Έχω ξαναγράψει , εδώ μαζεύω όλα τα υπάρχοντα ως σήμερα τεκμήρια και προβαίνω στη σύνδεση τους ή τον σχολιασμό τους . Κάνω και κάποιες ερωτήσεις , ως ιστορικές απορίες , για τις οποίες ποτέ δεν πήρα απάντηση ως τώρα !
A ) 1556
Η μόνη παλαιά γραπτή μαρτυρία που διαθέτουμε ( τη διαθέτουμε όμως ) για το μοναστήρι της Παναγίας στα Σέρβια είναι μια ενθύμηση , γραμμένη το 1556 με ερυθρά μελάνη στην πίσω πλευρά του τελευταίου φύλλου ενός εντύπου Ευαγγελίου , έκδοση Βενετίας 1539 , άγνωστο πως βρέθηκε από τα Σέρβια στην Κοζάνη και στην ΔΒ”Κ” της . Γράφει :
” Ζξδ’ (1556 ) + το Θείον και άγιον ευαγγέλιον τούτω , υπάρχει της μονής της υπεραγίας Θεοτόκου , της επικαλουμένης νέας μονής , της ον εις τα σέρβια , πλησίον του φάραγγος εν τω άνω μέρει αυτού … ” ( Μακεδονικά , τ.Α , σ. 120 ) .
Σχόλιο [1 ] Η φράση “νέας μονής ” αποκλείει την ταύτιση με τη παλαιά μονή των Αγίων Θεοδώρων που ιδρύθηκε μεταξύ 1205 -1223 .
Σχόλιο [ 2 ] . Η φράση ” πλησίον του φάραγγος εν τω άνω μέρει αυτού ” προβλημάτισε τον αείμνηστο Θανάση Τσαρμανίδη . Θεωρώ ότι αυτός που μας άφησε την ενθύμηση ως “άνω” δεν όρισε την ανηφόρα του φάραγγα , αλλά την κατωφέρεια του φάραγγα με κατεύθυνση βόρεια -άνω , δηλαδή προς τις Βρύσες .
Σχόλιο [ 3 ] . Το μοναστήρι της Παναγίας από τις Βρύσες Σερβίων μεταφέρθηκε ( με την εικόνα της Παναγίας ) στο Ζιδάνι με βεβαιότητα πλέον μετά το 1556 .
Το αναφέρω ως προαπαιτούμενο για να κατανοήσουμε τα επόμενα .
Β ) 1569
Το πανηγύρι της πόλης των Σερβίων καταγράφεται πρώτη φορά το 1569 σε οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο της Επαρχίας ( Βιλαέτι ) Σερβίων ( ΤΤ 479 ) ως bazar-i panayirlar Κaragoz Cesmesi Serfice , δηλ αγορά πανηγυριού στις μαυρομάτες Βρύσες της πόλης των Σερβίων.
Σχόλιο [4] , η Κοζάνη τότε ήταν ένα χωριό ίσως 500 κατοίκων , η πρωτεύουσα στο Βιλαέτι , τα Σέρβια , είχε 3320 κατοίκους περίπου .
Γ ) 1613
Διαβάζουμε τα ίδια για το πανηγύρι μας στο κατάστιχο ΤΤ 720 .
Σχόλιο[5] , τα Σέρβια έχουν περί τους 3700 κατοίκους και η Κοζάνη περί τους 750 .
Δ ) 1661
Ο Εβλιά Τσελεμπή εκθειάζει την μεγάλη βιοτεχνική παραγωγή των Σερβίων στα μεταξωτά υφάσματα και αναφέρει πληθυσμό Σερβίων περίπου 6700 . Πολύ μεγάλη δημογραφική ανάπτυξη σε μόλις 50 χρόνια , το διαχρονικό δημογραφικό μέγιστο του πόλης των Σερβίων είναι αυτό , 6700 κάτοικοι το 1661 .
Σχόλιο [6] , η οικονομική-δημογραφική ανάπτυξη ( δίδυμα γεννήματα της ιστορίας ) θα ερεθίσει πολλούς και πιο μακρινούς πραματευτές στο πανηγύρι μας . Μη ξεχνάμε ότι τον17ο αιώνα το Βιλαέτι Σερβίων είχε 108 χωριά , χριστιανικά & μουσουλμανικά , μεγάλη αγορά !
Ε ) 1684
Σε σουλτανικό φιρμάνι του 1684 διαβάζουμε πως έμποροι της Βέροιας και των γύρω καζάδων ενώ κατευθύνονταν ” … εις τας ετήσιας πανηγύρεις Μοσχολορ , Ελασσώνος , Σερβίων και Ντόλιανης , υπέστησαν αιφνιδιαστικήν επίθεσην υπό 40 ή 50 ληστών , οίτινες αφού ελήστευσαν τα εμπορεύματα και τα τρόφιμα των , εφόνευσαν αρκετούς εξ αυτών … ” ( Βασδραβέλλης , 1948 , σ.61/62 ) .
Σχόλιο[7] , νοτιοδυτικά της Βεροίας τέσσερα ήταν τα ετήσια πανηγύρια ως τη Λάρισα , ένα των Σερβίων .
ΣΤ ) 18ος αιώνας
Το εσωτερικό εμπόριο και γενικότερα η αγορά στη Μακεδονία και στην Στερεά Ελλάδα , στηρίζονταν σε ένα δίκτυο μεγάλων εμποροπανηγύρεων όπως των Σερβίων , Ελασσόνας , Λαμίας , Μοσχολουρίου ,Σερρών , Νευροκοπίου και Ντόλιανης . 7 μεγάλα εμπορικά πανηγύρια υπήρχαν τότε από τη Δράμα ως τη Λαμία ( Svoronos , 1956 , σ.210 ) .
Σχόλιο [8] , ο σπουδαίος Νίκος Σβορώνος στο έργο του για την εμπορική αγορά της Θεσσαλονίκης την περίοδο 1700-1800 , επαναβεβαιώνει τα τέσσερα πανηγύρια , προσθέτει άλλα τρία πιο μακρινά ( Λαμίας , Σερρών και Νευροκοπίου Δράμας ) .
Ζ ) 1871-1872
Γράφει ο γιατρός Κ. Γουναρόπουλος το 1871 – 1872 , ήταν γιατρός στα Σερβια και το Βελβεντό τότε ( 150 χρόνια πριν ) , στο αθηναικό περιοδικό Πανδώρα , τόμος ΚΒ , σελίδα 497 :
” Ο ναός ταύτης ( της Παναγίας Ζιδανίου ) ην άλλοτε ( Ν.ΜΠ τον 16 αιώνα ) έξω της πόλεως Σερβίων παρά τας Βρύσεις , όπου νυν ( 1871 – 1872 ) γίνεται εμπορική πανήγυρις Εννεαήμερον καλουμένη … “.
Σχόλιο [9] , και 300 χρόνια πριν Βρύσες ( Cesmesi ) ήταν το μικροτοπωνύμιο του πανηγυριού μας . Η ιδιαίτερη σχέση που είχαν οι παλιοί Σερβιώτες με τον τόπο αυτό , τις Βρύσες , εξιστορείται και στις μεταπολεμικές ακόμα εξορμήσεις την Πρωτομαγιά . [ στην έξοδο προς Ελασσόνα – Λάρισα ] .
Σχόλιο [ 6α ] . Αυτό που καταγράφει για το πανηγύρι μας ο Γουναρόπουλος είναι η μετάβαση / σύνδεση του πρώιμου όρου Βρύσες και του ακόλουθου Νιάημερος .
Ζ ) περ 1900
Πραματευτής από τη Σιάτιστα ήρθε στον Νιάημερο μας και φυλακίσθηκε από τις οθωμανικές Αρχές λόγω έλλειψης εγγράφων .
Η ) Δεκαετία 1922 – 1932
Κοζανίτες πολιτευτές και μέλη του κόμματος των Φιλελευθέρων ( Βενιζελικοί ) ενοικιάζουν μεταφορικά μέσα για να έρθουν μαζικά στον Νιάημερο μας ! ( Τσαρμανίδης 2019 )
Σχόλιο [10] , δεν υπάρχει πανηγύρι στην Κοζάνη .
Θ ) 1995
Η προέλευση της ονομασίας Νιάημερος : Το μοναστήρι της Παναγίας που υπήρχε στα Σέρβια , στη θέση Βρύσες ( πριν μεταφερθεί στο Ζιδάνι ) , πανηγύριζε στις 23 Αυγούστου στην Απόδοση Κοιμήσεως της Θεοτόκου ή στη δημώδη γλώσσα Τα Νιάημερα της Παναγίας . Το θρησκευτικό πανηγύρι εξελίχθηκε ανά τους αιώνες και σε εμπορικό , όπως πολλά άλλα ( Τσαρμανίδης , 1995Α , σ.34 )
Σχόλιο [11] Όσοι αναφέρονται σε διάρκεια 9 ημερών πανηγύρι ασφαλώς παραλογίζονται , κανένα πανηγύρι δεν είχε τέτοια διάρκεια , ούτε αυτό του Αγίου Δημητρίου στη Θεσσαλονίκη ! Ένα έλεος δηλαδή τί γράφουν μερικοί -ες και αναπαράγονται άκριτα από πολλαπλάσιους .
Σχόλιο [12] , Η διατήρηση του ελληνικού-βυζαντινού όρου πανηγύρι – panayirlar στον τίτλο του Σερβιώτικου πανηγυριού ” bazar-i panayirlar ” το 1569 , δηλαδή ” αγορά του πανηγυριού ” μας επιτρέπει ασφαλώς να προβούμε σε δυο επαγωγικές παρατηρήσεις :
– Ήδη το 1569 το πανηγύρι είχε αποκτήσει εμπορικό χαρακτήρα αφού φορολογούνταν , και
– Η παρουσία του ελληνικού όρου στο επίσημο οθωμανικό φορολογικό κατάστιχο είναι ισχυρή ένδειξη πως το πανηγύρι μας υπήρχε και στη βυζαντινή εποχή . Αν το είχαν ιδρύσει οι οθωμανοτούρκοι ο τίτλος θα ήταν απλά bazar-i . ( παζάρι )
Σχόλιο [13] , Νυ@iμeRωσ Κοζάνης , έστω πανηγύρι , πουθενά ;
________________________________________________________________________
Το παζάρι της Κοζάνης είναι μεταπολεμικό , τώρα αν πήγαιναν τίποτα κούνιες και μαλλί της γριάς πριν το 1940 δεν ξέρω .
Δεν έχει εξάλλου δημοσιευτεί κάποιο ντοκουμέντο ( πχ κάποια δημοσίευση σε προπολεμική εφημερίδα της Κοζάνης ! ) .
Πριν το 1940
όχι Νιάημερος ( αποκλειστικά Σερβιώτικο ιστορικό σημαινόμενο ) δεν υπήρχε στην Κοζάνη , ούτε καν εμπορικό πανηγύρι δεν υπήρχε ( διάχυτο Πανελλήνιο κοινωνικό σημαίνον ) .Αιτία μάλλον η κοντόφθαλμη αντίδραση των εμπόρων της Κοζάνης , ” τον τοπικό πλούτο θα τον πάρουν οι ξένοι ” . Και έτσι πανηγύρι δεν έκαναν .
Μετά το 1945
Τα Σέρβια είναι τελείως ρημαγμένα , και να η ευκαιρία , οι ταγοί της Κοζάνης θέλουν να κάνουν το δικό τους παζάρι , το οποίο θα είναι και ο διάδοχος . Σ’ αυτή την κρίσιμη περίοδο βοήθησε όλη η μεταπολεμική ηγεσία του τόπου μας και βέβαια όλη η ισχυρή παράδοση αιώνων του Νιάημερου των Σερβίων .
το παζάρι που γίνονταν στο Μισχιάδ(θ)κο ( πλατεία Λασσάνη ) στην Κοζάνη ήταν ίσως το παρακολούθημα του μεγάλου Νιάημερου των Σερβίων , απόγευμα Δευτέρας και Τρίτη όλη μέρα . Αυτό ήταν όλο κι’ όλο . Χωρίς συγκρουόμενα κουρσάκια , γύρο του θανάτου , παλάντζες-αλυσίδα κλπ , αυτά απαιτούσαν χρόνο για να στηθούν .Χωρίς καν δημόσιο ηλεκτροφωτισμό το 1948 , ο Νιάημερος μας τον διέθετε 10 χρόνια πριν , το 1938 .
Τώρα , γιατί επέλεξαν οι ταγοί της Κοζάνης να ονομάσουν μεταπολεμικά το παζάρι τους Νιάημερο ;
α ) Μια αφελής αντίληψη έκανε τη λαθροχειρία ” αφού το γνωστό πανηγύρι των Σερβίων λέγεται Νιάημερος , κάτι αντίστοιχο στην Κοζάνη Νιάημερος θα είναι κι αυτό ” .
Ταύτισαν το Σερβιώτικο είδος Νιάημερος με το καθολικό γένος πανηγύρι οι γείτονες , ποιος ρωτούσε τον Αριστοτέλη τότε !; Να το πω αλλιώς να το καταλάβετε , και σε πανηγύρι της Μάνης να πήγαινε ένας Κοζανίτης , στον Νιάημερο πήγα θα έλεγε .
β ) Μια τακτική διαχείριση μετά το 2000 , έκανε την αφέλεια του ονόματος, όπλο επίθεσης βαθμηδόν . Το παζάρι της Κοζάνης να επικαλύψει χρονικά τον πολυ-αιωνόβιο Νιάημερο των Σερβίων .
Το στήριξαν Δήμαρχοι , Νομάρχες και Βουλευτές και εμείς τί κάναμε ; Τους δίναμε τσουβάλια ψήφους , δυστυχώς ! Μόλις περνούσαν τη Γέφυρα , εις υγείαν τα κορόιδα σκέφτονταν , αν δεν τσούγκριζαν κιόλας .
Η Δημοτική Αρχή από το 2019 έκανε πλήθος έργων υποδομής στον Νιάημερο και σήμερα είναι ένας τόπος αγνώριστος .
Στηρίξτε το πανηγύρι μας, το Νιάημερο , δικό μας είναι !
Υ.Γ Δεν κάνω κάποια μομφή προς τους κατοίκους-πολίτες του Δήμου Κοζάνης , παρά μόνο στην ηγεσία αυτού του Δήμου που δεκαετίες τώρα λαθρο- τζουρνεύει την ιστορία των Σερβίων ! Εντάξει παιδιά , συμφωνούμε ! Η αγία Θεοδώρα δεν γεννήθηκε στη Σκρκα ! Αλήθεια , υπάρχει κάποια δημόσια αρχή να μας πει πότε και πώς ιδρύθηκε το πανηγύρι της Κοζάνης , με Βασιλικό Διάταγμα , με Προεδρικό Διάταγμα , με Υπουργική Απόφαση , με Νομαρχιακή Απόφαση , με Δημοτική Απόφαση ; Με τί τέλως πάντων ;
Μετά τη σπουδαία μελέτη του αείμνηστου Σάκη Τσαρμανίδη που ανίχνευσε χρονικά τον Νιάημερο των Σερβίων ( ήδη το 1995 ) , δε δόθηκε καμία αξία σε ένα πολυαιωνόβιο κοινωνικό-πολιτισμικό – εμπορικό θεσμό ( έστω γμτ από την τότε Νομαρχία ) .
Αντί να αναδειχθεί ο Νιάημερος μας ως πανελλήνιο και πολυαιωνόβιο γεγονός , φτιάξανε το ανύπαρκτο παζαρούλι της Κοζάνης , το βαφτίσανε και Νιάημερο οι έρμοι !
Καλά κάνανε , αφού δεν είχαμε τοπική αλλά κομματική ηγεσία εδώ στα Σέρβια , το κομματικό συμφέρον ξέσκισε πραγματικά τις ανάγκες και τα συμφέροντα μας !
