Ο αέναος «πόλεμος» ανθρώπου και αρκούδας στην ορεινή Ελλάδα. Η έρευνα για τα περιστατικά θανάτωσης αρκούδων στην Φλώρινα

με την διατήρηση ζωντανών οικοσυστημάτων, την προστασία της φύσης και της άγριας ζωής των πληθυσμών βιοτόπων και στην σχέση τους με τον άνθρωπο. Ο υπεύθυνος του Αρκτούρου Αλέξανδρος Καραμανλίδης μιλώντας στο ΑΠΕ ΜΠΕ τόνισε ότι η περιβαλλοντική οργάνωση με την συμβολή του Κτηνιάτρου της και εμπειρογνώμονα έχει όλο το φάκελο της υπόθεσης με τους πυροβολισμούς των τεσσάρων ζώων «τον οποίο γνωστοποίησε στο υπουργείο Περιβάλλοντος και είναι διατεθειμένη να κατάθεση τα στοιχεία σε όποια δημόσια αρχή Αστυνομία η Εισαγγελικές αρχές δείξουν ενδιαφέρον για  την αναζήτηση των ενόχων».

Είναι φανερό, ακόμη κι αν κάποιος δεν είναι ειδικός επιστήμονας, ότι οι πληθυσμοί της αρκούδας τα τελευταία χρόνια έχουν ανακάμψει. Αν και οι περιβαλλοντικές οργανώσεις Αρκτούρος και Καλλιστώ που ασχολούνται αποκλειστικά με την διάσωση της άγριας ζωής αποφεύγουν να δηλώνουν με ακρίβεια τον πληθυσμό της, ωστόσο τον προσδιορίζουν κατ’ελάχιστα στα 500 άτομα από την Ροδόπη της Θράκης την Ελληνική Πίνδο στην δυτ Μακεδονία έως την Κεντρική και νότια Πίνδο στην περιοχή των Αγγράφων.

Η σχέση του ανθρώπου της υπαίθρου με τα μεγάλα σαρκοφάγα, ζώα, όπως  αρκούδα,  λύκος,  λύγκας και το τσακάλι δεν ήταν ποτέ αρμονική, έκρυβε πάντα το στοιχείο του ανταγωνισμού. Παρόλα αυτά η ύπαρξη των ειδών αυτών σε μια περιοχή, με κάποιο τρόπο «πιστοποιεί» ότι, δασικά, ορεινά κι  αγροτικά οικοσυστήματα  βρίσκονται σε σχετικά καλή κατάσταση. Τι συμβαίνει όμως όταν για κάποιο λόγο χάνεται η ισορροπία και  ζώα οπως οι αρκούδες εντοπίζονται ακόμη και σε πόλεις όπως πρόσφατα στην Καστοριά αρκούδα με τα δύο μωρά της εντοπίστηκε σε παραλίμνια περιοχή στο κέντρο της πόλης;

Ο κ. Καραμανλίδης σημειώνει ότι για αυτές τις περιπτώσεις που σ’ένα βαθμό είναι αναμενόμενες, έχει προβλεφθεί μετά κι από δική μας παρέμβαση η ΚΥΑ που προσδιορίζει τι πρέπει να γίνει για την αντιμετώπιση αυτών των περιστατικών με το καλύτερο φυσικά αποτέλεσμα για το ζώο και τον άνθρωπο.  «Ενεργοποιείται η Ομάδα άμεσης Επέμβασης που αποτελείται από ειδικούς επιστήμονες των δύο οργανώσεων το δασαρχείο τον οικείο δήμο την αστυνομία κλπ. όπου αναλαμβάνει να απομακρύνει το ζώο». Όμως ο  κ. Καραμανλίδης μας αναφέρει ότι η ομάδα «δεν δουλεύει σωστά» με αποτέλεσμα να υπάρχουν συνέπειες στην αποτελεσματικότητα αντιμετώπισης τέτοιων περιστατικών και αυτό με την σειρά του να τροφοδοτεί αντανακλαστικές αντιδράσεις του κόσμου με συνέπιες για την άγρια ζωή. Ο υπεύθυνος του Αρκτούρου σημειώνει ότι «την ευθύνη για αυτή την κατάσταση φέρει το υπουργείο και ότι οι ίδιοι σε ένδειξη διαμαρτυρίας προτίμησαν να μην συμμετέχουν».

Αυξήθηκε ο πληθυσμός της Αρκούδας

Αυξήθηκε ο πληθυσμός της αρκούδας αλλά αυξήθηκαν και οι θάνατοι των ζώων όπου πρωταγωνιστεί ο άνθρωπος. Από την βάση δεδομένων που διατηρεί ο Αρκτούρος φαίνεται ότι από το 1998 έχουν καταγραφεί περισσότερα από 85 θανατηφόρα τροχαία ατυχήματα με θύματα αρκούδες ενώ από το 2000 έως σήμερα έχουν πεθάνει 130 αρκούδες από ανθρωπογενείς αιτίες και φυσικά αίτια.  Από αυτές το 40 % των περιπτώσεων είναι από λαθροθηρία (χρήση πυροβόλων όπλων) η από δηλητηριασμένα δολώματα. Πρόκειται για ένα ιδιαίτερα υψηλό νούμερο που προβληματίζει τους ειδικούς εάν αναλογιστεί κανείς ότι άλλες χώρες τα πάνε πολύ καλύτερα στην συμβίωση τους με την άγρια ζωή.  Για παράδειγμα η Σλοβενία έχει καταφέρει υψηλά ποσοστά αρμονικής συμβίωσης με την άγρια ζωή και ειδικά την αρκούδα την οποία ακολουθεί κατά πόδας η Κροατία, ενώ αντίθετα η Βουλγαρία έχει παρόμοια προβλήματα με τα δικά μας στον ορεινό όγκο της Ροδόπης.

Ο υπεύθυνος του Αρκτούρου αναφέρει την περίπτωση μιας αρκούδας που τραυματίστηκε από πυροβόλο όπλο, την περιέθαλψαν οι ειδικοί επιστήμονες του Αρκτούρου έως ότου αναρρώσει και την επέστρεψαν στους Βούλγαρους συναδέλφους τους όπου την άφησαν στο φυσικό της περιβάλλον. Έξι μήνες μετά το ζώο πυροβολήθηκε εκ νέου στο κεφάλι, το περιέθαλψε εκ νέου ο Αρκτούρος και μη μπορώντας να ζήσει πια μόνο του στην φύση φιλοξενείται στο καταφύγιο της οργάνωσης στο Νυμφαίο.

Ο Κυριάκος Κοτανίδης από την Μεσοποταμία Καστοριάς είναι κτηνοτρόφος έχει πρόβατα και ταυτόχρονα αγρότης με καλλιέργειες φασολιού και καλαμποκιού. Είναι παθόντας από επίθεση αρκούδας στο κοπάδι του όταν πριν από μερικά χρόνια τραυματίστηκαν βαριά η πέθαναν 24 ζώα του. Η αποζημίωση που έλαβε από τον ΕΛΓΑ ήταν πενιχρή, αλλά όπως σημειώνει οι ζημιές που κάνουν σήμερα οι αρκούδες περιορίζονται κυρίως στις καλλιέργειες. «Οι αρκούδες κάνουν ζημιά στα χωράφια, αλλά την περισσότερη ζημιά κάνουν τα αγριογούρουνα που ολόκληρα κοπάδια μπαίνουν στα καλαμπόκια και καταστρέφουν όλη την καλλιέργεια». Ο κ. Κοτανίδης επισημαίνει ότι εκτός από το φυτό «καταστρέφουν και τον εξοπλισμό της άρδευσης, τα λάστιχα που είναι απλωμένα στο χωράφι».

Κτηνοτρόφος και καλλιεργητής καλαμποκιού από την ευρύτερη περιοχή του Αμυνταίου όπου σημειώθηκαν και τα περιστατικά με τις νεκρές αρκούδες ο οποίος θέλησε να κρατήσει την ανωνυμία του μας επεσήμανε ως σημαντικά προβλήματα για την περιοχή,  την παρουσία αρκούδων ακόμη και μέσα στα χωριά μετά την δύση του ηλίου, τις συχνές καταστροφές στο αγροτικό κεφάλαιο (ειδικά στα καλαμπόκια) από επιδρομές αγριογούρουνων και την χρήση  δηλητηριασμένων δολωμάτων που κάποιο με ανεύθυνο τρόπο χρησιμοποιούν  είτε για τις αρκούδες είτε για τα αδέσποτα σκυλιά.

Το γεγονός επιβεβαίωσε και ο Γενικός διευθυντής της Περιβαλλοντικής οργάνωσης «Καλλιστώ» Σπύρος Ψαρούδας  οποίος ανέφερε ότι ορισμένοι κτηνοτρόφοι της συγκεκριμένης περιοχής βρίσκονται σε απόγνωση γιατί «τα δηλητηριασμένα δολώματα τα έφαγαν τα σκυλιά από τα κοπάδια τους». Εξήγησε ότι στο πλαίσιο προγραμμάτων αντιμετώπισης περιστατικών επιθέσεων από αρκούδες σε κοπάδια, τόσο ο «Αρκτούρος» όσο και η «Καλλιστώ» έδωσαν στους κτηνοτρόφους που ζήτησαν μετά από αίτηση τους, κουτάβια που ανήκουν στην φυλή του Ελληνικού ποιμενικού και που φέρονται ικανά να αντιμετωπίσουν επιθέσεις αρκούδας. Τα συγκεκριμένα ζώα είναι εργαλεία στα χέρια των κτηνοτρόφων και η απώλειά τους είναι αδύνατο αντικατασταθεί άμεσα.  Ο κ Ψαρούδας τόνισε ότι «είναι δουλειά της αστυνομίας να εντοπίσει τους δράστες με τα δηλητηριασμένα δολώματα αλλά και αυτούς που με ευκολία πυροβόλησαν τις αρκούδες».

Οι αλλαγές στην ορεινή ύπαιθρο και η επιστροφή των μεγάλων σαρκοβόρων.

Η Καλλιστώ έχει αφιερώσει την δράση της τα τελευταία χρόνια στην προστασία της άγριας ζωής, στα μοναδικά οικοσυστήματα που διαθέτει η Ελλάδα. Εκπονεί και υλοποιεί προγράμματα της ΕΕ που αφορούν την προστασία της άγριας ζωής και της ομαλής συμβίωσης με τον άνθρωπο και παρακολουθεί όλες τις μεταβολές που συμβαίνουν στην ορεινή ύπαιθρο τα τελευταία 30 χρόνια. Επίσης παρακολουθεί από κοντά τα περιστατικά με τις αρκούδες που επισκέπτονται τον αστικό ιστό της Καστοριάς όπου σε μια περίπτωση για λόγους προστασίας χρειάστηκε η σύλληψη του ζώου να γίνει με αναισθησία όπου ακολούθησε η ελευθέρωσή του στο Γράμμο. Ρωτήσαμε εάν η επιστροφή του συγκεκριμένου αρσενικού – στον όποιο η οργάνωση έδωσε το όνομα Πλατώνις- λίγα χιλιόμετρα έξω από την Καστοριά, οφείλεται στην αύξηση του πληθυσμού και στην αναζήτηση ζωτικού χώρου για την διαβίωση του ζώου.

Ο κ. Ψαρούδας εξήγησε ότι η αύξηση του πληθυσμού της Αρκούδας, του Λύκου και του Τσακαλιού, είναι μια πραγματικότητα και «οφείλεται στις μεγάλες αλλαγές που συντελούνται στην ορεινή αγροτική ύπαιθρο». Η εγκατάλειψη της ορεινής Ελλάδας, η ερήμωση των χωριών, η σταδιακή μείωση της εκστατικής ελεύθερης κτηνοτροφίας και η αντικατάσταση της από την σταβλισμένη δημιούργησε μια νέα κατάσταση στα βουνά. Οι βοσκότοποι εγκαταλείφθηκαν η εκτατική καλλιέργεια που έκαναν οι κτηνοτρόφοι στα ορεινά για τα ζώα τους και αυτή εγκαταλείφθηκε, ενώ η παρουσία κτηνοτρόφων και καλλιεργητών στα χωριά που κράταγε  σε μια ισορροπία την σχέση της άγριας πανίδας με την ανθρώπινη παρουσία. Διαταράχτηκε.  Ο κ. Ψαρούδας επισημαίνει ότι «όλες αυτές οι εκτάσεις που εγκαταλείφθηκαν στην συνέχεια δασώθηκαν, με αποτέλεσμα να βρίσκουν καταφύγιο τα μεγάλα σαρκοβόρα όπως η Αρκούδα ο Λύκος και  το Τσακάλι».

«Η επιστροφή των μεγάλων σαρκοβόρων είναι ένα φαινόμενο που καταγράφεται σε όλη την Ευρώπη και συμβαίνει και στην χώρα μας» σημειώνει ο κ. Ψαρούδας και επισημαίνει ότι «η λύση δεν βρίσκεται στην θανάτωση τους γιατί μας ενοχλεί η νέα κατάσταση που διαμορφώνεται». Για παράδειγμα ανέφερε ότι σκοτώνοντας αρκούδες σε μια περιοχή, είναι πιθανό έως σίγουρο ότι στην θέση τους θα εμφανιστούν αλλά ζώα που είναι λιγότερο επιθυμητά όπως μια αγέλη από οκτώ η δέκα λύκους. Πρόσθεσε ότι πρόκειται για ένα «φυσικό φαινόμενο που το έχουμε ζήσει με παραδείγματα σε διάφορες περιοχές της ορεινής Ελλάδας».

Συνέστησε «ψυχραιμία», καθότι το φαινόμενο είναι πανευρωπαϊκό και δείχνει πέραν των άλλων ότι «διαθέτουμε υγιές οικοσύστημα». Έφερε ως παράδειγμα τον λύκο που ζούσε μόνο στα δάση της Πολωνίας και σήμερα μέλη από αυτές τις αγέλες έχουν φτάσει έως το Αμβούργο της Γερμανίας ενώ εδώ και μερικά χρόνια έχουμε την επανεμφάνιση του Λύκου ακόμη και στις Γαλλικές Άλπεις.

Ο κ. Ψαρούδας ανέφερε ότι όσο περνά ο καιρός «θα αντιμετωπίζουμε μεγαλύτερα προβλήματα όχι από την παρουσία της αρκούδας αλλά από την αύξηση του πληθυσμού του αγριογούρουνου που οι καταστροφές που προκαλεί στην Γεωργία είναι πολλαπλάσιες».

Τέλος ο Αρκτούρος, μαζί με την Καλλιστώ, τον Δήμο Αμυνταίου, το ΚΕΝΑΚΑΠ, το Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας και άλλους φορείς από το εξωτερικό και συντονιστή το Rewilding Europe υλοποιούν στο Αμύνταιο και στην περιοχή Τρικάλων, Πύλης και Μετεώρων το έργο LIFE Bear-Smart Corridors (LIFE20 NAT/NL/1107) με στόχο την ενίσχυση των πληθυσμών της εμβληματικής Ευρωπαϊκής καφέ αρκούδας στην Κεντρική Ιταλία και την Ελλάδα μέσω της ανάπτυξης «διαδρόμων συνύπαρξης».