Τεχνητή νοημοσύνη (του Α. Παπαδημητρίου)

               Εντονότατη είναι, στον καιρό μας, η αναφορά στην τεχνητή νοημοσύνη και στα οφέλη, που θα προκύψουν για τις κοινωνίες από την σε ευρεία κλίμακα αξιοποίησή της. Βέβαια, αν και ζούμε ε εποχή αλματώδους ανάπτυξης όλων των επιστημών, η επιστημονική γνώση δεν είναι προσιτή παρά σε ολίγους εκλεκτούς, οι οποίοι επωφελούνται, ώστε να δρέπουν δάφνες αναγνώρισης και θαυμασμού, ιδιαίτερα στον τομέα της πληροφορικής! Οι πολλοί αδυνατούν να κατανοήσουν ακόμη και στο ελάχιστο τα συμβαίνοντα. Δεν είναι πάντως τόσο σημαντική η άγνοια των επιστημονικών προόδων, καθώς απαιτείται ιδιαίτερη ενασχόληση για την κατανόηση και των απλούστερων επιτευγμάτων. Σημαντική είναι η άγνοια των πιθανών συνεπειών από την σε ευρεία έκταση εφαρμογή τους στον καθημερινό βίο. Συνήθως δεν είναι οι κορυφαίοι επιστήμονες, αλλά οι πολιτικοί και παρατρεχάμενοι, δημοσιογράφοι και άλλοι, που σπεύδουν να διαβεβαιώσουν τους πολίτες, ότι όλες οι εφαρμογές αποσκοπούν στην εξυπηρέτηση του πολίτη, με την πάταξη της γραφειοκρατίας και την ελαχιστοποίηση των σφαλμάτων. Και οι πολίτες έχουν εξοικειωθεί με τις διαβεβαιώσεις αυτές. Άλλωστε δεν είναι υπερβολή να επισημάνουμε ότι εντείνεται η τάση να παραιτούμαστε από τη σκέψη εναποθέτοντας τη φροντίδα για μας στους ασκούντες την εξουσία. Και αν κάποιοι τολμήσουν να εκφέρουν επιφυλάξεις ή αντιρρήσεις στις προγραμματιζόμενες εφαρμογές, ειδικοί επιστήμονες ή κοινωνικοί αναλυτές, δέχονται επίθεση με την κατηγορία του συνομωσιολόγου!

               Η τεχνητή νοημοσύνη αντιδιαστέλλεται προς τη φυσική νοημοσύνη, η οποία είναι αποκλειστικό γνώρισμα του ανθρώπου, αν και κάποιοι επιστήμονες είναι πρόθυμοι να προικίσουν και κάποια ζώα μ’ αυτήν. Αν αναζητήσουμε τον ορισμό της φυσικής νοημοσύνης, θα διαπιστώσουμε ότι υπάρχει πληθώρα από αυτούς. Μού άρεσε κάποιος, που δόθηκε από Έλληνα παιδαγωγό και φιλόσοφο τον Κ. Γεωργούλη (1894-1968):  «Ὁ όρος δηλώνει το σύνολο των ικανοτήτων, με τις οποίες ο άνθρωπος ευρύνει τίς γνώσεις του περί των πραγμάτων και προσώπων και ανταποκρίνεται προς τίς δυσχέρειες που αντιμετωπίζει κατά τη ζωή. Ἡ νοημοσύνη δεν ταυτίζεται με τη νόηση, γιατί συμπεριλαμβάνει εκτός από την ικανότητα της νοήσεως, την αντιληπτική ικανότητα, τη δεξιότητα στον καταρτισμό συλλογισμών, την ευαισθησία της αισθήσεως, τη γονιμότητα της φαντασίας, την κριτική ικανότητα και την ευχέρεια στο να βρίσκει λύσεις δυσχερών προβλημάτων. Συνεπώς πρέπει να νοηθεί ως το σύνολο των πνευματικών δεξιοτήτων, πού καθιστούν τον άνθρωπο αποδοτικό στις ενέργειές του και τον βοηθούν στην πάλη πού διεξάγει με το περιβάλλον».  Κρίνω ατυχή τη χρήση του όρου πνευματικές δεξιότητες, καθώς αυτός παραπέμπει στη μεταφυσική, ενώ η νοημοσύνη είναι καθαρά βιολογικό γνώρισμα. Αν υπάρχει άλλη ζωική μορφή, που να χαρακτηρίζεται από το σύνολο των παρατιθεμένων δεξιοτήτων, ας κρίνει ο αναγνώστης του άρθρου.

               Ο αναφερθείς ορισμός δόθηκε σε εποχή, που η επιστήμη της πληροφορικής ήταν ακόμη στα σπάργανα και δεν γινόταν λόγος για τεχνητή νοημοσύνη. Πάντως είναι εκπληκτική η κοινωνική πρόοδος που συντελέστηκε με την έρευνα στον τομέα των ηλεκτρονικών υπολογιστών! Από την έρευνα επωφελήθηκαν όλοι οι επιστημονικοί κλάδοι. Παράλληλα όμως καλλιεργήθηκε έντεχνα ένα είδος λατρείας της μηχανής και κατ’ εξοχήν του υπολογιστού. ΟΙ πρωταγωνιστές στην έρευνα δεν έκρυψαν τον διακαή πόθο τους να θέσουν σε αντιπαράθεση τη μηχανή προς τον άνθρωπο. Αυτό συνέβη σε πολλούς κατασκευαστικούς τομείς, στους οποίους η αυτοματοποίηση έθεσε εκτός εργασίας πλήθος εργαζομένων στη βιομηχανία. Πληθώρα μηχανημάτων διαθέτουν πλέον ηλεκτρονικό προγραμματισμό της εργασίας. Κορυφαία μεταβολή αποτέλεσε η υποκατάσταση του εργάτη ανθρώπου από ηλεκτρονικό «άνθρωπο» (ρομπότ). Στις εφαρμογές αυτές φαινόταν η ανωτερότητα της μηχανής, που διακρινόταν για την ταχύτερη και ακριβέστερη εκτέλεση της εργασίας και την αποφυγή πρόκλησης ατυχήματος λόγω κόπωσης ή απροσεξίας. Ακόμη όμως δεν είχε επιτευχθεί η μετωπική σύγκρουση. Έπρεπε η μηχανή να αντιμετωπίσει τον άνθρωπο σε ένα από τα γνωρίσματα της νοημοσύνης, που προβάλλονται στον δοθέντα ορισμό. Και ως τέτοιο επελέγη το πεδίο της αντιπαράθεσης στο θαυμάσιο παιχνίδι σκάκι, οι πρωταθλητές στο οποίο έχουν καλλιεργήσει την κληρονομούμενη νοημοσύνη σε πολύ υψηλό βαθμό. Οι εταιρείες κατασκευής υπολογιστών δαπάνησαν τεράστια ποσά στην έρευνα και, τελικά, υπολογιστής ενίκησε παγκόσμιο πρωταθλητή στο σκάκι (1996)!

               Ήταν άραγε εκείνη η γενέθλια ημέρα της τεχνητής νοημοσύνης; Ας προσέξουμε πριν απαντήσουμε βιαστικά. Διακρίνουμε στη μηχανή δύο μέρη το μηχανικό και το λογισμικό. Αν επικεντρώσουμε την προσοχή μας στο δεύτερο, τον πλέον σημαντικό στο υπό εξέταση θέμα, διαπιστώνουμε ότι η μηχανή περιορίζεται στα εφόδια που της προσέφερε ο προγραμματιστής της. Η πρόοδος της έρευνας την προίκισε με την ικανότητα να προσθέτει εφόδια από το περιβάλλον. Η εκπληκτική ταχύτητα αναζήτησης και ανεύρεσης των αποθηκευμένων στοιχείων και η άγνοια της κόπωσης αποτελούν σημαντικά πλεονεκτήματά της. Δεν διαθέτει όμως φαντασία και αδυνατεί να επιλύσει προβλήματα, των οποίων τη λύση αγνοεί ο άνθρωπος. Το πλέον σημαντικό όμως είναι ότι δεν διαθέτει συναίσθημα! Οι αδυναμίες αυτές θα συνοδεύουν τη μηχανή ως το τέλος της ιστορίας.

               Ο υπολογιστής έχει εισαχθεί στην ιατρική στον τομέα της διαφορικής διάγνωσης των ασθενειών. Θα απαλλάξει τους ιατρούς στο μέλλον από του να παρακολουθούν τις εξελίξεις στον κλάδο τους; Τρέμω στη σκέψη. Θα εισαχθεί, αν δεν εισήχθη ακόμη ως ψυχαναλυτής. Εδώ τα πράγματα γίνονται σοβαρά, καθώς υπάρχουν σχολές ψυχανάλυσης. Θα επιλέγει ο ασθενής της αρεσκείας του; Και αν μετακινηθεί σε «ψυχαναλυτή» άλλης σχολής, δεν θα κορυφωθεί η σύγχυση, όπως συμβαίνει;

               Πρόσφατα έχει εισαχθεί ο όρος ηλεκτρονική διακυβέρνηση και έχει ιδρυθεί και υπουργείο, που φέρει το όνομα αυτό. Στο επίκεντρο είναι η προσπάθεια εισαγωγής της τεχνητής νοημοσύνης στη διεκπεραίωση διαφόρων εργασιών στους τομείς της διοίκησης (πιστοποιητικά), υγείας και οικονομίας. Φαντάζει το μέλλον ευοίωνο με την απαλλαγή των πολιτών από τη γραφειοκρατία, από την οποία δοκιμάζονται. Δεν υπάρχουν όμως και αρνητικά στοιχεία από την εισαγωγή αυτή; Πέρα από τα σφάλματα, για τα οποία δεν ευθύνεται βέβαια η μηχανή, αλλά ο προγραμματιστής της, υπάρχει ο φόβος καταδολίευσης ή υφαρπαγής στοιχείων είτε από διείσδυση άκρως επιδέξιων ειδικών, ξένων προς τους διαχειριστές της εφαρμογής (χάκερς στα ελληνικά) είτε από τους ελέγχοντες την υπηρεσία διαχείρισης στα πλαίσια βελούδινης δικτατορίας, η οποία φαίνεται ολοένα και εντονότερη ως επιθυμία επιβολής της από το διεθνές σύστημα εξουσίας, το οποίο απειλεί πλέον ανοικτά όσους έχουν την πρόθεση να αντισταθούν στην επιβολή της. Το πλέον τρομακτικό από τα επιτεύγματα είναι η προβολή τεχνητού προσώπου, ολόιδιου με υπάρχον φυσικό, του οποίου μιμείται την ομιλία και τις κινήσεις του προσώπου. Είναι φρικτή η δυνατότητα να θέτει προγραμματιστής στο στόμα του τεχνητού προσώπου απόψεις αντίθετες προς αυτές που πρεσβεύει το φυσικό πρόσωπο!

               Τελικά είναι, νομίζω, απλό να διαπιστώσουμε ότι δεν επετεύχθη τεχνητή νοημοσύνη ούτε και θα επιτευχθεί ποτέ. Τα προβλήματα θα εξακολουθεί να επιλύει ο άνθρωπος, με τη βοήθεια βέβαια του υπολογιστή, γιατί ο άνθρωπος και μόνο διαθέτει δημιουργική σκέψη, ενόραση, φαντασία και πολλές ακόμη δεξιότητες κατ’ αποκλειστικότητα. Η εισαγωγή της λατρείας της μηχανής οφείλεται στην ανθρώπινη αλαζονεία. Θαυμάζοντας τη μηχανή αυτοθαυμαζόμαστε. Θαυμάζοντας τον άνθρωπο οφείλουμε να αποδώσουμε δόξα στον Θεό, δημιουργό μας. Λατρεύοντας τη μηχανή διατρέχουμε τον τρομακτικό κίνδυνο να απωλέσουμε τα θαυμάσια δώρα της ελευθερίας, με συνέπεια να υποταχθούμε σ’ αυτήν (στην πραγματικότητα στους διαφεντευτές της), και του συναισθήματος, με συνέπεια να γίνουμε ψυχροί, όπως και αυτή. Καλό είναι να παραμείνουμε σκεπτόμενοι άνθρωποι και να μην εναποθέτουμε την ελευθερία μας σε εγκόσμιους «σωτήρες».

                                                                           «Μακρυγιάννης»