ΓΕΩΤ.Ε.Ε./Π.Δ.Μ.: Παρατηρήσεις – προτάσεις επί της ΣΜΠΕ για τη δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης ΑΕΠΥ από ΑΣΑ

Στο πλαίσιο της διαβούλευσης για τη Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) για τη δημιουργία δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης Απορριμματογενών Ενεργειακών Πρώτων Υλών (ΑΕΠΥ) από Αστικά Στερεά Απόβλητα (ΑΣΑ),το Παράρτημα Δυτικής Μακεδονίας του ΓΕΩΤ.Ε.Ε, ανταποκρινόμενο στο θεσμικό του ρόλο,  απέστειλε προς κάθε αρμόδιο φορέα τις παρατηρήσεις – προτάσεις του, έχοντας ως στόχο να συνεισφέρει εποικοδομητικά στο δημόσιο διάλογο.

Το κείμενο των παρατηρήσεων – προτάσεων αναφέρει αναλυτικά τα εξής:

1. ΠΡΟΟΙΜΙΟ

Το πρόβλημα της διαχείρισης των αποβλήτων, αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ζητήματα παγκοσμίως, με μεγάλες περιβαλλοντικές, κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις. Παράγοντες που σχετίζονται με, τη συγκέντρωση πληθυσμού στα αστικά κέντρα, την αυξανόμενη κατανάλωση προϊόντων, καθώς και την παραγωγή υλικών νέας τεχνολογίας, ενισχύουν την ανάγκη αντιμετώπισης αυτού του ζητήματος.

H Στρατηγική Μελέτη Περιβαλλοντικών Επιπτώσεων (ΣΜΠΕ) αφορά το Σχέδιο για τη δημιουργία Δικτύου Μονάδων Ενεργειακής Αξιοποίησης Απορριμματογενών Ενεργειακών Πρώτων Υλών (ΑΕΠΥ). Όπως σημειώνεται στη μελέτη, πρόκειται για μονάδες στις οποίες θα γίνεται ενεργειακή αξιοποίηση δευτερογενών (απορριμματογενών) καυσίμων και υπολειμμάτων, που θα προκύπτουν από την επεξεργασία των Αστικών Στερεών Απόβλητων (ΑΣΑ).

Ως Απορριμματογενείς Ενεργειακές Πρώτες Ύλες (ΑΕΠΥ), ορίζονται τα απορριμματογενή ανακτώμενα στερεά καύσιμα και τα ενεργειακά υπολείμματα ικανής μέσης κατώτερης θερμογόνου δύναμης, τα οποία θα οδηγούνται προς ενεργειακή αξιοποίηση μέσω θερμικής επεξεργασίας (θεωρητικά μέχρι Κλάσης 3, δηλαδή μέσης θερμογόνου δύναμης και μέσης ποιότητας).

Τα δευτερογενή καύσιμα Κλάσης από 1 έως 3 συνήθως αναφέρονται α) σε καύσιμα SRF (Solid Recovered Fuel), που πληρούν συγκεκριμένες ποιοτικές προδιαγραφές (π.χ. EN 15359) και είναι πιο “καθαρά” και σταθερά σε ποιότητα και β) σε καύσιμα RDF (Refuse Derived Fuel), που είναι ένας πιο «χαλαρός» όρος που περιγράφει καύσιμο από επεξεργασμένα απορρίμματα, χωρίς υποχρεωτική τήρηση συγκεκριμένου ευρωπαϊκού προτύπου ποιότητας.

Τα εν λόγω καύσιμα ανακτώνται από μονάδες Μηχανικής – Βιολογικής Επεξεργασίας των υπολειμματικών σύμμεικτων αστικών αποβλήτων (ΜΕΑ και ΜΑΑ) και ενδεχομένως και από Κέντρα Διαλογής Ανακυκλώσιμων Υλικών (ΚΔΑΥ). Υπάρχουν 1.200 εγκαταστάσεις ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων σε όλο τον κόσμο, με συνολική δυναμικότητα 310 εκατομμυρίων τόνων ανά έτος (UN, 2019).

Το μελετώμενο Σχέδιο αποτελεί την εφαρμοστική μελέτη του Εθνικού Σχεδίου Διαχείρισης Αποβλήτων (ΕΣΔΑ) για την ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων και λειτουργεί ως ο οδικός χάρτης για την κατασκευή και λειτουργία ενός δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης ΑΣΑ και ειδικότερα δευτερογενών (απορριμματογενών) καυσίμων και υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ σε εθνικό επίπεδο.

Στόχος του σχεδιασμού είναι τόσο η μείωση, έως το 2030, της ποσότητας των αστικών στερεών αποβλήτων που καταλήγουν σε ΧΥΤΥ το πολύ σε 10% κ.β. των παραγόμενων ΑΣΑ, όσο και η συνακόλουθη προστασία του περιβάλλοντος και της δημόσιας υγείας, σε συμμόρφωση με τους σχετικούς όρους και προϋποθέσεις της εθνικής και ενωσιακής νομοθεσίας και με εφαρμογή των βέλτιστων διαθέσιμων τεχνικών, οι οποίες θα πρέπει πλέον να ενσωματώνουν ευθέως τις πρακτικές της κυκλικής οικονομίας.

Από τα ισοζύγια του ΕΣΔΑ κατέστη απολύτως σαφές, ότι μόνο με την εφαρμογή των ανώτερων ιεραρχικά μεθόδων διαχείρισης αποβλήτων αλλά χωρίς την εφαρμογή μεθόδων θερμικής επεξεργασίας των Απορριμματογενών Ενεργειακών Πρώτων Υλών (ΑΕΠΥ), δεν μπορεί να επιτευχθεί ο στόχος του μέγιστου ποσοστού διάθεσης σε ΧΥΤ 10% κ.β. της συνολικής παραγωγής ΑΣΑ.

Αξίζει να σημειωθεί η ΕΕ με την οδηγία ΕΕ 2018/850 θέτει τον στόχο του 10% προς επίτευξη μέχρι το 2040, ενώ η Ελλάδα μέχρι το 2030 (!), αν και το πραγματικό ποσοστό ανακύκλωσης στη χώρα ανέρχεται περίπου σε 16% (ισοζύγια του ΕΣΔΑ, ανακοίνωση ΕΕ έτους 2024).

Ως περιοχή αναφοράς του σχεδίου, νοείται το σύνολο της χώρας, η οποία έχει χωριστεί σε τέσσερις Διαχειριστικές Ενότητες, όπου προτείνεται δεσμευτικά η δημιουργία έξι (6) μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης ως εξής:

• Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Ροδόπης ή Ξάνθης (Δ.Ε.1.1) που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από την Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκη με δυναμικότητα 62.000 t/y.
• Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Κοζάνης (Δ.Ε.1.2): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Ηπείρου, Θεσσαλίας και μέρος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων με δυναμικότητα 288.000 t/y και μέση ετησία παράγωγη ηλεκτρικής ενεργείας 254 GWh. Κατ’ αρχάς δεύτερη σε δυναμικότητα σε επίπεδο χώρας που το έτος 2054 προβλέπετε να γίνει η πρώτη με 280.634 t/y.
• Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Αρκαδίας, Αχαΐας ή Ηλείας (Δ.Ε.2): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από τις Περιφέρειες Δυτικής Ελλάδας, Πελοποννήσου και μέρος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων, με δυναμικότητα 154.000 t/y.
• Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Βοιωτίας (Δ.Ε.3.1): που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από τις Περιφέρειες Στερεάς Ελλάδας και μέρος της Αττικής με δυναμικότητα 186.000 t/y.
• Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης της Διαχειριστικής Ενότητας στην Περιφέρεια Αττικής (Δ.Ε.3.2): που θα υποδέχεται από μέρος της Περιφέρειας Αττικής, Βορείου Αιγαίου και μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου με τη μεγαλύτερη δυναμικότητα σε επίπεδο χώρας 356.000 t/y, που το 2054 προβλέπεται να γίνει δεύτερη σε δυναμικότητα με 279.681 t/y.
• Μονάδα ενεργειακής αξιοποίησης στην Π.Ε. Ηρακλείου (Δ.Ε.4):  που θα υποδέχεται ΑΕΠΥ από την Περιφέρεια Κρήτης και μέρος της Περιφέρειας Νοτίου Αιγαίου, με δυναμικότητα 140.000 t/y.

Σύμφωνα με τη μελέτη οι παραπάνω δυναμικότητες δύναται να διαφοροποιηθούν μη ουσιωδώς έως την έναρξη λειτουργίας των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης, εάν προκύψει τεκμηριωμένα τέτοια ανάγκη, λόγω επικαιροποίησης των δεδομένων παραγωγής ΑΕΠΥ.

Αναφορικά με την επιλογή τεχνολογίας για την ενεργειακή αξιοποίηση δευτερογενών (απορριμματογενών) καυσίμων και υπολειμμάτων επεξεργασίας ΑΣΑ, προκρίθηκε η επιλογή της καύσης (incineration) μέσω τεχνολογιών κινούμενης εσχάρας (moving grate). Η συγκεκριμένη τεχνολογία (moving grate) παραμένει η πιο ώριμη και αποδεκτή λύση (lowest project risk) στην Ευρώπη, επειδή «αντέχει» ανομοιογενές καύσιμο χωρίς έντονη προεπεξεργασία.

1. ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ – ΕΠΙΣΗΜΑΝΣΕΙΣ
2. Με το σχεδιασμό που έχει προκριθεί ως βέλτιστος, σύμφωνα με τη μελέτη, υιοθετήθηκε ένα δίκτυο έξι (6) μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης σε επίπεδο χώρας. [Κεφάλαιο 1 – Σελίδα 4]

Επισήμανση: Η αναφορά είναι επιγραμματική και δεν εξηγείται επαρκώς γιατί υιοθετήθηκε ένα δίκτυο έξι (6) μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης σε επίπεδο χώρας. Είναι απορίας άξιο πως, σε όλα τα εναλλακτικά σενάρια του σχεδιασμού η ΠΕ Κοζάνης είναι πάντα επιλέξιμη και μάλιστα με  τη δεύτερη σε δυναμικότητα (t/y) μονάδα μετά την Περιφέρεια Αττικής, ενώ παράγει τη δεύτερη μικρότερη ποσότητα ΑΕΠΥ σε επίπεδο χώρας (26.685 t/y με βάση την  εκτίμηση δευτερογενών καυσίμων κλάσης έως 3 και λοιπών ΑΕΠΥ ανά Περιφέρεια για το έτος 2030).

Είναι σαφές ότι,  το ήδη επιβαρυμένο περιβάλλον της Δυτικής Μακεδονίας, καθιστά την επένδυση επιπλέον περιβαλλοντικό βάρος για την Περιφέρεια και την αδικεί σε σύγκριση με άλλες περιοχές της χώρας.

2. Όπως αναφέρεται στη μελέτη, το ποσοστό παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από όλες τις μονάδες ενεργειακής αξιοποίησης ΑΕΠΥ θα ανέρχεται σε 1.033 GWh. [Κεφάλαιο 4 – Σελίδα 14]

Επισήμανση: Η συνεισφορά των μονάδων θα καλύπτει το 2% της απαιτούμενης ενέργειας στο σύνολο της επικράτειας (51.800 GWh), σύμφωνα με το ισοζύγιο ηλεκτρικής ενέργειας (ΑΔΜΗΕ, 2024). Η ουσιαστική συνεισφορά του σχεδίου αφορά την ανάγκη για οριστική διευθέτηση των χιλιάδων τόνων απόβλητων που παράγονται και όχι την ενεργειακή αυτάρκεια και αξιοποίηση του συστήματος παραγωγής ενέργειας.

3. Η πολυκριτηριακή ανάλυση που εφαρμόστηκε προκειμένου να αξιολογηθούν συγκριτικά τα τέσσερα σενάρια που εξετάστηκαν για τη δημιουργία ενός δικτύου μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων σε επίπεδο χώρας, στη μελέτη παρουσιάζεται συνοπτικά. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 13]

Επισήμανση: Η πολυκριτηριακή ανάλυση και τα ποσοτικά μεγέθη για τα κριτήρια της κάθε ομάδας, ιδιαίτερα για τα κριτήρια: [F1] Οικονομική βιωσιμότητα (Leveliz Unit Cost), [E1] Ατμοσφαιρική ρύπανση, [S1] Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και απασχόλησης τοπικού πληθυσμού, [S2] Κοινωνική αποδοχή και [S4] Υποστήριξη των οικονομικών δραστηριοτήτων στις περιοχές ανάπτυξης, χρήζουν αναλυτικής και όχι συνοπτικής παρουσίασης, προκειμένου να κατανοηθούν τόσο η αναγκαιότητα του σχεδιασμού όσο και οι κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες. Επίσης είναι απαραίτητο να γίνει σαφές ποιες δεσμεύσεις αναλαμβάνουν τα ‘’συμβαλλόμενα μέρη’’.

4. Κατά την ανάλυση που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της ΣΜΠΕ, γίνεται σαφές ότι ακόμα και μετά την επίτευξη των φιλόδοξων στόχων του πακέτου κυκλικής οικονομίας που θέτει τόσο η εθνική, όσο και η ενωσιακή νομοθεσία για τη διαχείριση των αποβλήτων, δεν φαίνεται από τις υφιστάμενες πρακτικές άλλων χωρών της ΕΕ, ότι είναι εφικτή η επίτευξη του στόχου μείωσης του υπολείμματος προς διάθεση σε ποσοστό μικρότερο του 10% κ.β., χωρίς την ένταξη της ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων στο ολοκληρωμένο σύστημα διαχείρισης αποβλήτων της χώρας. Η κατασκευή μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης που θα διαχειρίζονται μέρος του δευτερογενούς καυσίμου κλάσης έως 3, και τις υπόλοιπες ΑΕΠΎ (λοιπά δευτερογενή καύσιμα κλάσης και το σύνολο των υπολειμμάτων ΑΣΑ), σε επίπεδο χώρας είναι η μοναδική βιώσιμη περιβαλλοντικά και τεχνικο-οικονομικά λύση για την επίτευξη του στόχου μείωσης του υπολείμματος προς διάθεση σε < 10% κ.β. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 3]

Επισήμανση: Η σειρά κατάταξης των μεθόδων αντιμετώπισης του προβλήματος των στερεών αποβλήτων με βάση τη μέγιστη εξοικονόμηση ενέργειας και πόρων, ξεκινώντας από την προτιμότερη, είναι: α) η μείωση, β) η επανάχρηση, γ) η ανακύκλωση, δ) η ανάκτηση (χώνευση, κομποστοποίηση), ε) η υγειονομική ταφή και η αποτέφρωση και τέλος, στ) η εναπόθεση σε χωματερές (Παγκόσμια Τράπεζα, 2012).

Κατά συνέπεια, η καύση απορριμμάτων δεν αποτελεί τη βέλτιστη μέθοδο ενεργειακής ανάκτησης, ούτε εξοικονόμησης φυσικών πόρων. Με την επιλογή της προτεινόμενης λύσης από τη ΣΜΠΕ, δημιουργείται σοβαρό εμπόδιο στην κυκλική οικονομία με κίνδυνο επιβράδυνσης στην ανάπτυξη βιώσιμων πρακτικών διαχείρισης απορριμμάτων.

Σημειωτέον ότι το ΠΕΣΔΑ Δυτικής Μακεδονίας (2016) βρίσκεται ακόμα υπό αναθεώρηση για να προσαρμοστεί στους στόχους και τις κατευθύνσεις του ΕΣΔΑ 2020–2030 (π.χ. υψηλότερους στόχους ανακύκλωσης, μείωση ταφής, νέα έργα διαχείρισης βιοαποβλήτων κλπ), ενώ τη δεδομένη χρονική στιγμή τα ΠΕΣΔΑ όλων των Περιφερειών της χώρας βρίσκονται επίσης υπό αναθεώρηση με σκοπό την εναρμόνιση με το ΕΣΔΑ της περιόδου 2020-2030, καθώς επίσης και με τις απαιτήσεις της Εγκυκλίου του ΓΓΣΔΑ με ΑΠ ΥΠΕΝ/ΔΔΑ/114931/1863/07.11.2023.

5. Δεν παρουσιάζονται στη μελέτη αναλυτικά, η μακροοοικομική ανάλυση της μηδενικής λύσης, του βασικού σεναρίου και των εναλλακτικών δυνατοτήτων, τα κόστη επένδυσης (CAPEX), τα λειτουργικά κόστη (OPEX) και οι πηγές εσόδων (Revenues), για τον υπολογισμό του συνολικού καθαρού κόστους συστήματος (καθαρό αφού αφαιρεθούν πιθανά έσοδα από εξωτερικές πηγές) – LUC (χρέωση / τέλος ανάκτησης πλήρους κόστους) καθώς και η αξιολόγηση και ρεαλιστικότητα διαφόρων επενδυτικών σχεδίων που κατατέθηκαν από φορείς της αγοράς, στο πλαίσιο της Προκαταρκτικής Διαβούλευσης με την Αγορά. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 15]

Επισήμανση: Η οικονομική βιωσιμότητα και ρεαλιστικότητα υλοποίησης των μονάδων, τα κόστη επένδυσης, τα λειτουργικά κόστη και οι πηγές εσόδων, είναι απαραίτητο να παρουσιαστούν αναλυτικά, προκειμένου οι τοπικές κοινωνίες να ενημερωθούν για την οικονομική επιβάρυνση από τη διάθεση των απορριμμάτων στις μονάδες ΑΕΠΥ, καθώς και για την όποια οικονομική επιβάρυνση από ενδεχόμενες αστοχίες του εγχειρήματος.

6. Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στη μελέτη, οι εναλλακτικές λύσεις θα πρέπει να σχεδιάζονται με γνώμονα να μεγιστοποιούν τα οφέλη προς την κοινωνία και ακόμη ο καθορισμός των εναλλακτικών λύσεων και η επιλογή της βέλτιστης λύσης, πρέπει να συνδέεται με τη μεγιστοποίηση της κοινωνικής αποδοχής. [Κεφάλαιο 5 – Σελίδα 17]

Επισήμανση: Δεν γίνεται σαφές πως μεγιστοποιούνται τα οφέλη για την κοινωνία της Δυτικής Μακεδονίας από την υλοποίηση του σχεδίου, ιδιαίτερα ως προς τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την απασχόληση του τοπικού πληθυσμού καθώς και την ενίσχυση της κοινωνικής αποδοχής μέσω της ανάπτυξης της τοπικής οικονομίας (π.χ. ένταξη έργων στο Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης – Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας).

Ομοίως δεν είναι σαφές πως προεξοφλήθηκε η κοινωνική αποδοχή χωρίς να προηγηθεί διαβούλευση.

7. Για τον προσδιορισμό των πιθανών επιπτώσεων, το προτεινόμενο σχέδιο ανάπτυξης μονάδων ΑΕΠΥ, όπως αναφέρεται στη ΣΜΠΕ, υποβλήθηκε στο «κόσκινο» (screen) των πενήντα τριών κρίσιμων ερωτήσεων που συνθέτουν το εργαλείο διάγνωσης για τις αναμενόμενες περιβαλλοντικές μεταβολές, και καταλήγει ότι:

–        σε 9 παραμέτρους είναι πιθανή η μεταβολή προς τη θετική κατεύθυνση (ΝΑΙ+),

–        σε 38 παραμέτρους δεν αναμένονται ουσιαστικές μεταβολές. Το εξεταζόμενο Σχέδιο και οι παρεμβάσεις που περιλαμβάνει δεν έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλλουν ουσιαστικά τη συγκεκριμένη περιβαλλοντική παράμετρο (ΟΧΙ-1),

–        σε 1 παράμετρο υπάρχει αυστηρό πάγιο ρυθμιστικό πλαίσιο. Συνεπώς, η αυτονόητη συμμόρφωσή του Σχεδίου με το πλαίσιο αυτό θα αποτρέψει ενδεχόμενες μεταβολές (ΟΧΙ-2),

–        σε 5 παραμέτρους δεν αναμένονται μεταβολές στρατηγικού επιπέδου Ενδεχόμενες επιπτώσεις θα είναι τοπικού χαρακτήρα και χωρίς διαθεματική έκταση, με δυνατότητα πλήρους αντιμετώπισης σε μεταγενέστερα στάδια περιβαλλοντικής αδειοδότησης του κάθε έργου της παρέμβασης (ΟΧΙ-3) [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 7 & 8]

Επισήμανση: Σύμφωνα με τα αναφερόμενα στη μελέτη,

–        ‘’η εκτίμηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον από ένα Πρόγραμμα ή Σχέδιο, εξ’ αντικειμένου χαρακτηρίζεται από έναν βαθμό αβεβαιότητας’’ [Κεφάλαιο 9 – Σελίδα 1].

–        ‘’η κατάσταση σε ορισμένους μόνο περιβαλλοντικούς παράγοντες που επιβαρύνουν την ανθρώπινη υγεία αναμένεται να βελτιωθεί’’. [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 24],

–        ‘’η εφαρμογή του Σχεδίου συμβάλει στη μείωση (μόνο) των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου’’. [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 27],

–        ‘’οι σύγχρονες Μονάδες Ενεργειακής Αξιοποίησης διαθέτουν φίλτρα και προηγμένα συστήματα καθαρισμού καυσαερίων, μειώνοντας εκπομπές ρύπων’’. [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 27].

Από τα παραπάνω είναι σαφές ότι η εφαρμογή του σχεδίου ενδεχομένως θα προκαλέσει επιπτώσεις σε τοπικό επίπεδο στις περιοχές εφαρμογής σε τομείς που αφορούν στη βιοποικιλότητα, στην ανθρώπινη υγεία, στην ποιότητα της ατμόσφαιρας, στο τοπίο και στην παραγωγή επικίνδυνων αποβλήτων.

Σημειωτέον ότι οι πιο σημαντικοί ρύποι που παράγονται κατά τη διαδικασία της καύσης είναι:

• σωματίδια με τη μορφή τέφρας και αιωρούμενα σωματίδια
• οξέα και άλλα αέρια : υδροχλωρικό οξύ (HCl), υδροφθορικό οξύ (HF), υδροβρωμικό οξύ (HBr), υδροιώδιο (HI), διοξείδιο του θείου (SO₂), οξείδια του αζώτου (NOx), αμμωνία (NH3), κ.ά.
• τοξικά μέταλλα: Υδράργυρος (Hg), Κάδμιο (Cd), Χρώμιο (Cr), Θάλλιο (TI), Αρσενικό (As), Νικέλιο (Ni), Μόλυβδος (Pb), Αντιμόνιο (Sb), Σελήνιο (Se), Κασσίτερος (Sn), Χαλκός (Cu), Μαγγάνιο (Mn), Ψευδάργυρος (Zn), κ.ά.
• τοξικές ή μη, ενώσεις του άνθρακα: διοξίνες και φουράνια, πτητικές οργανικές ενώσεις (VOC), διοξείδιο και μονοξείδιο του άνθρακα (CO₂ και CO), μεθάνιο (CH₄).

Όσον αφορά τις διοξίνες και τα φουράνια, αποτελούν ομάδα τοξικών και ανθεκτικών χημικών ουσιών, στις επιπτώσεις των οποίων στην ανθρώπινη υγεία και στο περιβάλλον περιλαμβάνονται η δερματική τοξικότητα, η ανοσοτοξικότητα, επιπτώσεις στην αναπαραγωγή και τερατογένεση, διαταραχές της ενδοκρινούς λειτουργίας και η καρκινογένεση. Η αύξηση της παρουσίας των εν λόγω ουσιών στο περιβάλλον, σε συνδυασμό με ορισμένα ατυχήματα (Yusho (Ιαπωνία), Yu-cheng (Ταϊβάν), Seveso (Ιταλία), Βέλγιο), έχει προκαλέσει το σοβαρότατο ενδιαφέρον της διεθνούς κοινότητας για τη μείωση και τον έλεγχό τους.

Οι διοξίνες και τα φουράνια είναι διεθνώς αναγνωρισμένοι Ανθεκτικοί Οργανικοί Ρύποι (ΑΟΡ) από το UNEP. Οι ΑΟΡ είναι οργανικές ενώσεις, κυρίως ανθρωπογενούς προέλευσης, οι οποίες χαρακτηρίζονται από την λιποφιλικότητά τους, την ημι-πτητικότητα και την ανθεκτικότητά τους στην αποικοδόμηση.

Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν στοιχεία προδιάθεσης για μακρόχρονη περιβαλλοντική ανθεκτικότητα και μεταφορά σε μεγάλες αποστάσεις των ουσιών αυτών. Οι ουσίες αυτές είναι επίσης γνωστές για την ικανότητά τους να βιομεγεθύνονται και να βιοσυσσωρεύονται υπό συνήθεις περιβαλλοντικές συνθήκες, με δυνητικό αποτέλεσμα την εμφάνιση τοξικολογικώς σημαντικών συγκεντρώσεων.

Για τη μείωση της πρόσληψης τους από τον άνθρωπο είναι σημαντικό να μειωθούν τα επίπεδα στην τροφική αλυσίδα, διότι η κατανάλωση τροφής είναι η πλέον σημαντική οδός για την ανθρώπινη έκθεση (90% της συνολικής έκθεσης). Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος να μειωθούν τα επίπεδα στην τροφική αλυσίδα είναι η μείωση της μόλυνσης του περιβάλλοντος. Αυτό πρέπει να πραγματοποιηθεί με, 1) την αποφυγή “νέων εκπομπών ” στο περιβάλλον και 2) την αντιμετώπιση “της ιστορικής ρύπανσης”.

Η στρατηγική για τη μείωση της παρουσίας τους στο περιβάλλον θα πρέπει να περιλαμβάνει ολοκληρωμένη πρόληψη και έλεγχο της ρύπανσης βασιζόμενη στις τελευταίες εξελίξεις που υπάρχουν πάνω στο θέμα παγκοσμίως.

Όσον αφορά τη διαδικασία αποτέφρωσης στερεών αποβλήτων, εντάσσεται στις ανθρωπογενείς δραστηριότητες με αρνητικές επιπτώσεις στην ποιότητα του αέρα. Η τεχνολογία της καύσης δεν εξαϋλώνει τα απόβλητα, αλλά τα μετατρέπει σε αέρια, στάχτη και άλλα στερεά και υγρά υπολείμματα, ορισμένα από τα οποία είναι δυσκολότερα στη διαχείριση από τα αρχικά απόβλητα. Η σύνθεση αυτών των αερίων, στερεών και υγρών υπολειμμάτων αποτέφρωσης εξαρτάται από πολλούς παράγοντες συμπεριλαμβανομένης της σύνθεσης των καιόμενων απορριμμάτων και τη συντήρηση των εγκαταστάσεων.

Τα στερεά υπολείμματα της καύσης διακρίνονται σε τέφρα που παράγεται στο χώρο της καύσης (απομακρύνονται μετά την εσχάρα), τέφρα από τους λέβητες (υπολείμματα τα οποία δημιουργούνται στις θερμαντικές επιφάνειες των λεβήτων και συγκεντρώνονται στις χοάνες κάτω από το λέβητα), ιπτάμενη τέφρα, τέφρα που κατακρατείται στα φίλτρα
(συγκεντρώνεται στις χοάνες κάτω από τα ηλεκτρόφιλτρα ή σακκόφιλτρα) και
υπολείμματα τα οποία παράγονται από τα συστήματα καθαρισμού των αερίων.

Η διάθεση της τέφρας σε χώρο ταφής εξαρτάται από την εκπλυσιμότητα των διαφόρων συστατικών που περιέχουν τα υπολείμματα αυτά. Η ιπτάμενη τέφρα περιέχει υψηλές συγκεντρώσεις βαρέων μετάλλων, διαλυτών αλάτων, οργανικών και την υψηλότερη περιεκτικότητα από όλα τα κατάλοιπα σε χλωριωμένες οργανικές ενώσεις. Θεωρείται τοξικό απόβλητο και αν δεν εφαρμοστεί κάποια μέθοδος αδρανοποίησής της θα πρέπει να διατεθεί σε χώρο διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων.

Σημειωτέον ότι, όσο αποτελεσματικότερη είναι η τεχνολογία ελέγχου των αέριων εκπομπών, τόσο περισσότερες χημικές ενώσεις δεσμεύονται και μεταφέρονται από την αέρια μορφή στην παραγόμενη τέφρα. Ακόμη, η υπάρχουσα τεχνολογία μετέπειτα εναπόθεσης της τέφρας που δημιουργείται από τα φίλτρα (χώροι διάθεσης επικίνδυνων αποβλήτων) είναι πολύ περιορισμένη.

Είναι πιθανό στο εγγύς μέλλον η συγκεκριμένη τεχνολογία, να καταστεί μη βιώσιμη οικονομικά, λόγω της αυστηροποίησης των περιβαλλοντικών προδιαγραφών.

Κατά συνέπεια, εγείρονται θέματα για το αν και κατά πόσο θα εφαρμοστεί η δαπανηρή συντήρηση και αναβάθμιση τέτοιων μονάδων καύσης, καθαρά με οικονομικά κριτήρια, και αν η ενδεχόμενη πλημμελής διαχείριση ή/και συντήρηση θα οδηγήσει σε περαιτέρω περιβαλλοντική επιβάρυνση.

8. Η μείωση της βιοποικιλότητας έχει εκτεταμένες και πολυεπίπεδες επιπτώσεις στο περιβάλλον, στην οικονομία και στην κοινωνία. Η απώλεια ποικιλίας ειδών, γονιδίων και οικοσυστημάτων διαταράσσει τη φυσική ισορροπία και επηρεάζει άμεσα την ανθρώπινη ζωή. Μπορεί να προκαλέσει αποσταθεροποίηση οικοσυστημάτων, εξαφάνιση ειδών, μείωση ανθεκτικότητας σε αλλαγές, επιτάχυνση κλιματικής αλλαγής, εμφάνιση νέων ζωονόσων, απώλεια φαρμακευτικών πόρων, επιβάρυνση ψυχικής υγείας, μείωση γεωργικής παραγωγής, υψηλό κόστος αποκατάστασης, εγκατάλειψη αγροτικών περιοχών, υποβάθμιση φυσικών υπηρεσιών όπως καθαρός αέρας, νερό, γονιμότητα εδάφους κ.α.
9. Οι επιπτώσεις στην ανθρώπινη υγεία σχετίζονται με τα βαρέα μέταλλα τις διοξίνες και τα φουράνια. Μια επιπρόσθετη ομάδα χημικών ουσιών που γεννά ανησυχία είναι αυτές που προκύπτουν ως παραπροϊόντα της διαδικασίας καύσης, όπως τα προϊόντα ατελούς καύσης.
   Επίσης, τα εισπνεόμενα σωματίδια δύναται να μεταφέρουν επιλεκτικά πολλές
   καρκινογόνες ουσίες (ιδιαίτερα ορισμένα μέταλλα και πολυκυκλικές οργανικές
   ενώσεις), οι οποίες έχουν έτσι τη δυνατότητα να ταξιδέψουν και να έρθουν σε άμεση
   επαφή με τους ιστούς των πνευμόνων όταν εισπνέονται. Επιπλέον, μελέτες έχουν δείξει ότι οι αέριες εκπομπές και η ιπτάμενη τέφρα άνθρακα μπορούν να είναι υπεύθυνες για μεταλλάξεις σε
   εργαστηριακά πειράματα.
10. Η καύση των απορριμμάτων μπορεί ακόμη να έχει σοβαρές επιπτώσεις στην αγροτική παραγωγή λόγω της ρύπανσης του εδάφους, του αέρα και του νερού, καθώς και των τοξικών ουσιών που παραμένουν και συσσωρεύονται στις φυτικές καλλιέργειες, όπως στην υγεία και την ευημερία του ζωικού κεφαλαίου, καθώς σχετίζονται κυρίως με την ποιότητα του αέρα, του εδάφους, του νερού και της τροφής που καταναλώνουν τα ζώα. Οι συνέπειες αυτές μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια καταναλωτικής εμπιστοσύνης και απαιτούν προσεκτική παρακολούθηση και αυστηρές περιβαλλοντικές ρυθμίσεις.
11. Όπως διαπιστώθηκε στη μελέτη από το στάδιο προσδιορισμού των επιπτώσεων, η υλοποίηση του Σχεδίου δεν συνδέεται με ουσιαστικές μεταβολές στα υλικά περιουσιακά στοιχεία. [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 28]

Επισήμανση: Η αναφορά γίνεται μόνο για τις απαλλοτριώσεις που ενδεχομένως χρειαστούν. Εγείρεται ωστόσο σοβαρός προβληματισμός για την απαξίωση της περιουσίας των δημοτών και των οικονομικών τους δραστηριοτήτων, ιδιαιτέρως δε των επιχειρήσεων που ασχολούνται με τον πρωτογενή τομέα, σε μία περιβαλλοντικά επιβαρυμένη περιοχή.

12. Ομοίως στη μελέτη διαπιστώνεται ότι, η εφαρμογή του Σχεδίου είναι ουδέτερη ως προς την πολιτιστική κληρονομία και ως εκ τούτου δεν απαιτείται λήψη μέτρων. [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 29]

Επισήμανση: Οι επιπτώσεις σχετίζονται κυρίως με την ρύπανση του αέρα, την καταστροφή φυσικών πολιτιστικών τοπίων και τη μακροχρόνια υποβάθμιση του περιβάλλοντος, επηρεάζουν αρνητικά την διατήρηση και προστασία της πολιτιστικής κληρονομιάς και μπορεί να επηρεάσουν τη πολιτιστική ταυτότητα ενός τόπου.

Η παραπάνω επίδραση μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στο τουριστικό προϊόν μιας περιοχής, επηρεάζοντας τόσο τη φυσική ελκυστικότητα όσο και την πολιτιστική κληρονομιά που είναι συχνά το κεντρικό στοιχείο του τουριστικού προϊόντος, προκαλώντας απώλεια τουριστικής αξίας με σημαντικές οικονομικές επιπτώσεις.

13. Όπως αναφέρεται στη ΣΜΠΕ, απαιτείται η παρακολούθηση των επιπτώσεων στο περιβάλλον κατά την υλοποίηση ενός Σχεδίου ή προγράμματος, ώστε να εξασφαλίζεται η δυνατότητα έγκαιρου εντοπισμού και αντιμετώπισης. [Κεφάλαιο 7 – Σελίδα 33]

Επισήμανση: Γίνεται αναφορά για την παρακολούθηση των επιπτώσεων μόνο στο περιβάλλον και όχι στην ανθρώπινη υγεία καθώς και στη χλωρίδα και πανίδα.

Δεδομένου ότι οι επιπτώσεις μπορεί να προκαλούνται από την αθροιστική πρόσληψη των ρύπων, στην παρακολούθηση θα πρέπει να ενταχθούν επαναλαμβανόμενες μελέτες δημόσιας υγείας απαραίτητες για την κατανόηση, πρόληψη και διαχείριση προβλημάτων από την καύση ΑΕΠΥ.

Επιπλέον πρέπει να δημιουργηθούν προγραμμάτων βιοπαρακολούθησης για την εκτίμηση των επιπτώσεων σε χλωρίδα και πανίδα.

14. Σε χάρτη της μελέτης αναφέρεται ρητά ότι ‘’Η θέση της μονάδας στην ΠΕ Κοζάνης προέκυψε από τη διαδικασία Προκαταρτικής Διαβούλευσης με την Αγορά’’ και όχι από τη χρήση του εργαλείου Network Analyst όπως συνέβη με την επιλογή της θέσης άλλων μονάδων ΑΕΠΥ. [Παράρτημα ΙΙ – Αριθμός Σχεδίου 04]

Επισήμανση: Η αναφορά του χάρτη βρίσκεται σε αντίθεση με τις πολλαπλές αναφορές στις σελίδες της μελέτης για τον τρόπο επιλογής των θέσεων με τη χρήση του εργαλείου Network Analyst μέσω του προγράμματος ArcGIS Pro στο Κεφάλαιο 1 – Σελίδα 4, στο Κεφάλαιο 4 – Σελίδες 3 & 6, στο Κεφάλαιο 5 – Σελίδες 4, 7, 8 & 10 και στο Κεφάλαιο 8 – Σελίδα 2.

     III.       ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ – ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ

1. Είναι απαραίτητο να καταδειχθεί πως το επιλεγέν Σχέδιο επιτυγχάνει την χαμηλότερη δυνατή σωρευτική ατμοσφαιρική ρύπανση, με το πλήθος των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης που τελικά υιοθετούνται.

Ο ισχυρισμός της μελέτης ότι επιτυγχάνεται η χαμηλότερη δυνατή σωρευτική ατμοσφαιρική ρύπανση, με το πλήθος των μονάδων ενεργειακής αξιοποίησης που τελικά υιοθετούνται [Κεφάλαιο 8 – Σελίδα 5] χρήζει περαιτέρω διερεύνησης.

Λαμβάνοντας υπόψη ότι ακόμη και το μέγεθος  δυναμικότητας των 62.000 t/y δημιουργεί βιώσιμη μονάδα, προτείνεται στο πλαίσιο της ενότητας ‘’εναλλακτικών δυνατοτήτων’’ να μελετηθεί η περαιτέρω διαίρεση της υποενότητα Δ.Ε.1.2 δυναμικότητας 288.000 t/y (που περιλαμβάνει τις Περιφέρειες Κεντρικής Μακεδονίας, Δυτικής Μακεδονίας, Ηπείρου, Θεσσαλίας και μέρος της Περιφέρειας Ιονίων Νήσων), με κατασκευή δύο μονάδων κεντροβαρικά σε ΠΕ Θεσσαλονίκης και ΠΕ Λάρισας ή ΠΕ Ιωαννίνων αντί της μίας στην ΠΕ Κοζάνης.

Επίσης, προτείνεται να μελετηθεί η δυνατότητα λειτουργίας μονάδας ενεργειακής αξιοποίησης ΑΕΠΥ σε περιφερειακό επίπεδο, για τη διαχείριση των απορριμμάτων της κάθε Περιφέρειας.

Σε κάθε περίπτωση είναι απαραίτητο, να διερευνηθούν όλα τα πιθανά σενάρια και να διευκρινιστούν όλα τα ερωτήματα και οι προβληματισμοί.

2. Είναι εκ των ων ουκ άνευ, να αναφερθούν αναλυτικά τα οφέλη για την κοινωνία της Δυτικής Μακεδονίας από την υλοποίηση του σχεδίου, ιδιαίτερα ως προς τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και την απασχόληση του τοπικού πληθυσμού.
3. Η πολυκριτηριακή ανάλυση και τα ποσοτικά μεγέθη για τα κριτήρια της κάθε ομάδας, ιδιαίτερα για τα κριτήρια: [F1] Οικονομική βιωσιμότητα (Leveliz Unit Cost), [E1] Ατμοσφαιρική ρύπανση, [S1] Δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και απασχόλησης τοπικού πληθυσμού, [S2] Κοινωνική αποδοχή και [S4] Υποστήριξη των οικονομικών δραστηριοτήτων στις περιοχές ανάπτυξης, χρήζουν αναλυτικής και όχι συνοπτικής παρουσίασης, προκειμένου να κατανοηθεί τόσο η αναγκαιότητα του σχεδιασμού όσο και η ενδεχόμενη οικονομική επιβάρυνση από ενδεχόμενες αστοχίες του εγχειρήματος.
4. Η οικονομική βιωσιμότητα και ρεαλιστικότητα υλοποίησης των μονάδων ΑΕΠΥ τα κόστη επένδυσης (CAPEX), τα λειτουργικά κόστη (OPEX) και οι πηγές εσόδων (Revenues), για τον υπολογισμό του συνολικού καθαρού κόστους συστήματος (καθαρό αφού αφαιρεθούν πιθανά έσοδα από εξωτερικές πηγές) – LUC (χρέωση / τέλος ανάκτησης πλήρους κόστους) θα πρέπει να παρουσιαστούν αναλυτικά.
5. Επίσης, χρήζουν αναλυτικής παρουσίασης τα σχέδια που κατατέθηκαν από φορείς της αγοράς, στο πλαίσιο της Προκαταρκτικής Διαβούλευσης με την Αγορά, καθώς και πως αξιολογήθηκε η ρεαλιστικότητα τους.
6. Δεδομένου ότι σε χάρτη της μελέτης [Παράρτημα ΙΙ – Αριθμός Σχεδίου 04] αναφέρεται ρητά ότι ‘’Η θέση της μονάδας στην ΠΕ Κοζάνης προέκυψε από τη διαδικασία Προκαταρτικής Διαβούλευσης με την Αγορά’’ και όχι από τη χρήση του εργαλείου Network Analyst ενισχύεται περαιτέρω η αναγκαιότητα παρουσίασης των παραπάνω δεδομένων προκειμένου να καταδειχθεί ότι εξετάστηκαν αναλυτικά και σε βάθος όλες οι πιθανές κοινωνικές περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις για την Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας.
7. Λαμβάνοντας υπόψη ότι οι επιπτώσεις, τόσο στο περιβάλλον όσο και στην ανθρώπινη υγεία, μπορεί να προκαλούνται από την αθροιστική πρόσληψη των ρύπων, στην παρακολούθηση των επιπτώσεων να ενταχθούν επαναλαμβανόμενες μελέτες δημόσιας υγείας απαραίτητες για την κατανόηση, πρόληψη και διαχείριση προβλημάτων από την καύση ΑΕΠΥ. Επιπλέον είναι αναγκαίο να δημιουργηθούν προγράμματα βιοπαρακολούθησης για την εκτίμηση των επιπτώσεων σε χλωρίδα και πανίδα.
8. Στο πλαίσιο της παρακολούθησης των επιπτώσεων θα πρέπει να υπάρχει μεγάλη διαφάνεια και  συμμετοχή των τοπικών φορέων (ΟΤΑ Α & Β βαθμού ΦοΔΣΑ κ.α.).
9. Η Τοπική Αυτοδιοίκηση και λοιποί τοπικοί Φορείς επιβάλλεται να έχουν διαρκή συμμετοχή και λόγο σε κάθε στάδιο του τεχνικού και οικονομικού αντικειμένου του εγχειρήματος.
10. Οι εγκαταστάσεις στην Ελλάδα που παράγουν δευτερογενές καύσιμο (SRF/RDF) είναι ελάχιστες ή βρίσκονται υπό διαμόρφωση και δεν υπάρχει επαρκές δίκτυο δημιουργίας αυτό του είδους   καύσιμων,  που να καλύπτει αυτή τη στιγμή τις αναφερόμενες δυναμικότητες λειτουργίας.

 Η χρήση του κατάλληλου καυσίμου στις μονάδες ΑΕΠΥ είναι από τα βασικότερα περιβαλλοντικά ζητήματα στην προσπάθεια για την αειφόρο ανάπτυξη με χαμηλό περιβαλλοντικό αποτύπωμα από τη διαχείριση των απόβλητων.

Οι συνέπειες από την θερμική επεξεργασία (ανεξέλικτη καύση) και υπολειμματικών σύμμεικτων ΑΣΑ [Πρόβλεψη ΕΣΔΑ – Κεφάλαιο 3 – Σελίδα 15], θα έχει πέρα από τις οικονομικές συνέπειες στη διαχείριση μιας τέτοιες μονάδας, σοβαρότατες περιβαλλοντικές επιπτώσεις.

11. Εν κατακλείδι, η τελική επιλογή των θέσεων δημιουργίας των μονάδων θερμικής
    επεξεργασίας ΑΕΠΥ είναι αναγκαίο να γίνει με πολύ μεγάλη προσοχή και με  γνώμονα όχι μόνο το εθνικό συμφέρον, αλλά λαμβάνοντας υπόψη και τις ιδιαίτερες τοπικές περιβαλλοντικές και κοινωνικό – οικονομικές συνθήκες.

Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας έχει ένα επιβαρημένο περιβάλλον από την επί χρόνια λειτουργία ανοιχτών ορυχείων λιγνίτη, που στην πλειονότητά τους δεν έχουν αποκατασταθεί (~220 χιλ στρ. σε Πτολεμαΐδα και Αμύνταιο), καθώς και παράγωγης ηλεκτρικής ενέργειας από την καύση λιγνίτη. Επιπλέον, βρίσκεται σε διαδικασία μιας επίπονης, διαδικασίας απολιγνιτοποίησης με σοβαρότατες κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις.

Η χωροθέτηση εντός των ορίων της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας μιας ακόμη ρυπογόνου δραστηριότητας, αποτελεί αντικείμενου έντονου προβληματισμού, για το αν τελικά έχει νόημα η εφαρμογή της διαδικασίας απολιγνιτοποίησης, αλλά και για το ποιο είναι το αναπτυξιακό μοντέλο που εφαρμόζεται στην Περιφέρεια.