Δημοπράτηση δικαιωμάτων CO2 και λιγνιτικές περιοχές (του Νίκου Μάντζαρη)

Το 2018 η Ελλάδα έγινε η πρώτη χώρα στην Ευρωπαϊκή Ένωση η οποία αξιοποίησε τη δυνατότητα που της προσφέρει η σχετική ευρωπαϊκή οδηγία να αξιοποιεί τμήμα των δημοσίων εσόδων από τη δημοπράτηση δικαιωμάτων διοξειδίου του άνθρακα (CO2) για να στηρίξει τις τοπικές οικονομίες των λιγνιτικών περιοχών κατά τη μετάβασή τους στη μεταλιγνιτική περίοδο. Πρόκειται για μια κατάκτηση της τοπικής αυτοδιοίκησης των λιγνιτικών περιοχών –ειδικά του δήμου Κοζάνης- και της κοινωνίας των πολιτών που από το 2015 αγωνίζονταν για τη θέσπιση ενός τέτοιου Ταμείου. Συγχαρητήρια αξίζουν επίσης τόσο στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ που θέσπισε το μέτρο και το εφάρμοσε για ένα χρόνο, όσο και στην κυβέρνηση της Νέας Δημοκρατίας που το εφαρμόζει, κάθε χρόνο μετά. Σε αντίθεση με πολλά άλλα, στο συγκεκριμένο θέμα, το κράτος φαίνεται να έχει συνέχεια. Έτσι 6% το 2018, 6% το 2019, 1% το 2020 και 4,5% το 2021, όπως έγινε γνωστό από την Υπουργική Απόφαση που δημοσιεύτηκε στις 30 Οκτωβρίου, ενισχύουν την προσπάθεια μετάβασης των λιγνιτικών περιοχών.

Φαίνεται ότι η φετινή ήταν με διαφορά η πιο επεισοδιακή και δύσκολη υπουργική απόφαση για την ετήσια κατανομή των εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων CO2 από το 2016 που άρχισε να εφαρμόζεται ο σχετικός νόμος. Τρεις αλλαγές νόμου μέσα σε λίγους μήνες, τροπολογίες της τελευταίας στιγμής, ποσοστά χρήσης του πόρου με ακρίβεια δεύτερου δεκαδικού ψηφίου, διαφορετικές υπουργικές δεσμεύσεις σε συζητήσεις στη Βουλή, είναι απλώς μερικά ενδεικτικά στοιχεία της άσκησης σε δοκό ισορροπίας στην οποία επιδόθηκε η κυβέρνηση.

Ο διπλασιασμός των συνολικών εσόδων το 2021 (αναμένεται οι δημοπρασίες του 2021 να αποφέρουν περί το 1 δις ευρώ ενώ το 2019 και το 2020 απέφεραν λίγο περισσότερο από 500 εκ ευρώ) συνέπεσε με την κρίση ενεργειακών τιμών η οποία αναμένεται να επιμείνει ως την ερχόμενη άνοιξη. Έτσι η κυβέρνηση αναγκάστηκε να θεσπίσει το λεγόμενο «Ταμείο Ενεργειακής Μετάβασης» στο οποίο θα καταλήξουν σχεδόν τα μισά έσοδα δημοπράτησης δικαιωμάτων CO2 ή ακριβέστερα το 47,86% (το δεύτερο δεκαδικό που λέγαμε…). Κατά συνέπεια η χώρα δεν θα έχει τη δυνατότητα να αξιοποιήσει δημιουργικά τους αυξημένους πόρους που θα εισπράξει φέτος αλλά για μια ακόμη φορά θα λειτουργήσει «πυροσβεστικά» σε κάθε λογής «πυρκαγιές» που ξέσπασαν μέσα στο 2021.

Τα τουλάχιστον 470 εκ ευρώ, που θα μοιραστούν με τρόπο που αναμένουμε να δούμε, στα ευάλωτα νοικοκυριά και επιχειρήσεις για να αντιμετωπιστεί η τρέχουσα καταιγίδα αυξήσεων των ενεργειακών τιμών έχουν ξεκάθαρη και λογική βάση. Παρά το γεγονός ότι αποτελούν στην ουσία μια ακόμα επιδότηση στα ορυκτά καύσιμα, είναι ο ορισμός της αντιμετώπισης μιας πραγματικής έκτακτης ανάγκης.

Όμως απορίας άξιον είναι αυτό το 1% που θα διοχετευτεί στον Ελληνικό Οργανισμό Ανακύκλωσης. Αναρωτιέται κανείς γιατί χρειάζονται επιπλέον 10 εκ ευρώ για την ανακύκλωση ειδικά φέτος, τη στιγμή που υπάρχουν άλλες πηγές χρηματοδότησης για τον ΕΟΑΝ. Ποιο αλήθεια είναι το σχέδιο το οποίο περιγράφει τον τρόπο αξιοποίησης αυτών των πόρων;

Την ίδια στιγμή αυτά τα 10 εκ ευρώ θα λείψουν από τις λιγνιτικές περιοχές, οι οποίες θα πάρουν περίπου 45 εκατομμύρια ευρώ το 2021 για να βοηθηθούν στον δύσκολο δρόμο που έχουν μπροστά τους.

Κάποιος θα μπορούσε να ισχυριστεί ότι τα 45 εκ ευρώ είναι τα περισσότερα που δόθηκαν σε Κοζάνη, Φλώρινα, Αρκαδία από το 2018 που θεσπίστηκε ο σχετικός νόμος ή ότι οι λιγνιτικές περιοχές χρηματοδοτούνται ήδη από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Δίκαιης Μετάβασης.

Ωστόσο δεν υπάρχει καμία μελέτη που να εκτιμά ότι το 1 δις και τα 390 εκ ευρώ που θα κατευθυνθούν αντιστοίχως σε Δυτική Μακεδονία και Πελοπόννησο την περίοδο 2021-27 από τα Ευρωπαϊκά Ταμεία, επαρκούν για τον μετασχηματισμό των τοπικών οικονομιών στις λιγνιτικές περιοχές της χώρας. Αντίθετα, σύμφωνα με όλους τους διαθέσιμους δείκτες, η Δυτική Μακεδονία και η Μεγαλόπολη παρουσιάζουν με διαφορά τον μεγαλύτερο βαθμό εξάρτησης από τη λιγνιτική δραστηριότητα ανάμεσα σε όλες τις εξορυκτικές περιοχές στην Ευρώπη. Για αυτόν ακριβώς τον λόγο το μόλις 4,31% του Ευρωπαϊκού Ταμείου Δίκαιης Μετάβασης που δόθηκε στην Ελλάδα λόγω των άδικων κριτηρίων που επέλεξε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή δεν επαρκεί και απαιτείται συμπλήρωσή του από εθνικούς πόρους.

Η χρηματοδότηση των λιγνιτικών περιοχών από τα δημόσια έσοδα δημοπράτησης δικαιωμάτων CO2 πρέπει πλέον να σταματήσει να κινδυνεύει από τις πολυποίκιλες «καραμπόλες» που συμβαίνουν κάθε χρόνο μεταξύ των διαφορετικών χρήσεων τoυ συγκεκριμένου πόρου.

Είναι λοιπόν καιρός να υπάρξει μια διακομματική απόφαση ώστε τουλάχιστον 6% των εσόδων δημοπράτησης δικαιωμάτων CO2 να διοχετεύονται ετησίως στην υλοποίηση των Εδαφικών Σχεδίων Δίκαιης Μετάβασης.

Γιατί για να είναι δίκαιη η μετάβαση των λιγνιτικών περιοχών, χρειάζονται -μεταξύ πολλών άλλων- επαρκείς πόροι και προβλέψιμη χρηματοδότηση.

*Ο Νίκος Μάντζαρης είναι αναλυτής πολιτικής στο The Green Tank