Η Πτολεμαΐδα είναι γνωστή για τα ακραία καιρικά φαινόμενα, για το κρύο που επικρατεί στην ευρύτερη περιοχή, αλλά και ως το μεγαλύτερο ενεργειακό κέντρο της χώρας, με ιστορία δεκαετιών στην παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Δίχως αμφιβολία, έχουν δίκιο εκείνοι που την χαρακτηρίζουν, με μια δόση ποιητικής υπερβολής, την «πόλη του φωτός». Η Πτολεμαΐδα όμως έχει κι ένα γαστρονομικό διαμάντι καλά κρυμμένο -ακόμα- σε εμάς τους νότιους. Ένα πιάτο που «κουμπώνει» εξαιρετικά με τη θερμοκρασία της περιοχής και ικανοποιεί πείνα, όσφρηση και γεύση. Δίνει στην εμπειρία της επίσκεψής μας στην Πτολεμαΐδα άλλη διάσταση και βάζει τον εαυτό του μέσα στην καθημερινή τελετουργία, για όσες μέρες θα περιπλανιόμαστε στα στενά της.
Η δεύτερη σε πληθυσμό πόλη της Δυτικής Μακεδονίας, η πάλαι πότε πρωτεύουσα στην παραγωγή ηλεκτρικού ρεύματος, παραμένει μια σύγχρονη βιομηχανική εργατούπολη με τα θετικά μιας μεγάλης πόλης, αγκαλιά με τη γοητεία και τους ρυθμούς της επαρχίας. Ένα μεγάλο αστικό κέντρο με ενεργή τη νυχτερινή ζωή, δύο τμήματα του Πανεπιστημίου Δυτικής Μακεδονίας να στεγάζονται σε αυτή και κατοίκους που ξέρουν να υποδέχονται τον επισκέπτη με αυθεντική φιλοξενία, έτοιμους να σας ξεναγήσουν σε μια πόλη με έντονη ταυτότητα και ιστορία.
Η Πτολεμαΐδα βρίσκεται σε προνομιακή γεωγραφική θέση, που επιτρέπει τόσο στους κατοίκους όσο και στους επισκέπτες να προσεγγίσουν εύκολα μερικά από τα πιο ενδιαφέροντα σημεία του ελληνικού χάρτη. Από εδώ, οι διαδρομές προς τη λίμνη Βεγορίτιδα, το χιονοδρομικό κέντρο του Καϊμακτσαλάν, τη γειτονική Κοζάνη και τους κατεξοχήν χειμερινούς προορισμούς, τη Φλώρινα και την Καστοριά, απαιτούν λιγότερο από μία ώρα οδήγησης. Λίγο πιο μακριά, η Θεσσαλονίκη, η Άρτα και τα Γιάννενα γλυκαίνουν (λίγο και για λίγο) με τις θερμοκρασίες τους, τους ταξιδιώτες, πριν επιστρέψουν ξανά στο γνώριμο ψύχος της δυτικής Μακεδονίας.
Στην Πτολεμαΐδα, στις 27 Ιανουαρίου του 1963, καταγράφηκε η χαμηλότερη θερμοκρασία που έχει σημειωθεί ποτέ στην Ελλάδα, -27,8°C. Ο χειμώνας του 1962-1963 έμεινε στην ιστορία ως «ο χειμώνας των πάγων», μια περίοδος που βίωσαν και άλλοι κάτοικοι της βόρειας Ελλάδας, καθώς σε πολλές περιοχές οι άνθρωποι ήρθαν αντιμέτωποι με ακραία καιρικά φαινόμενα -ακόμη και ο ποταμός Έβρος πάγωσε ολοκληρωτικά.
Σε όλη τη διαδρομή προς και μέσα στην πόλη, βλέπει κανείς τα απομεινάρια της βιομηχανικής ιστορίας της, τα εργοστάσια παραγωγής ενέργειας που σταδιακά αποσύρονται, τα εκτεταμένα πεδία των ορυχείων και τα μηχανήματα εξόρυξης, δεξιά και αριστερά του δρόμου. Η πόλη εξακολουθεί να ζει με τον ρυθμό της ενέργειας, αφού πολλοί από τους κατοίκους εργάζονται ακόμη σε θέσεις που σχετίζονται με το δίκτυο και τις υποδομές της ή συμμετέχουν στα έργα της ενεργειακής μετάβασης. Η Πτολεμαΐδα και το εργοστάσιο λιγνίτη παραμένουν, οπτικά και στη σκέψη, ταυτόσημα στη μνήμη όσων δεν μένουν εκεί.
Το κρύο θέλει καλό φαγητό. Όσοι έχουμε ζήσει στα βόρεια της χώρας, ξέρουμε πως δεν είναι τυχαία καλύτερη η κουζίνα τους. Πιο βαριά, για να αντισταθμίσει τις χαμηλές θερμοκρασίες, αλλά και με μια έκρηξη γεύσεων που την κάνει ακαταμάχητη. Όλοι γνωρίζουν ότι στην «κόντρα» Αθήνας – Θεσσαλονίκης, στο φαγητό η δεύτερη νικά. Στην Πτολεμαΐδα θα βρείτε μια παραλλαγή του γνωστού σε όλους μας σουβλακιού. Πιο γεμάτο, πιο γευστικό, αλλά κυρίως πιο εκρηκτικό στο στόμα. Θα το ζητήσετε ως γύρο λαγάνα και θα απολαύσετε, χωρίς θερμιδικές τύψεις, τη σπεσιαλιτέ αυτής της παγωμένης πόλης. Η παρασκευή του απλή, μα ταυτόχρονα τόσο ευφάνταστη, που σε βάζει σε σκέψεις: γιατί δεν το είχε σκεφτεί κάποιος νωρίτερα;
Ξεκινάμε με το ψωμί, που όπως μαρτυρά και το όνομά του είναι λαγάνα. Την ανοίγουν, την ψήνουν και στη συνέχεια τη γεμίζουν. Μόλις είναι έτοιμη, από τη μία πλευρά απλώνεται τζατζίκι και από την άλλη σος ρώσικη. Οι επιλογές φυσικά είναι στη διάθεσή σας, όμως αυτός ο συνδυασμός θεωρείται ο πιο κλασικός όταν ζητάτε μια λαγάνα «απ’ όλα».
Έπειτα, το ψωμί γεμίζει με γύρο ή όποιο άλλο κρέας επιλέξετε. Υπάρχει και η εκδοχή με μοσχαρίσιο γύρο, που δύσκολα θα βρείτε στους αθηναϊκούς καταλόγους, καθώς και νηστίσιμες παραλλαγές για όσους το προτιμούν πιο ελαφρύ. Στο εσωτερικό του σάντουιτς προστίθενται πατάτες τηγανητές, κέτσαπ, μουστάρδα και ό,τι άλλα υλικά αγαπάτε.
