Αβδέλλα Γρεβενών – Από το βιβλίο του Βασίλη Αποστόλου “ΟΙΚΙΣΜΟΙ ΓΡΕΒΕΝΩΝ”

Γενικά: Η Αβδέλλα, βλάχικος ορεινός, αγροτικός οικισμός, χτισμένη σε υψόμετρο 1266 μέτρων είναι το δεύτερο υψομετρικά ορεινό χωριό των Γρεβενών (Σαμαρίνα 1439 μέτρα). Απέχει από τα Γρεβενά 44 χιλιόμετρα. Είναι χτισμένη στις κατάφυτες βόρειες πλαγιές της Α. Πίνδου, γειτνιάζει με την Π.Ε Ιωαννίνων. Εντυπωσιάζουν τα λιθόκτιστα παραδοσιακά σπίτια με σκεπές από λαμαρίνα για να αντέχουν στις έντονες χιονοπτώσεις. Περιβάλλεται από τα όρη Σμόλικας, Όρλιακας, Αώος (Αυγό). Κατοικείται το καλοκαίρι από παραθεριστές και ποιμένες 3000 άτομα περίπου. Στον οικισμό λειτουργούν καταστήματα, ψησταριές, καφετέριες, ξενώνας. Κόσμημα η πανέμορφη πλακόστρωτη πλατεία με τον υπεραιωνόβιο πλάτανο η οποία περιβάλλεται από καταστήματα εστίασης με βλάχικες επιγραφές. Αποτελεί πύλη του «Εθνικού Πάρκου Βόρειας Πίνδου».

Πατρίδα του καπετάν Νάσιου Τότσκα (1700-1760), έμεινε σε μας το τραγούδι που κάνει πόλεμο με το Σουλεϊμάν Αγά¹.

“Έχει 320 οικογένειες, 2 εκκλησίες, παντοπωλεία, σε ¼ απόσταση κείται η πτωχή Μονή Αγίας Τριάδας” (Σχινάς 1866).

Με απόφαση του Νομάρχη στις 31 Δεκεμβρίου 1914 ορίσθηκε ως έδρα εκλογικού τμήματος: Το δέκατον πέμπτον με έδραν το χωρίον Αβδέλλα ένθα θέλουσι ψηφίσει οι εκλογείς του χωρίου τούτου ως και οι του χωρίου Σμίξη τόπον δε ψηφοφορίας ορίζομεν την δημοτικήν Σχολήν.

Στον εκλογικό κατάλογο της Υποδιοικήσεως Γρεβενών του 1914 ήταν γραμμένοι 702 άρρενες εκλογείς.

Το πρώτο αυτοκίνητο φορτηγό του Θανάση Ντοσίκα ανέβηκε το καλοκαίρι του 1955².

 Κοινότητα: Συστάθηκε ως κοινότητα Αβδέλας στις 31-12-1918  και διορθώθηκε  το όνομα Αβδέλλα στις 16-5-28. Στις 7-6-2010 καταργείται ως κοινότητα και εντάσσεται στο Δήμο Γρεβενών.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Αβδέλης στις 24-9-25 αναφέρει προς το Νομάρχη Κοζάνης ότι «κατά την 25^ην Οκτωβρίου ημέρα κατά την οποία ορίσθηκαν οι Δημοτικές και Κοινοτικές εκλογές στην κωμόπολή μας μόλις θα παρευρίσκονται περίπου τεσσαράκοντα οικογένειες, καθόσον η κωμόπολη είναι ορεινή οι δε κάτοικοι παραχειμάζουν στα Γρεβενά και στις διάφορες πόλεις και χωρία της Θεσσαλίας. Προ ημερών άρχισαν να μεταβαίνουν στα χειμερινά μέρη αρκετές οικογένειες». Παρακαλεί το Νομάρχη να ενεργήσει τα δέοντα να αναβληθούν στις ορεινές κοινότητες οι κοινοτικές εκλογές και αν είναι δυνατόν να ορισθούν τούτες κατά το μήνα Ιούνιο του έτους 1926 και κατά την εποχή που θα ευρίσκονται ενταύθα άπαντες οι κάτοικοι (ΓΑΚ, Αρχεία Ν.Κοζάνης – ΑΒΕ 60/ ΣΑΕ 1597).

Υπέρ του Ειδικού Ταμείου Τηλεφωνικής Συγκοινωνίας Μακεδονίας Θράκης στις 16/10/25 η κοινότητα προσέφερε 2.500 δρχ. (60/995).

Σύμφωνα με έγγραφο της κοινότητας με ημερομηνία 9-11-25 διορίστηκε στην Αβδέλλα ως κοινοτικός ιατρός ο Προκόπιος Διογένους για το χρονικό διάστημα από 20 Μαΐου μέχρι του τέλους του Οκτωβρίου με αποζημίωση 5000 δραχμών.

Υπέρ του οικοτροφείου θηλέων Κοζάνης στις 30-7-26 η κοινότητα Αβδέλλας πρόσφερε το ποσό των 200 δραχμών.

Τηλεγράφημα κατοίκων προς το Νομάρχη στις 16-7-27 αναφέρουν «ότι μη επιτευχθείσης εισέτι εν Αβδέλλη κοινοτικών εκλογών από ιδρύσεως κοινοτήτων εν Μακεδονία και επιθυμούντες αποκτήσωμεν εκλεκτούς κοινοτικούς άρχοντες θερμώς παρακαλούμεν διατάξητε ενέργειαν αυτών 15 Αυγούστου 1927 ότε άπαντες κάτοικοι ευρίσκονται ενταύθα. Ευπειθέστατοι Αριστείδης Παπαχατζής, Μιχαήλ Γκιαμπίσης, Στέργιος Προφέγκας, Δημήτριος Λύτρας, έπονται 130 υπογραφαί» (60/1230). Οι εκλογές είχαν προκηρυχθεί αρχικά για την 11^ην Σεπτεμβρίου 1927. Σύμφωνα με τον υποδιοικητή Παπανδρέου είναι αδύνατο να ψηφίσει η πλειονότητα των εκλογέων οι οποίοι αποχωρούν από την κοινότητα μετά την 15^ην Αυγούστου.

Ο Υποδιοικητής Γρεβενών στις 4-10-27 αναφέρει στο Νομάρχη ότι οι εκλογές στην κοινότητα Αβδέλλης πρέπει να προκηρυχθούν στις αρχές Μαΐου για να διενεργηθούν εντός του μηνός Ιουνίου του 1928 κατά την εποχή που συγκεντρώνεται ο πληθυσμός των ορεινών κοινοτήτων, στην κατηγορία που ανήκει και η προκειμένη κοινότης

Γενομένων αρχαιρεσιών προς ανάδειξη προέδρου εξελέγη ο Στερ. Μπαλοδήμος (Μ.Β 3-9-31).

Ο κοινοτικός σύμβουλος Αβδέλλης Ζήσης Βέρρος³ στις 19-5-35 απευθυνόμενος στον Έπαρχο Γρεβενών ως πρόεδρο του Ε.Τ.Ε.Ο (Επαρχιακό Ταμείο Εθνικής Οδοποιίας) Γρεβενών αναφέρει ότι την κοινότητα Αβδέλλης διαρρέει ορμητικός ποταμός, σχηματιζόμενος από τα γύρω βουνά ο οποίος καθίσταται δύσβατος, κύρια την άνοιξη που οι χιόνες τήκονται και το φθινόπωρο με τις βροχές με αποτέλεσμα η διάβαση για πολλές ημέρες καθίσταται αδύνατος. «Πολλοί δε διαβάται πεζή οδοιπορούντες πολλάκις ημέρας γύρωθεν καταυλίζουσιν και παρακαλούσιν τον Ύψιστον όπως την πτώση των υδάτων και την τήξη των χιόνων διατάξη». Παλιότερα υπήρχε ξύλινη γέφυρα η οποία παρασύρθηκε από την ορμή των υδάτων. Η κοινότητα αδυνατεί να κατασκευάσει εξ ολοκλήρου τη γέφυρα και ζητεί την οικονομική βοήθεια του Ε.Τ.Ε.Ο.

Ο Έπαρχος Γρεβενών υποβάλλει στο Νομομηχανικό Κοζάνης στις 13-8-1935

σχεδιάγραμμα στην υπό κατασκευή της γέφυρας Αβδέλλας στη θέση “Οξιά”.

Ο πρόεδρος της κοινότητας Ζήσης Βέρρος ζητά την πρόσληψη ιατρού για τις ανάγκες της κοινότητας από 15 Ιουνίου μέχρι 15 Οκτωβρίου με αποζημίωση 15.000 δραχμών για όλο το διάστημα (Μ.Β 4-4-37).

Κοινοτικό Δελτίο Απογραφής: Πρόεδρος Ιωάννης Φούντας. Μέλη Ιωάν. Κοκότης, Ιωάν. Λίτρας, Αθαν. Κατσόχης, Αθαν. Σακελλάριος. Συνεδρίαση 17 Ιουλίου 1945. Οικίες 315. Πληθυσμός 1500. Καταστραφείσες οικίες 245 δια πυρπολήσεως υπό των Γερμανών στις 8-10 Ιουλίου 1944. Θύματα 30 άρρενες.

Ο Έπαρχος Γρεβενών Σπ. Τσιγαρίδας γνωρίζει στο Νομάρχη στις 18-10-52 ότι οι κάτοικοι Περιβολίου, Αβδέλλας, Σαμαρίνης, Σμίξης, Πολυνερίου, Δοτσικού διαχειμάζουν κυρίως απερχόμενοι κατά το χειμώνα εκ των χωρίων των εις τις κάτωθι πολιτείες ή κωμοπόλεις: Βελεστίνο, Βόλο, Ελασσώνα, Τύρναβο, Τρίκαλα, Λάρισα, Γρεβενά και στα χωρία του Νομού Λαρίσης Αλίφακας και Γουνίτσας.

Διαβατήρια (φωτο,1-4): α) Δαούκας Απόστολος του Νικολάου γεννηθείς το 1890 ζητά στις 10-3-27 διαβατήριο, προκειμένου να μεταβεί στη Σερβία, Ιταλία, Αλβανία για εμπορικούς λόγους. β) Γκιαμίσης Γεώργιος του Μιχαήλ γεννηθείς το 1908 έλαβε διαβατήριο στις 1-9-31 για να συνεχίσει τις σπουδές στη Ρουμανία. Ο πρόεδρος Στέργιος Μπαλοδήμος, ο εφημέριος Σακελλαρίου. γ) Γεώργιος Δημητρίου Πατσιαούρας με έτος γεννήσεως 1888 στις 30-5-34 έλαβε διαβατήριο για ΗΠΑ για εξακολούθηση εργασιών. δ) Αγορίτσα Αθανασίου Γκουγκλιάνα το γένος Ζήση με έτος γεν. 1902 και τα τέκνα Ουρανία έτος γεν. 1926, Αναστάσιον γεν. 1929, Φανίτσα 1931. Ζητά διαβατήριο, προκειμένου να αποδημήσει δια Αλβανία στις 29-9-31.

Εκπαίδευση: Έχει 828 κατοίκους. Οι κάτοικοι μετακινούνται τη διάρκεια του χειμώνα. Ο δάσκαλος αμείβεται από επιτροπή κάπου 70 εικοσόφραγκα, διδάσκει μια φορά τη  βδομάδα και τη βλάχικη γλώσσα, φοιτούν γύρω στους 100 μαθητές (1873-74. Πηγή: Ηλίας Γάγαλης greveniotiς.gr βλέπε Βιβλιογραφία).

Ο Νομάρχης στις 15-7-37 αναφέρει στον πρόεδρο της κοινότητας ότι μετά από έγγραφο του επιθεωρητή Δημοτικών Σχολείων Γρεβενών για την καλυτέρα και αρτιότερη λειτουργία του θερινού σχολείου της κοινότητας όπως εισηγηθεί στο κοινοτικό συμβούλιο τη διάθεση του ποσού των 7000 δραχμών το οποίο θα υποβληθεί στον Έπαρχο για έγκριση.

Διδακτηριακή κατάσταση του σχολείου το έτος 1937: Θερινό 4/ξιο δημοτικό σχολείο. Στεγάζεται στο νεόδμητο δημόσιο διδακτήριο. Αποτελείται από πέντε δωμάτια εκ των οποίων τα τρία με 54 τ.μ και τα δύο με 24 τ.μ. Ο αριθμός των μαθητών σε κάθε αίθουσα φθάνει μέχρι 40 μαθητές το ανώτερο και 20 το κατώτερο (ΓΑΚ Κοζάνης ΑΒΕ 60/ΣΑΕ 619).

Λειτουργούν δύο σχολεία ένα Ελληνικό το οποίο αριθμεί περί τους 180 μαθητές με τέσσερις δημοδιδασκάλους και μία νηπιαγωγό και ένα ρουμανικό το οποίο αριθμεί περί τους 40 μαθητές με δύο δημοδιδασκάλους (Β.Ε 15-8-1936) ⁴.

Ο επιθεωρητής προτείνει για τη λειτουργία του θερινού σχολείου από 13^ης Ιουνίου μέχρι 15^ης Σεπτεμβρίου 1938 τον Ιωάννη Τότοκα του 1ταξίου δημοτικού σχολείου Αιμιλιανού ως διευθυντής (ως τις 30/9), τον Αθανάσιο Δούμα εκ του 2/ταξίου Τρικώμου, τον Αστέριο Κατσόχη εκ του 2/ταξίου Πολυνερίου, την Αθανασία Παράσχου εκ του 2/ταξίου Ζιάκας. Εις το νηπιαγωγείο, η νηπιαγωγός του Ελευθέρου Ασπασία Τσαλέρα από 8^ης Ιουνίου μέχρι 30 Σεπτεμβρίου (30-6-38 ΑΒΕ70 ΣΑΕ 49).

Αίτηση Αλεξάνδρας Ζ. Βρέκα νηπιαγωγού στις 6-7-39 κατοίκου Κοζάνης, προς το Νομάρχη: «Λαμβάνω την τιμήν να αναφέρω εις Υμάς, ότι τυγχάνω νηπιαγωγός αποφοιτήσασα το ενταύθα Διδασκαλείο Νηπιαγωγείο κατά το έτος 1934, δεν διωρίσθην εισέτι και επειδή τυγχάνω θυγάτηρ πατρός πολυτέκνου και απόρου, παρακαλώ Υμάς κύριε Νομάρχα όπως ευαρεστούμενοι, εγκρίνητε την πρόσληψίν μου ως κοινοτικής νηπιαγωγού εις τι των θερινών Σχολείων των κοινοτήτων Αβδέλλας, Περιβολίου, Σμίξης και Δοτσικού, και θέλω σας ευγνωμονώ αϊδίως⁵. Δεν παραλείπω δε ν’ αναφέρω, ότι ειργάσθην και κατά το παρελθόν εις την κοινότητα Περιβολίου, ως και εις άλλας τοιαύτας κατά τα τελευταία έτη από της αποφοιτήσεώς μου».

Ο επιθεωρητής αποσπά από 16^ης Ιουλίου 1941 και για ένα μήνα για τη λειτουργία θερινών σχολείων για το δημοτικό σχολείο Αβδέλλας το Νικόλαο Τζημουράγκαν εκ του μονοταξίου δημ. σχολείου Κάστρου ως διευθυντή και τους Βασίλειο Φάσσαν εκ του τριταξίου δημ. σχολείου Αγίου Γεωργίου, και τον Αστέριο Κατσόχη εκ του μονοταξίου δημ. σχολείου Περιβολακίου (18-7-41 ΑΒΕ 70 ΣΑΕ 52).

Επισιτιστική βοήθεια: Με αίτηση στο Υπουργείο Επισιτισμού, μέσω Επάρχου Γρεβενών, οι Απόστολος Δόκος κάτοικος Αβδέλλας και Ιωάννης Αθ. Τζημάκης κάτοικος Περιβολίου στις 12 Ιουλίου 1941 αναφέρουν τα παρακάτω: «Τα βλαχόφωνα ορεινά χωριά Περιβόλι, Αβδέλλα, Σμίξη, Σαμαρίνα των οποίων οι κάτοικοι δεν τυγχάνουν γεωργοί το επάγγελμα, έχουν ανάγκη κατά το τρέχον έτος σιτηρών για συντήρηση αυτών, τα οποία σιτηρά κατά τα προηγούμενα έτη τα προμηθεύονταν από την ελεύθερη αγορά. Επειδή δεν υπάρχει αποθήκη συγκεντρώσεως σιτηρών στα Γρεβενά προς προμήθεια δια τη διατροφή των κατοίκων αναγκαιούντος σίτου, θα έδει να επιτραπεί αρμοδίως όπως οι κάτοικοι ούτοι δια των προμηθευτών αυτών λαμβάνουν την αναγκαιούσα ποσότητα σίτου εκ της πλησιεστέρας αποθήκης συγκεντρώσεως σίτου και ν’ αναλάβουμε τη μεταφορά τούτου από τον ως άνω τόπο συγκεντρώσεως προς διανομή στα προαναφερθέντα χωριά». Ζητούν από τον υπουργό να προμηθευτούν για τους θερινούς μήνες τις αναγκαίες ποσότητες από τις αποθήκες Τρικάλων ή Καλαμπάκας για να διανεμηθεί στους κατοίκους των βλαχόφωνων χωριών. Η ποσότης η οποία είναι απαραίτητος μέχρι το Σεπτέμβριο ανέρχεται στις 120.000 οκάδες (60/1013).

Η κοινότητα Αβδέλλας αναφέρει στις 29-8-45 στην επιτροπή διανομών τροφίμων ότι «τα παιδιά των κατοίκων μας Αβδέλλης από 1ως 15 ετών ανέρχονται στα 350. Τα περισσότερα εξ αυτών είναι ελονοσούντα καθόσον προέρχονται από ελονοσούντα μέρη διότι οι κάτοικοι παραχειμάζουν σε διάφορες πόλεις και χωριά και επιστρέφουν εδώ κάθε Μάιο ή Ιούνιο εκάστου έτους κι ως εκ τούτου έχουν ανάγκη καλής τροφής και προπαντός γάλακτος. Θα παρακαλέσω όπως χορηγηθεί και εις αυτά γάλα προκειμένου να χορηγηθεί τοιούτο να παραδίδεται τούτο εις τον επιφέροντα ταύτην, διότι η μετακίνηση από Αβδέλλα εις Γρεβενά θα κοστίσει περί τις 5000 δραχμές αγώγια και λοιπά έξοδα. Λόγω οικονομίας αναθέσαμε στον επιφέροντα ταύτη, την παραλαβή καθόσον ευρίσκεται αυτόθι δι’ εργασία του με την πεποίθηση ότι θα μας αποστείλετε όση ποσότητα νομίζετε ότι επαρκεί. Ο πρόεδρος της κοινότητας». Τα τρόφιμα δίδονταν από την ΟΥΝΡΡΑ (60/1859).

Μετά από σχετικές αναφορές των προέδρων κοινοτήτων με απόφαση του Έπαρχου στις 9-9-52 ανασυγκροτήθηκαν οι παρακάτω επιτροπές διανομών τροφίμων λόγω των ουσιωδών μεταβολών που επήλθαν στα πρόσωπα υπό του Νόμου 786 προβλεπόμενα: Ιωάννης Φούντας, πρόεδρος κοινότητας. Λίτος Δημήτριος, σχολική εφορεία. Σακελλαρίου Ιωάννης, εκκλησιαστική επιτροπή. Μπέζας, Συνεταιρισμού.

Ιερά: α) Κοίμηση της Θεοτόκου, ενοριακός ναός κάηκε το 1905 και ξαναχτίσθηκε το 1955. β)Άγιος Αθανάσιος χτίστηκε το 1511 και ανακαινίσθηκε το 1812. γ)Μεταμόρφωση του Σωτήρος σε υψόμετρο 1700 μ, που χρονολογείται πριν το 1900. δ)Αγία Τριάδα σε δασώδη περιοχή. Αφιερωτές στη Μονή Αγίου Νικάνορος για την Α΄ Γραφή 31 και για τη Β΄ 4.

Ιστορία: Κατά τη Μεγάλη Επανάσταση του Γένους το 1821 σημαντικότερος αγωνιστής ήταν ο Μάρτος Ράμμος, πρωτοπαλίκαρο του Οδυσσέα Ανδρούτσου. (Βικιπαίδεια: Η συμμετοχή των Βλάχων-Αρμάνων στους Εθνικούς Αγώνες, ομιλία του ομότιμου καθηγητή του ΑΠΘ κ.Α.Μπουσμπούκη στο Πνευματικό κέντρο Ξηρολιβάδου Ημαθίας στις 3-8-2009). Σπουδαίοι Μακεδονομάχοι: Αδελφοί Ταμπόση. Ζήσης Βέρρος (1880-1985). Νικόλαος Χατζηγιάννης. Νικόλαος Τακόλας. Γ. Έξαρχος. Ιωάννης Μπίρκας. Γ.Πιάχας. Ιωάννης Πορτέσης. Στ. Σιουτζούκης. Γεώργιος Τατούφας (Παπαδημητρίου. Σελίδες Ιστορίας Γρεβενών σ.306).

Οικονομία: Σύμφωνα με πίνακα θεωρημένο από τον αστυνομικό σταθμό Σπηλαίου στις 24-8-37 τα μεγάλα ζώα ανέρχονταν σε 377 και τα μικρά 11.901. Τον μεγαλύτερο αριθμό μικρών ζώων είχαν οι Στέργιος Μπαλοδήμος 1150, Δημοσθένης Λύτρας 1200, Ιωάννης Καραγιάννης 1200. Εκτός από την κτηνοτροφία οι κάτοικοι ασχολούνται και με το επάγγελμα του αγωγέως. Αποτελεί τουριστικό προορισμό.

Πεσόντες Ελληνοϊταλικού πολέμου: Ντέφας Παναγιώτης του Αθανασίου, ΙΧβ Μοίρα Πυροβολικού, φονεύθηκε στο χωριό Μήτσανι σε βομβαρδισμό στις 3-12-40 (ΔΙΣ)⁶.

Πληθυσμός:1913=1300 κάτοικοι. 1920=12. 1928=86. 1940=424. 1951=6. 1961=2. 1971=4. 1981=360. 1991=130. 2001=448. 2011=280. (17^ος κατά σειρά από τους 112 απογραφέντες οικισμούς με την απογραφή του 2011).

Σύλλογοι:. Φιλοπρόοδος Αδελφότης Αβδέλλης «Αγ. Αθανάσιος» (14-1-1926). Επαγγελματικός Σύλλογος Αβδέλλης «Η Κοίμησις της Θεοτόκου (24-9-1931). Από την Αβδέλλα κατάγονται οι πρώτοι Έλληνες κινηματογραφιστές τα αδέλφια Μίλτος (1882-1964)  και Γιάννης  (1878-1954) Μανάκης. Προς τιμή των πραγματοποιούνται εκδηλώσεις με την επωνυμία «Μανάκεια». Προτομές των βρίσκονται στην πλατεία του χωριού. Πανηγύρια  της Αγίας Τριάδας (του Αγίου Πνεύματος), Αγίας Παρασκευής 26/7, το δεκαπενταύγουστο.

Σήμερα δραστηριοποιείται ο Πολιτιστικός Σύλλογος Αβδελλιωτών «Η Βασιλίτσα» με έτος ιδρύσεως το 1956 με θερινή έδρα την Αβδέλλα και χειμερινή τον Τύρναβο. Εκδίδει τριμηνιαία εφημερίδα με τίτλο “Αβδέλλα”.