Ενεργειακή Μετάβαση και δημιουργία νέων θέσεων εργασίας στη Δυτική Μακεδονία (Γράφει ο  Ευάγγελος Καρλόπουλος)

Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Εργασίας, το διάστημα 2012-2023 δημιουργήθηκαν 16 εκ. νέες θέσεις εργασίας ως άμεση συνέπεια της Ενεργειακής Μετάβασης, υπερκαλύπτοντας  τις απώλειες λόγω απανθρακοποίησης. Δυστυχώς, λαμβάνοντας υπόψη ότι σε ποσοστό 46% οι νέες θέσεις εργασίας δημιουργήθηκαν στην Κίνα και μόνο το 12,5% στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η κατανομή τους δεν εξελίσσεται γεωγραφικά ισορροπημένη.

Τα απολογιστικά αυτά δεδομένα καταδεικνύουν ότι η Ενεργειακή Μετάβαση δημιουργεί όντως πολλές νέες θέσεις εργασίας, προφανώς με όρους ανταγωνιστικούς, ενώ ευνοούνται οι χώρες που δρομολογούν ένα ολιστικό πλέγμα «Ισχυρών Σημείων» απέναντι στις διαρθρωτικές προκλήσεις.

Όσον αφορά στην Κίνα, δεν είναι τυχαίο το ότι πιστώνεται τις μισές σχεδόν νέες θέσεις εργασίας σε παγκόσμιο επίπεδο. Η Κίνα καταγράφει πολύ υψηλές επιδόσεις παραγωγικής καινοτομίας δεδομένου ότι έχει ως χώρα ισχυρό προβάδισμα σε 37 από τις 44 τεχνολογίες αιχμής που σχετίζονται άμεσα ή έμμεσα με τις ανάγκες της Ενεργειακής Μετάβασης (Global Innovation Index, 2023).

Σε μια πρώτη ανάγνωση, η όποια σύγκριση Ελλάδας και Κίνας φαντάζει ανεδαφική. Με μια δεύτερη ματιά, οι δύο χώρες εμφανίζουν και ανάλογες προκλήσεις. Η χώρα μας αντιμετωπίζει σοβαρές προκλήσεις απολιγνιτοποίησης σε Δυτική Μακεδονία και Μεγαλόπολη ενώ η Κίνα στις περιφέρειες Tongchuan και Wuhai. Οι δύο αυτές κινέζικες περιφέρειες χαρακτηρίζονταν για 70 χρόνια από περιβαλλοντική υποβάθμιση, σχετικά χαμηλούς δείκτες καινοτομίας και ισχνή διαφοροποίηση της παραγωγικής βάσης λόγω της ισχυρής εξάρτησης από την τοπική βιομηχανία ορυκτών στερεών καυσίμων. Αναλογικά, τα ίδια προβλήματα με τη Δυτική Μακεδονία.

Το 2016 η κεντρική κυβέρνηση της Κίνας ανακοίνωσε  το σχέδιο σταδιακής απεξάρτησης των περιφερειών Tongchuan και Wuhai από τον λιγνίτη μέσω της εφαρμογής ενός νέου παραγωγικού μοντέλου, αρχικά χαμηλού και έως το 2050 μηδενικού άνθρακα. Διαπίστωσαν όμως στην πράξη ότι οι οικονομίες των δύο περιοχών αδυνατούσαν να ανταποκριθούν αποτελεσματικά στο σχέδιο μετάβασης. Λόγω μακροχρόνιας εξάρτησης από τον λιγνίτη, γνωστό ως φαινόμενο ¨resource trap¨, οι όντως σημαντικές χρηματοδοτήσεις δεν μπορούσαν να «ξεκολλήσουν» τις δύο περιφέρειες από την αναπτυξιακή παθογένεια. Διαπίστωσαν νωρίς ότι σπαταλούν οικονομικούς πόρους και δοκιμάζουν επικίνδυνα τις ανοχές της τοπικής κοινωνίας.

Κατόπιν αυτών, προχώρησαν άμεσα στην αναδιάρθρωση του σχεδίου και προσάρμοσαν το πρόγραμμα Μετάβασης στις πραγματικές δυνατότητες και ανάγκες των δύο περιφερειών και όχι το αντίστροφο. Στη συνέχεια, οι δύο περιφέρειες αναδιαρθρώθηκαν αρχικά σε κέντρα χημικής βιομηχανίας, αξιοποιώντας σε μεγάλο βαθμό τις υποδομές και το εργατοτεχνικό δυναμικό της λιγνιτικής βιομηχανίας και κατόπιν προχώρησαν με γοργούς ρυθμούς στο μετασχηματισμό τους σε στρατηγικούς κόμβους  παραγωγής βιοδιασπώμενων πρώτων υλών και οργανικού πυριτίου προκειμένου να καλύπτουν ανάγκες της Βιομηχανίας 4.0. Ως αποτέλεσμα, το 2020 δηλαδή μέσα σε τέσσερα χρόνια, δημιουργήθηκαν τοπικά περισσότερες θέσεις εργασίας από όσες θα χαθούν στα ορυχεία λιγνίτη και άνθρακα.

Παράλληλα, δεδομένου ότι η Κίνα διαθέτει συνολικά 16 περιφέρειες με σημαντική έως ισχυρή εξάρτηση από την εξόρυξη στερεών καυσίμων, η κεντρική κυβέρνηση αντιλήφθηκε ότι ο στόχος για πλήρη απεξάρτηση από την καύση άνθρακα και λιγνίτη, χωρίς την αξιοποίηση των κοιτασμάτων για εναλλακτικές μη ενεργειακές χρήσεις, είναι μάλλον ανέφικτος και επικίνδυνος τόσο για τις περιφέρειες μετάβασης όσο και για την εθνική τους οικονομία.

Κατόπιν αυτών, ανατέθηκε στην Κινέζικη Ακαδημία Επιστημών να επεξεργαστεί ένα πρόγραμμα εφαρμοσμένης έρευνας για την αξιοποίηση του λιγνίτη σε μη ενεργειακές χρήσεις, ύψους 1 δις δολαρίων. Σύμφωνα με την Κινέζικη Ακαδημία Επιστημών, εάν το 30% του ερευνητικού προγράμματος οδηγήσει σε εμπορικές εφαρμογές, θα είναι σωτήριο για τις κινέζικες περιφέρειες που παράγουν άνθρακα/λιγνίτη και παράλληλα, θα πυροδοτήσει πολλαπλές θετικές επιπτώσεις για την εθνική τους οικονομία. Το υπόλοιπο 70% θα ισχυροποιήσει περαιτέρω την αριστεία των ερευνητικών τους φορέων σε νέες τεχνολογίες.

Το εν λόγω πρόγραμμα στοχεύει σε όλο το φάσμα των προϊόντων που μπορούν να παραχθούν από λιγνίτη όπως βενζίνη, φυσικό αέριο, υδρογόνο, σπάνιες γαίες, ανθρακονήματα, υφάσματα, σαμπουάν, οδοντόκρεμες, λιπάσματα, βελτιωτικά εδάφους, απορρυπαντικά πλυντηρίων, δομικά υλικά, υλικά μπαταριών και υλικά τρισδιάστατης εκτύπωσης, μεταξύ πολλών άλλων. Στην ίδια πρακτική κινούνται και οι υπόλοιπες ασιατικές χώρες και κυρίως η Ινδία, η Ινδονησία και η Ιαπωνία.

Εκτός από την εμπορική αξιοποίηση των παραπάνω γνωστών τεχνολογιών, το ερευνητικό πρόγραμμα της Κίνας οδήγησε ήδη και σε άκρως καινοτόμα αποτελέσματα όπως για παράδειγμα το «Τρόφιμα από Άνθρακα», μια δράση που υλοποιεί το Tianjin Institute of Industrial Biotechnology. Σύμφωνα με την South China Morning Post, το 2023 οι επιστήμονες του Tianjin κατάφεραν να εντοπίσουν το στέλεχος Pichia pastoris μέσω αεριοποίησης του λιγνίτη. Μία νέα τεχνολογική καινοτομία που αναμένεται να φέρει επανάσταση στο παγκόσμιο πρόβλημα της παραγωγής ζωοτροφών. Διευρύνοντας παράλληλα την πρωτοκαθεδρία της Κίνας στις νέες τεχνολογίες.

Πολλά από τα παραπάνω αποτυπώθηκαν αναλυτικά στην μελέτη «Ανάλυση και Τεκμηρίωση της Σκοπιμότητας Αξιοποίησης του εγχώριου Λιγνίτη σε Προϊόντα Υψηλής Προστιθέμενης Αξίας», η οποία ολοκληρώθηκε το 2022 από το ΤΕΕ/τμήμα Δυτικής Μακεδονίας. Σωστά μαντέψατε, ουδείς ενδιαφέρθηκε για τα αποτελέσματα της μελέτης. Το μόνο παρήγορο για την Ομάδα Εργασίας του ΤΕΕ, της οποίας είχα την ευθύνη του συντονισμού, ήταν το ενδιαφέρον που έδειξαν ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια τόσο σε εθνικό όσο και διεθνές επίπεδο, μεταξύ αυτών και από την Κίνα.

Προφανώς και δεν ισχυρίζομαι ότι η αξιοποίηση του λιγνίτη σε μη ενεργειακές χρήσεις θα ήταν πανάκεια για τη Δυτική Μακεδονία. Σε συνδυασμό όμως με τις πιεστικές ανάγκες της Ευρώπης για Κρίσιμες Πρώτες Ύλες και τις διάσπαρτες υποδομές της λιγνιτικής βιομηχανίας στην περιοχή μας, θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της λύσης, μέσα από μια ολιστική προσέγγιση των προκλήσεων. Αμβλύνοντας σε μεγάλο βαθμό τις άμεσες συνέπειες της απολιγνιτοποίησης οι οποίες όσο διογκώνονται τόσο δυσκολότερα αντιμετωπίζονται. Στο κάτω-κάτω της γραφής, το να αποζητάς απελπισμένα ξένες επενδύσεις χωρίς να δρομολογείς ένα ενδοπεριφερειακό πλέγμα Ισχυρών Σημείων, αποτελεί την πλέον σίγουρη συνταγή αποτυχίας.

Εν κατακλείδι, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας παραμένει το κυρίαρχο ζητούμενο για τη Δυτική Μακεδονία και είναι αυτό που θα κρίνει την επιτυχία του Προγράμματος Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΠΔΑΜ). Δεδομένου ότι δεν τέθηκαν εξ αρχής περιοδικά μετρήσιμοι στόχοι για την πορεία μετάβασης της περιοχή μας και δεν εκπονήθηκε η απαραίτητη Ανάλυση Διαχείρισης Κινδύνων, αποτελεί μονόδρομο μια γενναία, αλλά πρωτίστως τεκμηριωμένη αναδιάρθρωση του Σχεδίου Μετάβασης.

 Ευάγγελος Καρλόπουλος

Χημικός Μηχανικός

Υ.Γ. Στη μελέτη του ΤΕΕ συμμετείχαν με αλφαβητική σειρά οι: Μιχαήλ Βασιλειάδης, Ιωάννα Εμμανουήλ, Ευάγγελος Καρλόπουλος, Παναγιώτης Κορυφίδης, Δρ. Γεώργιος  Κύζας, Χρυσούλα  Παγούνη, Δρ. Φραγκίσκος Παυλουδάκης, Γεώργιος  Τζίτζικας.