες του Διαφωτισμού που έφταναν από τους νέους που φοιτούσαν στη Μεσευρώπη και από τους εμπόρους που έστηναν ανθηρές παροικίες κι έστελναν βιβλία στην πατρίδα και στήριζαν σχολεία. Αυτές οι απελευθερωτικές ιδέες αποτέλεσαν το έρμα της αφύπνισης λίγων φωτισμένων ντόπιων που τις διέδωσαν στο λαό κι έστησαν την επιτροπή Εθνικής Άμυνας, της οποίας ο αρχικός πυρήνας ήταν οι γιατροί, Γ. Μεταξάς, Ν. Μουμουζιάς, Ν. Ρεπανάς, Ν. Γκιουλέκας, οι καθηγητές Π. Λιούφης και Ν. Μαλούτας (ψυχή του αγώνα), οι έμποροι,Κ. Δρίζης, Ρακάς, Τιάλιος, Εμμ. Στεργίου, κτηματίες, Δαρδούφας Εμμ… Επίκεντρο του αγώνα η Μητρόπολη Σερβίων και Κοζάνης υπό τον φωτισμένο Μητροπολίτη Κωνστάντιο Ματουλόπουλο και τους βοηθούς του, τον ιερέα Ι. Παπασιώπη και τον Γραμματέα της Μητρόπολης, Αστέριο Παπαργυρούδη. Την Επιτροπή τη δόμησαν στη συνέχεια ως εξής: Η ΚΕΝΤΡΙΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ,ΤΟ ΕΠΟΠΤΙΚΟ, ΤΟ ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟ, ΠΡΑΚΤΟΡΕΣ, ΕΚΤΕΛΕΣΤΕΣ, ΣΥΝΔΕΣΜΟΙ- ΜΕΤΑΦΟΡΕΙΣ, ΕΝΟΠΛΟΙ.
Δεκάδες νέοι ντύθηκαν το ντουλαμά και πολέμησαν στις περιοχές που βάλλονταν, ενώ άλλοι συνέλεγαν πληροφορίες, διακινούσαν όπλα, φιλοξενούσαν αντάρτες, ή τους περιέθαλπαν.
Ανάμεσά τους κι ο Χρήστος Σιώμος ή Καράς, αγωγιάτης, που αντί τα ήρεμα ισνάφια που άνθιζαν στον ναχιγιέ (κάτι σαν Δήμος)της Κοζάνης αγάπησε τις περιπέτειες των δρόμων,40 χιλιόμετρα σε δέκα ώρες με τα μουλάρια, προτίμησε τα δύσβατα μονοπάτια, τα ουρλιαχτά των πεινασμένων ζώων, τις επιθέσεις των ληστών, για να μεταφέρει με ασφάλεια αγαθά για τη ζωή. Όπλα του το αργασμένο σώμα, ο ριψοκίνδυνος χαρακτήρας, η μπέσα του, αφού οι δοσοληψίες στο λόγο βασίζονταν.
Το δρομολόγιό του, Μοναστήρι, έδρα του ομώνυμου βιλαετιού στον οποίο ανήκε ο καζάς της Κοζάνης, κι ελεύθερη Ελλάδα, Λάρισα.
Το Μοναστήρι, δεύτερο εμπορικό κέντρο μετά τη Θεσσαλονίκη, Πύλη του οθωμανικού κράτους στα Δυτ. Βαλκάνια και στην Ευρώπη. Πολυπολιτισμικό, Βλάχοι, Έλληνες, Βούλγαροι, Αρμένιοι, μουσουλμάνοι, προτεστάντες, εβραίοι… έδραζαν , ποικίλες γλώσσες και νομίσματα ηχούσαν.
Το Μοναστήρι που σε κάθε βήμα ένιωθες τον Έλληνα, στο Φαρδύ, το κέντρο του με τα ωραία τους μαγαζιά και τα καλαίσθητα φωτεινά σπίτια στη συνοικία τους.
Εκεί πηγαινοερχόταν κι ο κοζανίτης κυρατζής κάνοντας στάσεις σε βρώμικα χάνια με ψύλλους, ή στη στέγη τ΄ουρανού, κουβαλώντας τον τορβά του με ζυμωτό ψωμί, καμιά πίτα, λίγα γιαπράκια, ζεσταίνοντας την ψυχή του με τις φωτιές των Φανών και κυρίως μεταφέροντας το αγώι του: δέρματα, καπνό, κερί, μαλλιά, αλατζαδένια υφάσματα για τα μιντέρια ή τα ταπεινά ρούχα και σαντακρούτες για τα γιορτινά, σκαλιστά χαλκώματα…
Αυτός, ένας ταπεινός αγωγιάτης, πρόδρομος των πραγματευτάδων και των εμπόρων των ελλ. παροικιών, με εφόδια λίγα γράμματα μυήθηκε στα πολλά και στα μεγάλα, στις απελευθερωτικές ιδέες και σήκωσε το αγώι της πατρίδας ως μεταφορέας- σύνδεσμος, αλλά και ως συνεργός σε φόνο για την πατρίδα.
Μετά τη δολοφονία του Μητούση, οι ρουμάνοι πράκτορες ως αντίποινα σφάζουν στην Καστανιά Βερμίου τον Ιωάννη Παγούνη και τον Γ. Τσακίδη.
Και οι Τούρκοι για το φόνο προβαίνουν σε συλλήψεις που σχολιάζονται από τον Λιούφη «έξι αθώοι πολίται ήχθησαν σιδηροδέσμιοι εις τας φυλακάς Μοναστηρίου» κι αναφέρει τους δυο μόνο. Τον κατάλογο των συλληφθέντων συμπληρώνει ο Γ. Καράτζιας: Θ. Καράτζιας, Στέργιος Ν. Στεργίου (Κουλούσιας), Κ. Παφίλης (Τζήκινας), Νάνος Ρουμπούλης (Τούρτας),Γ. Δαδαμόγιας, αγωγιάτης και Χρήστος Σιώμος(Καράς) εργατικός στου Δαδαμόγια.
Όλοι τους πιέστηκαν ν΄αποκαλύψουν το φονιά και τα πρόσωπα της Επιτροπής, κανείς όμως δεν ομολόγησε! Μεταφέρθηκαν στο Μοναστήρι για να δικαστούν κι εκεί κανείς δεν αποκάλυψε. Κατά τη μεταφορά τους πάνω σε διπλόκαρρο, με χειροπέδες και μπράγκες, οι Κοζανίτες τους επευφημούσαν λέγοντας, η ώρα η καλή, καλή λευτεριά, και τους έριχναν τσιγάρα και τρόφιμα, Ανάμεσά τους κι η γιαγιά μου Αναστασία, με ένα από τα έξι παιδιά της, λιποθύμησε στη θέα…
Ο Χρήστος Σιώμος λέει ο Γ. Καράτζιας στο Άγνωστοι ήρωες της Κοζάνης στο Μακεδονικό Αγώνα, πως στο Μοναστήρι απολύθηκε, ισχυριζόμενος πως ως εργάτης δεν κατείχε τα ζητήματα αυτά;;; Τον συγκαταλέγει όμως στους συνεργούς του φόνου, όπως και ο Λάζαρος Παπαϊωάννου,στο βιβλίο Μακεδονικός αγώνας στους καζάδες Σερβίων και Κοζάνης, που τον αριθμεί και στους Μακεδονομάχους που έδρασαν ως σύνδεσμοι- μεταφορείς. Οι υπόλοιποι καταδικάστηκαν σε πολύχρονες ποινές, ελευθερώθηκαν, όμως, το 1908, με την αμνηστία που έδωσαν οι νεότουρκοι, με την ισχύ του νέου συντάγματος, εκτός από τον Κ. Παφίλη, που πέθανε εφτά μήνες μετά στη φυλακή.
Αντιθέτως οι οικογενειακές πληροφορίες αναφέρουν πως η γυναίκα του Χρήστου Σιώμου, Αναστασία, το μακρύ διάστημα του εγκλεισμού του πούλησε το προικώο της σπίτι για να τα βγάλει πέρα.
Τέσσερις περίπου δεκαετίες αργότερα, στα νέα δεινά της πατρίδας, στον Ιταλογερμανικό πόλεμο, όταν έσπασε την άνοιξη του΄41 το μέτωπο κι ο πατέρας μου γύρισε στην Κοζάνη, δεν τον βρήκε.
Θα τον βρίσκω, όμως, πάντα μ΄αυτούς που έδειξαν αυταπάρνηση για την πατρίδα, που συχνά θυσιάστηκαν και μας χάρισαν ολάκερη την ιδέα της πατρίδας και μας κληροδότησαν την έγνοια της για κάθε καιρό!
Τάσα Σιόμου
Υ.Γ. Ο Μακεδονικός Αγώνας άνοιξε το δρόμο για τους Βαλκανικούς πολέμους, για τα ελευθέρια, που γιορτάζουμε στις 11 Οκτωβρίου.
Γράφετε σαν να μην γνωρίζετε τι συμβαίνει πέρα από την Κοζάνη.
Λίγα χιλιόμετρα βορειότερα της πόλης της Κοζάνης αλλάζει η εθνολογική σύσταση της περιοχής.
Περιγράφετε έναν φόνο δίνοντας την εντύπωση μιας ηρωικής πράξεις ενώ καταδικάζετε τους φόνους των Κομιτατζήδων, λες και οι Έλληνες κομιτατζήδες δεν σκότωναν στην Καστοριά και στην Φλώρινα εξαρχικούς παπάδες και δασκάλους.
Επίσης να σας θυμίσω πως ρουμανικά σχολεία λειτουργούσαν στην Ελλάδα μέχρι και τον Β’ ΠΠ όπου Βλάχοι φοιτούσαν με την θέληση τους και όχι λόγω κάποιου εξαναγκασμού.
Επιπλέον, στην επανάσταση του Ιλιντεν, η οποία υπήρξε και η αφορμή για την έναρξη του ελληνικού (αντι-)Μακεδονικού αγώνα συμμετείχε καθολικά ο χριστιανικός πληθυσμός της Φλώρινας Καστοριά και Εορδαίας.
Και τέλος να σας ρωτήσω άραγε η Κοζάνη, Σιάτιστα, Βόιο δέχτηκαν ποτέ επίθεση από “Κομιτατζήδες”; Φυσικά και όχι καθώς η ΕΜΕΟ δεν ασχολιόταν με τον ελληνικό πλυθησμό ενώ οι Κρητικοί και Μανιάτες κομιτατζήδες ασχολήθηκαν με περιοχές όπου δεν υπήρχε ίχνος Έλληνα.
Μετά από 110 χρόνια δυστυχώς ακόμα παραμένει το κόμπλεξ μας σχετικά με την Μακεδονία και κλείνουμε τα μάτια στην ιστορική αλήθεια
Είσαι Ούφο; Κρητικοί και Μανιάτες κομιτατζήδες; Τελικά τι κρύβεσαι, αφού φαίνεται πως είσαι με το ανθελληνικό Ίλιντεν.
Τι εννοείς λέγοντας ότι αλλάζει η εθνολογικη σύσταση της περιοχής? Δεν είναι Έλληνες οι κάτοικοι των περιοχών βόρεια της Κοζάνης? Από πότε?
Αρ γιου κρειζι ντίαρ??
…. Λίγα χιλιόμετρα βορειότερα της πόλης της Κοζάνης αλλάζει η εθνολογική σύσταση της περιοχής……
Ελληνικό πληθυσμο την εποχή εκείνη είχε μέχρι την κωμόπολη του Κρουσόβου (googlare το κ θα δεις που βρισκεται.. Επίσης ελληνικός πληθυσμός υπήρχε μέχρι τη σημερινή Βαρνα κ το Μπουργκας της
σημερινής Βουλγαρίας. Η Ελλάδα ήταν πολύ μεγαλύτερη από ότι φαντάζεσαι…
εχει κατι ασυναρτητα το κειμενο…
ειπε ο φιλόλογος , συγγραφέας, αρθρογράφος ανώνυμος…
Τάσα οι περισσότεροι σκαρκιώτες ήταν καταπατητές γης…και τσιλιαδόροι στις αρπαχτές… στα είπε αυτά κανας Κοζανιτης; ή δεν σώζονται οι πληροφοριες σε πολύτιμα ντοκουμέντα…