Η φουφού… του λιγνίτη (Toυ Άρη Χατζηγεωργίου)

«Η λιγνιτική μονάδα δεν είναι φουφού για να τη σβήνεις και να την ανάβεις όποτε θέλεις». Η φράση ανήκει σε παλαιό στέλεχος της ΔΕΗ, που έζησε την εποχή κατά την οποία λιγνίτες και υδροηλεκτρικά κάλυπταν το 80% της συνολικής παραγωγής και η Ελλάδα απολάμβανε έως το 2004 το φθηνότερο ηλεκτρικό ρεύμα σε ολόκληρη την τότε Ε.Ε. Σήμερα, η χώρα μας δεν είναι πρωταθλήτρια μόνο στην ακρίβεια, αλλά καταφέρνει να ξοδέψει 2 δισ. ευρώ από το 2007, για να κατασκευάσει τη μονάδα «Πτολεμαΐδα 5» που θα λειτουργήσει μόνον δύο χρόνια…

Τη φράση με τη φουφού μάς θύμισε ένα άλλο έμπειρο στέλεχος της ΔΕΗ, ο επί σειρά ετών υπεύθυνος για τη λειτουργία των ορυχείων λιγνίτη και μέλος Δ.Σ. της ΔΕΗ (2015-2019), Χρήστος Παπαγεωργίου, όταν τον ρωτήσαμε για τα περιθώρια ουσιαστικής επανενεργοποίησης των λιγνιτικών μονάδων ώστε να καλυφθεί μέρος της ζήτησης, στην περίπτωση που διακοπεί ολοκληρωτικά η τροφοδοσία με ρωσικό αέριο.

Υποτίθεται πως σήμερα, Τρίτη, η ΔΕΗ πρόκειται να δημοσιοποιήσει το ετήσιο πλάνο εξόρυξης λιγνίτη στα ορυχεία της, όπως ζήτησε η κυβέρνηση την περασμένη εβδομάδα μετά τη συνεδρίαση της Ομάδας Διαχείρισης Κρίσεων, υπό τον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Κ. Σκρέκα. Σύμφωνα με πληροφορίες, με βάση το πλάνο αυτό, θα προβλέπεται αύξηση της λιγνιτικής παραγωγής, ώστε από εκεί που κάλυψε πέρυσι (2021) το 10% της παραγωγής, να μπορεί να φθάνει το 17-18%.

Τι μπορεί, όμως, να σημαίνει μια τέτοια αυξητική πρόθεση όταν υπάρχει μια κυβέρνηση που ανακοίνωσε εσπευσμένη απολιγνιτοποίηση, το 2019, και μια διοίκηση της ΔΕΗ που έλαβε, το 2021, υψηλό τραπεζικό δανεισμό με «πράσινη ρήτρα» και τιμωρητικά επιτόκια σε περίπτωση αύξησης των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα; Ο κ. Παπαγεωργίου, που έχει αρθρογραφήσει με αναλυτικά στοιχεία και επιχειρήματα κατά της πρόωρης απολιγνιτοποίησης, εμφανίζεται ιδιαίτερα επιφυλακτικός, μέχρι να δει τις επίσημες ανακοινώσεις της ΔΕΗ. Επιμένει ότι πολλά θα εξαρτηθούν από την κατάρτιση «σοβαρού και συνεκτικού σχεδίου λειτουργίας των ορυχείων και των λιγνιτικών μονάδων για ικανό χρονικό διάστημα», και μάλιστα «με προοπτική τουλάχιστον οκταετίας».

Κάπου εδώ, ήρθε και η συζήτηση στις διαφορές ανάμεσα στη φουφού του καστανά που αναβοσβήνει και μια λιγνιτική μονάδα που προϋποθέτει οργάνωση, προσωπικό για να χειρίζεται και να συντηρεί τις πολύπλοκες εγκαταστάσεις και τροφοδοσία με καύσιμο στην καλύτερη δυνατή ποιότητα και το μικρότερο εφικτό κόστος. Στη σημερινή συγκυρία, όμως, τι ισχύει από όλα αυτά;

● Τα εξορυκτικά πεδία της ΔΕΗ στη Δυτική Μακεδονία έχουν στην πλειονότητά τους εγκαταλειφθεί χωρίς εξοπλισμό και προσωπικό. Από 27,2 εκατομμύρια τόνους λιγνίτη το 2018, τα ορυχεία της Πτολεμαΐδας έβγαλαν μόλις 8,6 εκατ. τόνους το 2021. Αντίστοιχα, η παραγωγή ηλεκτρισμού από λιγνίτη έπεσε σε αυτή την τετραετία από το 24% στο 10% του συνόλου, ενώ οι μονάδες φυσικού αερίου παρήγαγαν πέρυσι το 39%, έναντι 24% το 2018.

● Οσο λιγότερο οργανωμένα γίνεται η εξόρυξη, τόσο πέφτει και η ποιότητα του εξορυσσόμενου λιγνίτη, καθώς δεν αποκαλύπτονται αρκετά κοιτάσματα, για να επιλέγονται τα πιο «πλούσια». Ταυτόχρονα, ανεβαίνει το κόστος ως σχέση παραγωγής με ανθρώπινες εργατοώρες, με συνέπεια η αύξηση να μεταφέρεται στο παραγόμενο ρεύμα.

● Η κυβέρνηση δεν χάνει ευκαιρία να λέει ότι το ρεύμα από λιγνίτη δεν συμφέρει, προσθέτοντας στο κόστος τα δικαιώματα ρύπων, η τιμή των οποίων προκύπτει χρηματιστηριακά. Παραλείπει, βέβαια, να αναφέρει πως χάθηκε η ευκαιρία το 2013 να πάρει τότε δωρεάν δικαιώματα, όπως είχαν πετύχει άλλες χώρες με χαμηλό ΑΕΠ.

● Παρά ταύτα, η ίδια κυβέρνηση τρέχει να κάψει λιγνίτη όποτε ζορίζεται, όπως στην κακοκαιρία «Μήδεια», τον Αύγουστο του 2021 με τις πυρκαγιές, πριν από λίγες εβδομάδες, με την κάθετη αύξηση της χονδρικής τιμής ρεύματος.

● Οταν οι εγχώριες πηγές παραγωγής, δηλαδή ο άλλοτε συνδυασμός λιγνίτη-υδροηλεκτρικών που κάλυπτε το 80% της παραγωγής, πέφτουν το 2021 στο 53% (10% λιγνίτης-10% υδροηλεκτρικά-33% ΑΠΕ), το αποτέλεσμα είναι η Ελλάδα να αγγίζει την κορυφή της ευρωπαϊκής ακρίβειας. Το υπόλοιπο 40% καλύπτεται από εισαγόμενο αέριο, το μεγαλύτερο μέρος του οποίου έρχεται από τη Ρωσία.

«Πτολεμαΐδα 5»

Κορωνίδα παραλογισμού μέσα σε αυτή την αλλοπρόσαλλη συγκυρία αποτελεί η περίπτωση της λιγνιτικής μονάδας «Πτολεμαΐδα 5». Η κατασκευή της αποφασίστηκε το 2007 και η πενταετής σύμβαση με τίμημα 1,4 δισ. υπεγράφη το 2013, επί κυβέρνησης Σαμαρά – Βενιζέλου και ενώ ήδη ήταν γνωστό πόσο θα επιβαρυνθεί η λιγνιτική παραγωγή από τα δικαιώματα ρύπων. Ακούστηκαν πολλά για το υπέρμετρο κόστος (αντίστοιχες μονάδες στην Ασία κοστίζουν 800 εκατ.), αλλά, με δεδομένα τα σύγχρονα χαρακτηριστικά υψηλής απόδοσης-μειωμένης ρύπανσης, τα έργα ξεκίνησαν το 2015, χωρίς όμως να τελειώσουν το 2020.

Τώρα, η έναρξη λειτουργίας τοποθετείται στις αρχές του 2023, αλλά η διοίκηση της ΔΕΗ επιμένει πως η μονάδα θα δουλέψει με λιγνίτη έως το τέλος του 2024 και μετά θα γίνουν νέες μετατροπές πρόσθετου κόστους, για να δουλέψει με φυσικό αέριο. Επικεφαλής της κοινοπραξίας που την κατασκευάζει είναι η ΓΕΚ-ΤΕΡΝΑ, ανταγωνιστής της ΔΕΗ, μέσω της ΤΕΡΝΑ Ενεργειακή, η οποία παράγει ρεύμα με φυσικό αέριο.

efsyn.gr