Η Ελένη κι η Ματίνα μεγαλώνουν με τον αδερφό τους στα όρια της Σκ΄ρκας και της Τσιάμπ΄ρας, σ ΄ένα ασβεστωμένο γωνιακό χαμηλόσπιτο,με ψηλό περίβολο αυλής πλακοστρωμένης, ζωγραφισμένης με ραλίκια κι ευωδιασμένης με τενεκέδες βασιλικών. Κεντούν βαρύτιμα σχέδια, τραγουδώντας «της Κοζάνης τα σοκάκια’» το «Μάη μ΄Μάη μ’ χρυσομάη μ΄» υφαίνουν τα μαλλίτ΄κα σχτια, τα μπρουντζικένια σεντόνια, τραβούν νερό από αρβανίκους, βοηθούν στ΄άχυρα και στα πετιμέζια, βρίσκονται με φίλες που δουλεύουν στις καπναποθήκες τ ΄Καραγκούν΄ ή εκτρέφουν μποντίνους ( μεταξοσκώληκες) για τις σαντακρούτες ( μεταξωτά).
Γεύονται τα αγαθά της φτωχικής ειρηνικής ζωής και περιμένουν να βγουν στον κόσμο, να παντρευτούν. Τις πρόλαβε , όμως, η γερμανική Κατοχή, που ξεκίνησε με τον βομβαρδισμό στις 10 Απριλίου από τα στούκας, με καταστροφές και 15 ανθρώπινα θύματα. Οι κάτοικοι έφυγαν μαζικά στα γύρω χωριά φοβούμενοι τη συνέχεια. Από την πρώτη μέρα της εισβολής των κατακτητών, κατάλαβαν οι Κοζανίτες τί σημαίνει ΝΕΑ ΤΑΞΗ, με το πλιάτσικο των υφασμάτων του Δελιαλή και του Μεσημέρη, των ζαχαρωτών του Δαβάνη, του καπνού του Καλιακούδα, με τις παραβιάσεις σπιτιών και τις λεηλασίες προικών,
με τις επιτάξεις δημόσιων κτιρίων: Νομαρχία (φρουραρχείο), Εθνική Τράπεζα, Σχολεία, κτήρια του στρατώνα και αστικών σπιτιών: Δρίζειο, οικία Καραγκούνη, Αργ Τζάκα, Δημοξένους, Καράντζια, Καραγκούνη….
με τις επιτάξεις ζώων κι αυτοκινήτων,
με την παράδοση όπλων και ραδιοφώνων ( τα λιγοστά που δεν παραδόθηκαν ήταν η πηγή πληροφόρησης για τα μέτωπα του πολέμου) Η τιμωρία για την άρνηση ήταν θάνατος.
Με τις επί τόπου εκτελέσεις ή στο βόρειο τοίχο του στρατώνα, με την απαγόρευση της κυκλοφορίας σαν σκοτείνιαζε , με την παρακράτηση της αγροτικής παραγωγής που οδήγησε σε ελλείψεις, στην άνθιση της μαύρης αγοράς, στην ανημπόρια του λαού για τα αναγκαία, στο λιμό.
Ο Μητροπολίτης Ιωακείμ Αποστολίδης κι ο Δήμαρχος Χ. Γκοβεδάρος ήταν οι μοναδικοί που απέμειναν από τις Αρχές για να διεξάγουν με πατριωτισμό τις συνομιλίες με τους Γερμανούς για την παράδοση της πόλης, για την υποταγή των κατοίκων. Προσπάθησαν εις μάτην να ζητήσουν εγγυήσεις για την ασφάλεια και την αξιοπρέπεια των αμάχων, με βάση το Διεθνές Δίκαιο για τους πολίτες υπό κατοχή
Η Μητρόπολη της Κοζάνης, με πρωτοπόρους τους φλογερούς ιερωμένους, τον Μητροπολίτη Ιωακείμ, σπουδαγμένο στο Παρίσι κι εμπειροπόλεμο από το αντάρτικο του Πόντου και τον Πρωτοσύγκελο Ιωακείμ Λιούλια, πολύγλωσσο ιερέα από τη Σχολή της Χάλκης, μπαρουτοκαπνισμένο από το Αλβανικό Μέτωπο, γίνεται επίκεντρο της Αντίστασης με τα αντιφασιστικά εμψυχωτικά κηρύγματά τους, γίνεται ο χώρος ίδρυσης του τοπικού ΕΑΜ. Ο Μητροπολίτης κατέληξε στο βουνό κι ο παπα- Λιούλιας κυνηγημένος από ντόπιους προδότες κατέληξε στο στρατόπεδο Π. Μελά στη Θεσσαλονίκη, όπου μετά φριχτά βασανιστήρια, εκτελέστηκε μαζί με τους δικηγόρους Λ. Χασάπη και Π. Καραλίβανο.
Ομάδες αντίστασης ξεκίνησαν στην Κοζάνη από το καλοκαίρι του 1941, οπλισμένες με όπλα κρυμμένα σε εκκλησίες και παραχωμένα από τον Ελληνοϊταλικό πόλεμο, ως προανάκρουσμα της Αντίστασης που φούντωσε το 1943.
Πολλά παλικάρια αψηφώντας τη ζωή τους, πήραν τα όπλα στα βουνά, προαιώνια σύμβολα λευτεριάς, κι ανάμεσά τους κι ο Τάκης Ζήγρας. Τρελούς θα μας έλεγαν, λέει ο Πετρόμπεης, βλέποντάς μας πεινασμένους και νοτισμένους στις χιονισμένες κορφές, τρελούς για τη λευτεριά της πατρίδας .
Άλλοι αντιστέκονταν από την πόλη και τα χωριά, δίνοντας τη μάχη της στεγνής μπομπότας για την επιβίωση, κόβοντας παλιούρια για τη βαρυχειμωνιά, γινόμενοι σύνδεσμοι με τους αντάρτες, αρνούμενοι την καλημέρα και τα βλέμματα στους δυνάστες.
Δεν υπάρχουν πληροφορίες για γυναίκες της πόλης στον ένοπλο απελευθερωτικό αγώνα. Ήταν όμως σύνδεσμοι με τους αντάρτες, έπλεναν τους επίδεσμους που επαναχρησιμοποιούνταν, τροφοδοτούσαν όσο μπορούσαν του ένοπλους και χτυπούσαν τις πόρτες των πιο αδύναμων, περιμένοντας την ξαστεριά.
Τη σκλαβιά της Κατοχής, τη λεηλασία της ζωής ενέτειναν οι λιγοστοί αρνησιπάτριδες, οι συνεργάτες των Γερμανών, άλλος (…Π.), εμπορευόμενος λάδι, μπότες και χασίς, άλλος (…. Π.)οπλοφορώντας και τρομοκρατώντας τους συμπατριώτες του, άλλος βιγλίζοντας σε θεοσκότεινα σοκάκια κι άλλοι ορμώντας και παραδίνοντας συμπατριώτες τους (…ΓΚ.) και (…Δ.).
Οι συγκαιρινοί τους τους ήξεραν όλους, δεν ήξεραν μόνο τους δυο που δικάστηκαν, και το στίγμα του προδότη ήταν η διαχρονική στάμπα των οικογενειών τους, αφού μηνύσεις λόγω τρομοκρατίας σπανίως υποβάλλονταν κι αν αυτό συνέβαινε, δεν είχαν τύχη στα δικαστήρια της εποχής…
‘Ενας τέτοιος ανθέλληνας οδήγησε τους Γερμανούς στο σπίτι των Ζηγραίων κι ένα προχειροκρυμμένο πιστόλι πίσω από μπουφέ, στη στέγη, σε πηγάδι(😉, οδήγησε στη σύλληψη και στη θανάτωση των κοριτσιών, της Ματίνας και της Ελένης, ηλικίας κάτω των είκοσι, δίχως δίκη, με το φρικτό τρόπο του απαγχονισμού, σπάνιο για γυναίκες, στις 27 Ιανουαρίου 1944, στο ξωκλήσι της Παναγίας. Τα ξεψυχισμένα νεανικά σώματα τα άφησαν σε ¨θέα¨για παραδειγματισμό.
Η Ματίνα κι η Ελένη δεν πρόλαβαν να βγουν στον κόσμο. Η Κατοχή τις πρόλαβε και τις έβγαλε από τον κόσμο, στον κόσμο των ηρωίδων!
Απόμεινε η μάννα τους παραλοϊσμένη να ρωτάει σε μεγάλη ηλικία τους γείτονες, αν είδαν τα κορίτσια της και γιατί αυτά δεν φαίνονται…
Τάσα Σιόμου
1. Αφιερώνεται στα θύματα του εθνικοαπαλευθερωτικού αγώνα που μας χάρισαν τη λευτεριά και μας κληροδότησαν το νόημα της Αντίστασης.
2. Στη Γιάννα, που έφυγε σήμερα, για τη μεγάλη προσφορά στον τόπο μας και για τη γενναιότητά της προς το τελευταίο ταξίδι.
3. Αποτελεί υπόμνηση στον Δήμο Κοζάνης να ονοματοδοτήσει οδό με τα ονόματα των θυσιασμένων νεανίδων, όπως γίνεται στις ευρωπαϊκές πόλεις με τα διεσπαρμένα τοπόσημα της Αντίστασης.
4. Πηγές: Προφορικές μαρτυρίες της εποχής, Μνήμες, Αλέκου Σακαλή, Το χρονικό της μεγάλης νύχτας του Μ. Παπακωνσταντίνου.
