Γιατί έπεσε η πόλη; (Γράφει ο Α. Παπαδημήτριου)

Κλείσαμε το προηγούμενο άρθρο τονίζοντας: H Ρωμανία δεν έπεσε τελικά ούτε από την ορμητικότητα των Οθωμανών ούτε από τις φιλοδοξίες Σλάβων ηγεμόνων ούτε από τα πισώπλατα μαχαιρώματα της Δύσης. Έπεσε λόγω της διαφθοράς αρχόντων και αρχομένων. Και η διαφθορά οδηγεί σε παρακμή.

Η διαφθορά θεμελιώνεται στα τρία πλέον σοβαρά, σύμφωνα με τη διδασκαλία της Εκκλησίας μας, πάθη: Την φιλοδοξία, τη φιλαργυρία και τη φιληδονία. Συνήθως οι άνθρωποι υποτάσσονται σε περισσότερα από ένα από αυτά.

Η φιλοδοξία οδήγησε πολλές φορές σε αιματηρές συγκρούσεις για την κυριαρχία. Αρκετοί αυτοκράτορες δολοφονήθηκαν ή εκθρονίστηκαν, τυφλώθηκαν και κλείστηκαν σε μοναστήρι. Ο αυτοκράτωρ Βασίλειος Β΄ (976-1025), ικανότατος και με διαρκή τη φροντίδα για τη διατήρηση της αυτοκρατορίας σε ισχύ είχε όχι μόνο στρατιωτικές επιτυχίες, αλλά τακτοποίησε και τα οικονομικά σωρεύοντας στο δημόσιο ταμείο ικανό πλούτο. Ευθύς όμως, μετά τον θάνατό του τον διαδέχθηκαν ανάξιοι αυτοκράτορες, οι οποίοι παρέμειναν για μικρό χρονικό διάστημα στον θρόνο, καθώς οι αργόσχολοι της αυλής επιδίωκαν να προωθούν στον θρόνο αυτοκράτορα της αρεσκείας τους. Στην αυτοκρατορία μας δεν υπήρχε η αυστηρή κληρονομικότητα του θρόνου, όπως στη φεουδαρχική Δύση. Κατά τη μάχη του Μάτζικερτ (1071 μ.Χ.) συνελήφθη αιχμάλωτος ο αυτοκράτωρ Ρωμανός Δ΄. Και ενώ ο Σελτζούκος ηγεμών τον άφησε ελεύθερο, οι ραδιούργοι της αυλής τον τύφλωσαν κατά την επάνοδό του στην Κωνσταντινούπολη. Οι ανίκανοι αυτοκράτορες και οι κόλακες της αυλής κατασπατάλησαν το μεγάλο οικονομικό απόθεμα του δημοσίου ταμείου σε λιγότερο από μισό αιώνα. Επίδοξος διεκδικητής του θρόνου έταξε, αργότερα, οικονομικές απολαβές και υποταγή στον Πάπα, προκειμένου Φράγκοι και Βενετοί «σταυροφόροι» να αλλάξουν πορεία και να κατευθυνθούν προς την Κωνσταντινούπολη, την οποία κυρίευσαν και λεηλατούσαν επί μισό αιώνα. Και ενώ μαθαίνουμε πολλά για την επί μήνες πολιορκία της από τον δεύτερο πορθητή της, τον Μωάμεθ, ελάχιστα γνωρίζουμε για την πρώτη άλωση με ημερομηνία 13 Απριλίου 1204. Πώς επετεύχθη αυτή; Υπήρξε πολιορκία ή άνοιξαν όχι μία αλλά πλήθος από κερκόπορτες, καθώς ο κάθε επίδοξος σφετεριστής του θρόνου είχε την ομάδα των υποστηρικτών του, αποτελούμενη από ανθρώπους «αδικημένους» από τον αυτοκράτορα ή τυχοδιώκτες που οσφραίνονταν το χρήμα στην ανατροπή της κατάστασης;

Σε κάποιες περιπτώσεις συνυπάρχουν η φιλοδοξία και η φιλαργυρία. Οικονομικά ισχυροί κατά τον 11^ο αιώνα διαπιστώνοντας την έκδηλη αδυναμία των αυτοκρατόρων να επιβάλουν την εξουσία τους σ’ όλη την έκταση της αυτοκρατορίας ή την αδιαφορία τους για την άσκηση της εξουσίας, διεκδίκησαν και επέτυχαν είδος αυτονομίας. Καταστρατήγησαν τους ισχύοντες νόμους προστασίας των αγροτών, άρπαξαν τα κτήματά τους διαθέτοντας μισθοφόρους τρομοκράτες, είδος μισθοφορικού στρατού, και κατέστησαν φεουδάρχες, κατά τα δυτικά πρότυπα, ιδιαίτερα, μετά την επαφή τους με τους φεουδάρχες «σταυροφόρους», την επιβολή των οποίων επί των υπηκόων τους θαύμασαν και μιμήθηκαν. Κάποιοι είχαν το θράσος να κατακρατούν ακόμη και τα δημόσια έσοδα! Οι δουλοπάροικοι αγρότες έχασαν το νόημα υπεράσπισης της χώρας, καθώς είχαν πάψει να κατέχουν γη. Γι’ αυτό δεν επανελήφθη το έπος των Ακριτών.

Η φιλαργυρία είναι κοινό γνώρισμα πολλών κρατούντων και ανθρώπων περί την εξουσία. Οι αυλικοί σχηματίζουν διαχρονικά τάξη παρασίτων και τεχνάζονται την άκοπη σώρευση πλούτου στα χέρια τους είτε κατακλέβοντας το δημόσιο ταμείο είτε επιβαρύνοντας με υπέρμετρους φόρους τους δυστυχείς υπηκόους τους. Σε κάποιες περιπτώσεις είχαμε και εξεγέρσεις λόγω της καταπιεστικής φορολόγησης, όπως το 1066 μ.Χ. Οι ισχυροί προέβαιναν και σε επενδύσεις επί ακινήτων, ενώ αποθησαύριζαν σημαντικά ποσά για τους απογόνους τους. Διάβασα σε άρθρο ότι κατά τις πρώτες ημέρες μετά την πρώτη άλωση αρπάχτηκε πλούτος πάνω από τον μισό της τότε γνωστής περιοχής του πλανήτη μας! Και είχαμε εισέλθει σε περίοδο παρακμής.

Πίστευαν οι ισχυροί της Πόλης ότι τα απόρθητα τείχη θα εξασφάλιζαν στο διηνεκές τον μέσα σε χλιδή και σπατάλη κοινωνικό και οικογενειακό βίο! Έτσι, ζώντας, αδιαφόρησαν για τον στρατό, που κατέστη μισθοφορικός και μάλιστα με μισθοφόρους από λαούς της Δύσης. Παραμέλησαν και το ναυτικό, που είχε σώσει την αυτοκρατορία κατά τις αραβικές επιδρομές, με συνέπεια ο Αλέξιος Κομνηνός (1081-1118) να αναγκαστεί να ζητήσει τη βοήθεια των Βενετών, εκχωρώντας τους δασμολογικές απαλλαγές και παραδίδοντας στα χέρια τους το διακομιστικό εμπόριο, με συνέπεια την απώλεια εσόδων και τη συρρίκνωση της εγχώριας βιοτεχνικής παραγωγής.

Τα δύο πάθη, που αναφέραμε ήδη, συνοδεύονται συνήθως από το τρίτο, τη φιληδονία. Αυτή συντελεί στην εξασθένηση του θεσμού της οικογένειας και οδηγεί στην ακολασία. Οι λόγιοι, απαξιώνοντας την Εκκλησία, στρέφονταν προς το «πνεύμα» της Αφροδίτης και του Διονύσου. Κατά περιόδους παρακμής εκδηλώνεται έντονο το πρόβλημα της δημογραφικής κατάρρευσης! Οι πολλοί περιορίζονται στο ένα το πολύ παιδί και αρκετοί αποφεύγουν να σχηματίσουν οικογένεια. Το πρόβλημα, που συνετέλεσε στην κατάρρευση του ελληνισμού κατά την ύστατη αρχαιότητα περιγράφηκε τόσο από τον Αριστοτέλη, όσο και από τον Πολύβιο. Ο Σφραντζής, υπασπιστής του αυτοκράτορα, κατά διαταγή του Κωνσταντίνου διενήργησε καταμέτρηση των Ρωμηών υπερασπιστών της Πόλης. Σύνολο: 4973 με τους μοναχούς! Τόσοι περίπου ήσαν και οι Βενετοί και Γενουάτες. Στο στρατό του Μωάμεθ, 150.000 κατά μέτριους υπολογισμούς, εκτιμούν ότι υπήρχαν περί τους 30.000 «χριστιανοί»! Στρατολογημένοι με τη βία, με εχθρότητα για τα «παράσιτα» της Πόλης ή αρπακτικά της ευκαιρίας;

Τη διαφθορά περιέγραψε εκκλησιαστικός άνδρας, ο ιερομόναχος Ιωσήφ Βρυέννιος, καθηγητής στο Πανεπιστήμιο, σε ομιλία του σε αξιωματούχους περί το 1430. Θρήνησε για την υποταγή σε ξένους από τους οποίους προσδοκούσαν τη σωτηρία της Πόλης. Στηλίτευσε την αρπακτικότητα και διαφθορά των αρχόντων, την αποφυγή να διαθέσουν οι πλούσιοι ποσά για την ενίσχυση των τειχών, τον χρηματισμό των δικαστών, τον έκφυλο βίο των γερόντων και την υποδούλωση των νέων στις ηδονές. Μάλιστα δεν δίστασε να καταγγείλει ότι εκκλησιαστικά πρόσωπα αποτελούσαν κακό παράδειγμα και παρέσυραν πολλούς στην ακολασία. Τόνιζε την εγκατάλειψη της πατροπαράδοτης πίστης. Καυτηρίαζε τη ροπή των λαϊκών στρωμάτων προς τη δεισιδαιμονία και τη μαγεία.

Υπό τις καταστάσεις αυτές οι άνθρωποι, απομακρυνόμενοι από τον Θεό, εναποθέτουν τις ελπίδες για τη σωτηρία τους σε ανθρώπους. Αλλά οι άνθρωποι ζητούν πάντοτε ανταλλάγματα. Και καθώς δεν είχαν πλέον πλούτο να προσφέρουν, αφού οι ηγεμόνες της Δύσης κατέστησαν ισχυροί με την αρπαγή του σωρευμένου πλούτου στην πρωτεύουσα, πούλησαν την πίστη τους στον πάπα, κατά τη σύνοδο Φερράρας –Φλωρεντίας (1438-39). Ακολούθησε το «ενωτικό συλλείτουργο» στις 12 Δεκεμβρίου 1452. Τον Μάρτιο του 1453 άρχισε η πολιορκία. Βοήθεια από τη Δύση δεν ήλθε. Όχι επειδή μας «πούλησε» ο Πάπας. Απλά είχε πλέον χάσει την κοσμική ισχύ του το Βατικανό, καθώς ολοένα και περισσότεροι ηγεμόνες το αμφισβητούσαν. Αργότερα θα ξεσπούσε η εκκλησιαστική λεγόμενη μεταρρύθμιση (των διαμαρτυρομένων).

Η Πόλη έπεσε υπό το βάρος των κριμάτων των κατοίκων της στις 29 Μαΐου 1453. Τα κρίματα πάντοτε φέρουν παρακμή και υποδούλωση.

«ΜΑΚΡΥΓΙΑΝΝΗΣ»